تلویوزیون عضو نامرئی خانواده‌های امروزی است. شما هم احتمالا افراد زیادی را دیده‌اید که به نظر نمی‌رسد بتوانند بدون تلویزیون زندگی کنند. آن‌ها به محض رسیدن به خانه تلویزیون را روشن می‌کنند؛ حتی اگر کاری داشته باشند که نیاز به تمرکز دارد یا در یک دورهمی خانوادگی یا دوستانه باشند.
ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که بسیاری از والدین نمی‌توانند زمان کافی برای گذراندن با فرزندشان پیدا کنند! پدر و مادرهای پرمشغله تلویزیون را به عنوان یک استراحتگاه عالی برای بچه‌های بازیگوش خود می‌دانند. کودکان نیز عاشق گذراندن وقت در مقابل تلویزیون هستند. آن‌ها دوست دارند برنامه‌های موردعلاقه خود را هنگام غذا خوردن یا قبل از خواب و به محض بیدار شدن، تماشا کنند.
برخی از والدین ادعا می‌کنند که تلویزیون ریشه همه مشکلات رفتاری فرزندشان است، در حالی که برخی دیگر تلویزیون را بهترین دوست و منبعی غنی برای آموزش و بالا بردن درک کودک می‌دانند. برای بسیاری از ما، تلویزیون چنان حضور دائمی در زندگیمان دارد که اغلب از خود نمی‌پرسیم که آیا تلویزیون ممکن است به ما یا کودکمان آسیب برساند یا نه؟! آیا تماشای تلویزیون فوایدی هم دارد؟ با ما در ادامه مقاله همراه باشید تا مزایا و معایب تماشای تلویزیون برای کودکان را با هم بررسی کنیم.
فواید تلویزیون برای کودکان
شاید طبق باورهای کلیشه‌ای جامعه شما هم معتقد باشید تماشای تلویزیون برای کودکان، آسیب‌زا است، اما تحقیقات نشان می‌دهد که دیدن تلویزیون با رعایت نکات خاص، به شیوه‌های مختلفی می‌تواند برای کودکان مفید باشد. در این قسمت به این مزیت‌‌ها اشاره می‌کنیم.
۱-تلویزیون می‌تواند به یادگیری کودکان کمک کند
تلویزیون می‌تواند به بچه‌ها کمک کند تا در مورد موضوعات مختلف یاد بگیرند. اگر موضوع درسی یا غیر درسی وجود دارد که کودک شما به آن علاقه دارد به احتمال زیاد، یک برنامه تلویزیونی، فیلم یا DVD آموزشی وجود دارد که موضوع را با جزئیات بیشتر به آن‌ها یاد می‌دهد.
به عنوان مثال، اگر شما هم در دوران کودکی، کارتون تنسی تاکسیدو و چاملی را دیده باشید حتما از آموزش‌هایی که پروفسور ووپی در قالب حل مسئله بیان می‌کرد، لذت برده‌اید. مهارت‌های اجتماعی نیز در قالب برخی از برنامه‌های عروسکی روزانه مثل محله گل و بلبل عمو پورنگ یا کلاه قرمزی و پسرخاله، به کودکان آموزش داده می‌شود.
این برنامه‌های تلویزیونی همچنین دایره لغات کودک شما را بهبود می‌بخشند. برخی از آن‌ها بر حیات‌وحش و طبیعت و بعضی بر روی عادات خوب مانند تغذیه سالم تمرکز دارند. بسیاری از آن‌ها بر روی موضوعات آکادمیک مانند علم و تاریخ به شیوه‌ای هیجان‌انگیز و جذاب مانور می‌دهند. به طور کلی می‌توان گفت تنوع موضوعات برنامه‌های تلویزیونی برای کودکان و اضافه شدن تصویر و آهنگ به این محتواهای آموزشی، بچه‌ها را به سمت یادگیری بیشتر سوق می‌دهد.
۲-تماشای تلویزیون، فرصتی عالی برای گذراندن زمان کودک در کنار خانواده است
در دنیای پُرمشغله امروزی، دورهمی خانوادگی می‌تواند به کالایی کمیاب تبدیل شود که بسیاری از خانواده‌ها آن را تجربه نمی‌کنند. خوشبختانه، تماشای تلویزیون محیطی را فراهم می‌کند که خانواده‌ها می‌توانند در حین تماشای یک برنامه مورد علاقه، کنار هم بنشینند و استراحت کنند و حتی بعدا درباره آن صحبت کنند. شما می‌توانید با پرسیدن سوال در حین مشاهده دسته جمعی یک فیلم یا مستند، تماشای تلویزیون را به تجربه‌ای فعال‌تر تبدیل کنید. این کار، مهارت‌های شناختی کودکان مثل تحلیل کردن، حل مسئله و پیش‌بینی کردن را بهبود می‌بخشد. هر کدام از این مهارت‌ها به نحوی در آینده کودک تاثیرگذارند به طور مثال در مقاله «اهمیت مهارت حل مسئله در کودکان» به این موضوع به صورت ویژه پرداخته‌ایم.
۳-تلویزیون، کودکان را به مسافرتی رایگان می‌برد
اکثر بچه‌ها قادر به بازدید از کویر، جنگل‌های بارانی یا دیدن زرافه در طبیعت نیستند، اما بسیاری از آن‌ها این چیزها را در تلویزیون دیده‌اند. تهیه‌کنندگانی که دارای تفکر آموزشی هستند، برنامه‌هایی را می‌سازند که به کودکان اجازه می‌دهد فیلم‌هایی شگفت‌انگیز از طبیعت، حیوانات، جامعه و فرهنگ‌های دیگر را ببینند. کودکان و بزرگسالان به طور یکسان می‌توانند از این نوع برنامه‌ها بیاموزند و کمی بیشتر نسبت به دنیا قدردان باشند.
تماشای تلویزیون می‌تواند به کودکان این امکان را بدهد که ببینند بچه‌ها در آن سوی دنیا چگونه زندگی می‌کنند. این کار می‌تواند یک تجربه یادگیری سرگرم‌کننده برای هر کودکی باشد و میزان همدلی را در آن‌ها افزایش دهد. اگر مایل به تقویت این مهارت در کودکان هستید می‌توانید به مقاله «آموزش همدلی به کودکان» مراجعه کنید.
۴-الگوهای خوب تلویزیونی می‌توانند روی کودکان تاثیر بگذارند
بازیگران، نوازندگان و دیگر افراد مشهور تلویزیون تاثیر زیادی بر لباس پوشیدن، فکر کردن و رفتارهای کودکان دارند. با اجازه دادن به کودک برای مشاهده الگوهای خوب، می‌توانید با روشی غیرمستقیم، فرزندتان را به سمت موفقیت‌های فردی و اجتماعی هدایت کنید یا زمینه‌ای برای ایجاد عادات مثبت در آن‌ها ایجاد کنید. همچنین تلویزیون می‌تواند به عنوان ابزاری برای کمک به والدین استفاده شود تا به بچه‌ها یاد دهد چگونه از مهارت‌های تفکر انتقادی استفاده کنند و الگوی خوب را از بد تشخیص دهند.
۵-ایجاد علاقه برای ورزش کردن بچه‌ها از تاثیرات مثبت تلویزیون است
تماشای برنامه‌های ورزشی مانند فوتبال، کشتی و والیبال می‌تواند راهی عالی برای ایجاد علاقه کودکان به فعالیت‌های خارج از منزل باشد. این برنامه‌ها، بچه‌ها را تشویق می‌کند تا فعال و سالم باشند. بنابراین آن‌ها را قادر می‌سازد تا در فعالیت‌های فیزیکی شرکت کنند که در نهایت باعث بهزیستی عاطفی و جسمی‌شان می‌شود. اگر شما از فواید ورزش برای کودکان آگاه باشید و این مزایا را به روشی خلاقانه برای فرزندتان توضیح دهید، می‌توانید یک مسیر ویژه برای علاقه‌مندی او به فعالیت‌های بدنی ایجاد کنید.
۶-دیدن برنامه‌های تلویزیونی می‌تواند انگیزه خواندن کتاب را در کودکان ایجاد کند
از میان فیلم‌ها و سریال‌های جدیدی که هر سال اکران می‌شوند، تعداد زیادی از آن‌ها بر اساس کتاب ساخته شده‌اند. والدین می‌توانند قبل از دیدن آن‌ها، کودکان را به خواندن کتاب دعوت کنند. همچنین ممکن است بچه‌ها فیلمی را ببینند و آن‌قدر دوست داشته باشند که تصمیم بگیرند کتاب را بخوانند. در مورد تفاوت‌های کتاب و فیلم بحث کنید تا به بچه‌ها کمک کنید، مهارت‌های تفکر خود را توسعه دهند.
۷-خلاقیت کودکان در اثر دیدن تلویزیون تحریک می‌شود
از آشپزی و صنایع دستی گرفته تا موسیقی و انواع هنرهای موجود در برنامه‌های تلویزیونی، ذهن بچه‌ها را برای بروز خلاقیت تحریک می‌کنند. این نوع برنامه‌ها می‌توانند الهام بخش بچه‌ها برای انجام فعالیت‌هایی متنوع باشند و ذهن آن‌ها را نسبت به انجام کارهای غیرتکراری باز نگه می‌دارند. به نظر می‌رسد کودکان خلاق نیز به تماشای تلویزیون و به‌ویژه انیمیشن‌‌های تخیلی علاقه‌مند باشند.
۸-تقویت زبان و مهارت‌های عاطفی از فواید تلویزیون دیدن کودکان است
اگر کودک شما در حال یادگیری زبان جدیدی است یا الگوهای گفتاری را تقلید می‌کند، می‌توانید از طریق برنامه‌های آموزشی و فیلم‌ها به او کمک کنید تا لغات و ظرایف ساخت جمله را درک کند. علاوه بر این، برنامه‌های تلویزیونی مثبت رفتارهای عاطفی سالم را تقویت می‌کند و به بچه‌ها مهارت‌های اجتماعی را می‌آموزد که برای موفقیت آن‌ها بسیار مهم است.
مضرات تماشای تلویزیون برای کودکان
کودکان بسیار تاثیرپذیر هستند و کنترل چیزهایی که ذهن‌شان در معرض آن قرار می‌گیرد بسیار مهم است. در حالی که تلویزیون می‌تواند کودکان ما را سرگرم کند و به یادگیری محتوای مثبت کمک کند، ممکن است به روش‌های نامطلوبی بر آن‌ها تاثیر بگذارد. در ادامه این معایب را باهم مرور می‌کنیم تا با آگاهی از آن‌ها، این آسیب‌ها را به حداقل برسانیم.
۱-تلویزیون، فرصت کارهای دیگر را از کودکان می‌گیرد
کودکانی که زمان زیادی را جلوی تلویزیون می‌گذرانند ممکن است فرصت‌های انجام فعالیت‌های دیگر را از دست بدهند. اگر کودک شما زمان زیادی را صرف تماشای تلویزیون می‌کند، ممکن است وقت گران‌بهایی را که می‌توانست صرف کارهای سازنده‌تری مانند همنشینی با دوستان، کار روی تکالیف، بازی در خارج از منزل و سایر فعالیت‌های مشابه شود را از دست بدهد.
۲-فقدان زبان و مهارت‌های اجتماعی از مضرات تماشای تلویزیون برای کودکان زیر ۲ سال است
این مورد ممکن است با تاثیرات مثبت تلویزیون که در بالا ذکر شد متناقض به نظر برسد، اما این مطلب عمدتا در مورد کودکان زیر ۲ سال صدق می‌کند. مغز نوزادان قبل از ۲ سالگی در مراحل رشد است. این زمانی است که مغز اصطلاحا دوباره سیم‌کشی می‌شود و یادگیری اجتماعی و عاطفی را تقویت می‌کند. تلویزیون از نظر روانی در سطح فردی به کودک شما لبخند نمی‌زند، صحبت نمی‌کند یا با او تعامل نمی‌کند. این بر وضعیت روانی کودک تاثیر می‌گذارد زیرا او در این مرحله از زندگی آسیب‌پذیر است. حتی در سال‌های بعد، صرف زمان زیاد برای تماشای تلویزیون می‌تواند تعامل اجتماعی فرزند شما را محدود کند، بنابراین در دراز مدت بر مهارت‌های زبانی و اجتماعی تاثیر می‌گذارد و این مسئله خود می‌تواند به یکی از دلایل افسردگی در کودکان تبدیل شود.
۳-تلویزیون دیدن بیش از حد کودکان، موجب ازبین‌رفتن تخیل می‌شود
اگر فرزند شما به جای بیرون رفتن و کاوش در دنیای واقعی، زمان زیادی را در تلویزیون صرف کند، نمی‌تواند تخیلی قوی داشته باشد. از آن‌جایی که هر داستانی با تصاویرش روی صفحه نمایش ارائه می‌شود، کودکانی که بیش از حد تلویزیون تماشا می‌کنند نمی‌توانند ذهن خود را برای تصور و تخیل تحریک کنند. بنابراین در این حالت ذهن به جای تخیل کردن و خلق کردن، به طور منفعلانه تصاویر آماده را مصرف می‌کند.
۴-کاهش تمرکز بچه‌ها از مضرات تماشای تلویزیون است
کودکانی که روزانه بیش از ۲ تا ۳ ساعت را جلوی صفحه نمایش می‌گذرانند، اغلب از عدم تمرکز در محیط‌های کلاسی رنج می‌برند. چنین کودکانی همچنین ممکن است احتمال بیشتری برای تشخیص ADHD (اختلال بیش فعالی-کمبود توجه) داشته باشند. برای مطالعه بیشتر این اختلال می‌توانید به مقاله «بیش‌فعالی چیست» مراجعه کنید.
۵-چاقی، از عوارض تلویزیون دیدن افراطی کودکان است
کودکانی که بیش ازحد تلویزیون تماشا می‌کنند در معرض خطر ابتلا به چاقی و سایر اختلالات سلامتی هستند. اگر دیدن تلویزیون به یک عادت اعتیادآور برای کودکان تبدیل شود، فرزند شما جایگاهی روی مبل روبروی تلویزیون خواهد ساخت که در طول روز آن را به‌ندرت ترک می‌کند. کاهش فعالیت این‌چنینی، موجب مشکلات سلامتی برای بچه‌ها خواهد شد.
۶-مهم‌ترین ضرر تماشای کنترل‌نشده تلویزیون برای کودکان، دیدن محتوای نامناسب است
ممکن است همیشه نتوانید آن‌چه را که کودکتان در تلویزیون تماشا می‌کند کنترل کنید. قرار گرفتن زودهنگام در برابر محتوای نامناسبی که دارای رابطه جنسی، الکل و مواد مخدر است، می‌تواند سوالاتی را در ذهن کودکان ایجاد کند که برای آن‌ها کمی پیچیده و سخت باشد. بدترین بخش این است که قرار گرفتن در معرض این محتواها حتی می‌تواند دید تحریف شده‌ای از این موضوعات به آن‌ها بدهد که موجب آسیب‌های بیشتر می‌شود.
به طور مثال خشونتی که در فیلم‌های ابرقهرمانی و امثال آن در پرتوی «کار مثبت» به تصویر کشیده می‌شود، به آن‌ها این ایده را می‌دهد که خشن بودن «بسیار خوب» است. بنابراین، ممکن است بچه‌ها را به این باور برساند که خشونت بد نیست. حتی ممکن است رفتار خشونت‌آمیز و پرخاشگرانه را در برخی از کودکان تشویق کند که می‌تواند برای رشد اجتماعی آن‌ها مضر باشد. در برخی از کودکان، این رفتار ممکن است بلافاصله ظاهر شود، در حالی که در برخی ممکن است در سال‌های بعدی اتفاق بیفتد. همچنین میزان خشونت و اسلحه استفاده شده در تلویزیون ممکن است این تصور را به بچه‌ها بدهد که دنیا مکانی ناامن برای آن‌هاست. در واقع پرخاشگری در کودکان عوامل متعددی دارد که یکی از آن‌ها دیدن محتوای خشونت‌آمیز در تلویزیون و سایر رسانه‌ها است سایر عوامل را می‌توانید در مقاله «علت پرخاشگری کودکان چیست» مطالعه کنید.
۷-کودک مصرف‌گرا، نتیجه استفاده نامناسب از تلویزیون است
یکی دیگر از آسیب‌های تلویزیون، ایجاد عادت مصرف‌گرایی در کودکان است. تعداد تبلیغاتی که کودک در تلویزیون می‌بیند او را در معرض انواع برندها و محصولاتی قرار می‌دهد که ممکن است به آن‌ها نیازی نداشته باشد. آگهی‌های بازرگانی کودکان را تشویق به مصرف غذاها و نوشیدنی‌های ناسالم می‌کنند. در این صورت ممکن است کودکان باور کنند که فست‌فود، بستنی و نوشیدنی‌های گازدار خوب هستند. والدین نیز قربانی این مصرف‌گرایی می‌شوند زیرا بچه‌ها اصرار دارند چیزی را که در تلویزیون دیده‌اند بخرند.
مدت زمان تماشای تلویزیون برای کودکان
اگر کودک شما به صورت مداوم در حال تماشای تلویزیون است و اگر فکر می‌کنید مقدار آن زیاد است، احتمالا نیاز به ایجاد یک استاندارد رفتاری برای او در خانه دارید. درک این که چگونه تماشای تلویزیون بر کودک شما تاثیر می‌گذارد بسیار مهم است. تخمین زده می‌شود که کودکان زیر ۶ سال به طور متوسط ۲ ساعت در روز تلویزیون تماشا می‌کنند. در واقع این آمار حتی برای ۶۰ درصد نوزادان و کودکان نوپا نیز صدق می‌کند. همچنین برای کودکان بزرگتر از ۶ سال تخمین زده می‌شود که به طور متوسط روزانه ۴ ساعت تلویزیون (علاوه بر ۲ ساعت کار با لپ‌تاپ) تماشا می‌کنند. این مقدار در واقع زمان زیادی برای تماشای صفحه‌های نمایش است. کارشناسان متناسب با سطح رشدی کودکان مدت زمان پیشنهاد شده برای استفاده از تلویزیون را این‌طور پیشنهاد می‌کنند:
کودکان زیر ۲ سال نباید از صفحه نمایش استفاده کنند.
۲ تا ۵ سال: تماشای محتوای آموزشی در تلویزیون برایشان مفید است، اما هر چیز غیرآموزشی باید به ۱ ساعت (یا کمتر) در روز و به روزهای آخر هفته موکول شود.
۶ سال به بالا: در این سن، استفاده آموزشی و تا حدی غیرآموزشی از تکنولوژی‌های مختلف اجتناب‌ناپذیر است، اما توصیه می‌شود این کار تبدیل به عادت نشود و تا حد امکان آن‌ها را به سمت تعاملات اجتماعی بیشتر و فعالیت‌های بدنی سوق دهید.
والدین پرمشغله گاهی به کمک نیاز دارند تا فرزندانشان را به سمت استفاده سالم‌تر از فناوری راهنمایی کنند. شما می‌توانید علاوه بر اعمال محدودیت‌های زمان استفاده از تلویزیون، در سایر تکنولوژی‌های مورد استفاده بچه‌ها مثل گوشی‌های هوشمند، با اپلیکیشن‌های نظارت والدین کنترل‌هایی را اعمال کنید و بدانید فرزندانتان در فضای مجازی چه فعالیت‌هایی دارند و چه مدت زمانی را صرف آن می‌کنند.
ما در این مقاله در مورد مزایا و معایب تماشای تلویزیون برای کودکان صحبت کرده و همچنین به مدت زمان استاندار تلویزیون دیدن کودکان اشاره کردیم. فرزند شما چه مقدار در روز از تلویزیون استفاده می‌کند و شما آن را مفید می‌دانید یا خیر؟ خوشحال می‌شویم شما نیز تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی میکنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش میکنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
ممنون از کیدزی بی‌نظیر بابت این مطالب جامع و کاملش👏🏻👏🏻
خونه ما همش تلویزیون روشنه و وقتی خاموشه حس میکنم خونه بیش از حد ساکته. حتی موقع کار کردن روشنش میکنم. آیا این موضوع ممکنه روی تمرکز پسر ۶ ساله‌م تاثیر بذاره؟