هیچ دو کودکی با سرعت یکسان رشد نمی‌کنند. با این حال، کودکان به روش‌های قابل پیش‌بینی خاصی رشد می‌کنند. آگاهی از این که فرزند شما در هر سن چگونه بازی می‌کند، یاد می‌گیرد و به لحاظ اجتماعی، شناختی، ارتباطی یا حرکتی پیشرفت می‌کند؛ سرنخ های مهمی در مورد نحوه آموزش و ارتقای مهارت‌های او به شما ارائه می‌دهد. پزشکان از نقاط عطف رشدی برای فهمیدن این که که آیا کودک مطابق انتظار رشد می‌کند یا خیر، استفاده می‌کنند. نقاط عطف رشد، کارهایی هستند که اکثر کودکان (۷۵ درصد یا بیشتر) تا سن خاصی می‌توانند انجام دهند. در این مطلب تصمیم داریم نقاط عطف رشد و خصوصیات کودکان ۴ ساله را بیان کنیم. با ما همراه باشید.
الف) خصوصیات کودکان ۴ ساله در زمینه رشد عاطفی-اجتماعی
کودکان چهار ساله هنوز هم ممکن است در تنظیم احساسات خود مشکل داشته باشند اما در عین حال می‌توانند رفتار خود را بر اساس جایی که هستند (مانند کتابخانه یا تولد) تغییر دهند. البته کج‌خلقی و بهانه‌گیری در این سن هنوز نسبتا رایج است. اگر میزان این کج‌خلقی در حال افزایش است بهتر است علت بهانه‌گیری کودک ۴ ساله را بررسی کنید. همچنین از نظر عاطفی می‌توانند احساسات خود را درباره چیزهایی که دوست دارند یا نمی‌پسندند، ابراز کنند و از چیزهایی که خطرناک است دوری کنند.
از نظر اجتماعی، کودکان ۴ ساله در مورد دوست‌یابی چیزهای زیادی یاد می‌گیرند و بازی با کودکان دیگر را به تنهایی ترجیح می‌دهند. آن‌ها شروع به ایجاد پیوندهای واقعی با همسالان خود کرده و در همکاری و توجه به احساسات دیگران بهتر می‌شوند. برای مثال یکی از خصوصیات کودکان ۴ ساله این است که می‌توانند به اطرافیانشان که آسیب‌دیده یا غمگین هستند دلداری دهند(مثلا در آغوششان بگیرد یا آن‌ها را ناز کند). در واقع بچه‌های چهار ساله دوست دارند کمک‌کننده و مفید واقع شوند. حتی اگر مشکل یا اختلافی پیش بیاید آن‌ها می‌توانند درباره آن مذاکره کنند.
کودکان ۴ ساله با خلاقیت خود می‌توانند خودشان را به جای هر شیء یا موجود دیگری(معلم، ابرقهرمان، سگ) جا بزنند و با دوستانشان بازی کنند. این ویژگی کودکان چهار ساله می‌تواند منجر به بهبود مهارت همدلی و اجتماعی در آن‌ها شود.
یک نکته قابل ذکر در بازی کودکان ۴ساله این است که ممکن است به دلیل کنجکاوی درباره عملکرد بدن، این بچه‌ها شروع به بازی‌های جنسی یا دکتر بازی کنند. شما می‌توانید درباره نحوه برخورد با این بازی‌های کودکان به مقاله تربیت جنسی کودکان مراجعه کنید.
ب) خصوصیات کودکان چهارساله در رشد زبانی و ارتباطات
کودک ۴ ساله شما در این سن در حال تبدیل‌شدن به یک مکالمه‌گر است. او می‌تواند نام و نام‌خانوادگی خود را بیان کند. همچنین می‌خواهد بحث کند و از واژگان جدید و قدرتی که در زبان کشف کرده است استفاده کند. گاهی اوقات کودک ۴ ساله شما به‌طور مداوم می‌پرسد «چرا؟» زیرا می‌خواهد با والدین صحبت کند و یاد گرفته است که این واژه راهی برای رسیدن به صحبت‌کردن بیشتر است. در ۴ سالگی، کودک شما باید بتواند با جملات چهار کلمه‌ای یا بیشتر صحبت کند، به سوالات ساده پاسخ دهد برای نمونه بداند «قاشق چه کاربردی دارد؟» و حداقل در مورد یک چیز که در طول روزش اتفاق افتاده به‌طور قابل فهم برای دیگران صحبت کند. مثلا «من فوتبال بازی کردم».
از خصوصیات دیگر کودکان چهار ساله این است که از دشنام‌هایی استفاده می‌کنند که شنیده‌اند بدون این که بدانند منظورشان چیست. فقط به این دلیل که باعث برانگیختن توجه مردم می‌شود. اکثر کودکان ۴ ساله می‌توانند برخی از کلمات یا عبارات آهنگ‌ها و شعرهای کودکان را حفظ کنند و بخوانند. بچه‌ها در این سن می‌توانند پیش‌بینی کنند که در یک داستان یا کتاب چه اتفاقی می‌افتد. اگر کودک شما نسبتا ساکت است بهتر است برای اطمینان بیشتر علت کم حرفی کودک را بررسی کنید.
ج) ویژگی کودکان ۴ ساله در زمینه رشد شناختی
مهارت‌های شناختی کودکان ۴ ساله به‌سرعت در حال رشد است. خصوصیت بارز کودکان ۴ ساله در این زمینه این است که می‌توانند بشمارند، رنگ‌ها، شکل‌ها، اعداد و حروف را شناسایی کنند و همچنین از ضمایر به‌طور مناسب استفاده کنند. در این سن بچه‌ها می‌توانند اشکال ساده را کپی کنند و دستورالعمل انجام یک کار را تا دو یا سه مرحله دنبال کنند. شما می‌توانید برای پیشرفت سریع‌تر مهارت‌های شناختی فرزند خود از بازی‌های شناختی کودکان استفاده کنید.
در واقع در ۴ سالگی، کودکان کنجکاو بوده و عاشق دریافت اطلاعات جدید هستند. حافظه یک کودک چهارساله به این صورت است اگر داستانی را برای او تعریف کنید یا بخوانید، نه تنها می‌تواند قسمت‌های زیادی از آن را به خاطر بیاورد بلکه می‌تواند با تخیل خود آن را ادامه دهد. جالب این‌جاست که درک مفهوم زمان برای بچه‌های ۴ ساله پررنگ می‌شود و از آن در داستان‌های خود استفاده می‌کنند. برای مثال کودک می‌تواند گذشته، حال، آینده را درک کند و موقعیت‌های زمانی(مثل صبح، ظهر، عصر و شب) یا فصل‌ها و تعطیلات را یاد بگیرد.
درک کودک نسبت به موقعیت‌های فضایی مثل بالا، پایین، داخل، خارج و… بهبود پیدا می‌کند. این موضوع به ارتقای هوش فضایی که یکی از انواع هوش در کودکان است، کمک می‌کند. همچنین در نقاشی‌های کودک نیز تجلی پیدا می‌کند یعنی کودک می‌تواند انسانی را با جانمایی درست دو یا سه عضو بکشد.
د) خصوصیات چهار ساله‌ها در زمینه رشد فیزیکی-حرکتی
کودک چهار ساله شما نه تنها به‌سرعت قد می‌کشد(به‌طور معمول دوبرابر قد زمان تولد)، بلکه مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت او نیز پیشرفت می‌کند. شما احتمالا بتوانید با کودک چهارساله خود بازی‌هایی مانند پرتاب توپ و گرفتن آن را انجام دهید. پروژه‌های هنری و بازی های رومیزی فعالیت‌های موردعلاقه کودک چهارساله خواهند بود. این نوع رشد در کودکان ۴ ساله مستلزم داشتن عادات غذایی سالم و تنظیم خواب کودک است. با رعایت این دو نکته کودک شما هر روز قوی‌تر و چابک‌تر می‌شود. خصوصیت کودکان ۴ ساله در این سن این است که می‌توانند خوب بدوند و بپرند، اغلب می‌توانند روی یک پا تعادل داشته باشند و به عقب راه بروند. بسیاری از بچه‌ها در چهار سالگی شروع به دوچرخه‌سواری یا راندن اسکوتر می‌کنند. ۴ ساله‌ها می‌توانند از قیچی استفاده کنند، خودشان لباس بپوشند و دربیاورند. مسواک بزنند یا از قاشق و چنگال استفاده کنند و غذای خود را برش دهند. همچنین نگه‌داشتن مداد رنگی یا مداد بین انگشتان دست و انگشت شست (نه در مشت) از خصوصیات کودکان چهار ساله به شمار می‌رود.
چه زمانی باید نگران کودک ۴ ساله خود شوم؟
با خواندن این لیست از خصوصیات کودکان چهار ساله، شاید نگران رشد فرزند خود شوید. به یاد داشته باشید که هر کودک ۴ ساله‌ای همه این ویژگی‌ها را نشان نمی‌دهد. بروز این نقاط عطف رشدی و ویژگی‌های کودکان چهارساله به عواملی مانند خلق‌وخو، عوامل موقعیتی، شرایط جسمی و و نوع فرزندپروری و شرایط خانوادگی بستگی دارد. در عین حال نشانه‌های خاصی وجود دارد که نشان می‌دهد کودک شما ممکن است تاخیر رشدی را تجربه کند. اگر کودک شما به‌صورت مشارکتی بازی نمی‌کند یا در تعامل با همسالان خود مشکل دارد، گفتار او در این سن غیرقابل درک است یا برای پیروی از دستورالعمل‌ها یا درک دستورات مشکل دارد؛ بهتر است این موضوع را با پزشک اطفال و روانشناس کودک در میان بگذارید. کودک شما کدام ویژگی‌های کودکان چهارساله را نشان می‌دهد؟ آیا این مطلب برای شما مفید بود؟ نظر خود را با ما به اشتراک بگذارید.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
چقدر خوب به ویژگی های بچه های چهار ساله اشاره کردید. من یه سوال دارم اگر بچه چهار ساله هنوز تمایل به خوردن مایعات با شیشه شیر داشته باشه چیکار باید کرد؟ باید ببریمش مشاور ؟ اصلا موضوع مهمی هست؟
مطلب مفیدی بود.