شاید جهان امروزی مدام در حال پوستاندازی و تغییر باشد، اما چیزی که هیچوقت تغییر نمیکند نیاز انسان به «ارتباط» است. در مدارس معمولا روی مزایایی مثل ارتقای تواناییهای ریاضی و خواندن و نوشتن تاکید میشود اما کمتر کسی، ارتباط و مهارتهای اجتماعی یا به طور کلی ارتقای هوش هیجانی را به عنوان یک هدف مهم آموزشی برای بچهها انتخاب میکند.
تصور رایج اما غلطی که در این زمینه وجود دارد این است که فرستادن کودکان به مدت ۱۲ سال به مدرسه، به تنهایی این مشکل را حل میکند. چیزی که هیچکس به آن فکر نمیکند این است که خانه، زمینهای بازی، مهدکودک و مدرسه، یک بستر خوب برای تقویت هوش هیجانی کودک هستند که نیاز به سرمایهگذاری دارند.
در واقع همه ما کودکانی را می شناسیم که سالها را در مدرسه گذراندند و هنوز نمیدانستند چگونه با دیگران ارتباط برقرار کنند. شاید خودمان یکی از آنها باشیم. نکته اینجاست بودن در کنار بچههای دیگر به طور خودکار هوش هیجانی کودک را تقویت نمیکند. بنابراین، چگونه به عنوان والدین میتوانیم به فرزندانمان در زمینه ارتقای هوش هیجانی کمک کنیم؟ یکی از موثرترین راههایی که باعث تقویت هوش هیجانی کودکان میشود، بازی کردن است. در این مقاله، ابتدا تعریفی ساده از مفهوم هوش هیجانی را بیان میکنیم و سپس به معرفی تعدادی بازی برای تقویت هوش هیجانی کودک و اهمیت پرورش این نوع هوش در بچهها میپردازیم. تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
هوش هیجانی چیست؟
هوش هیجانی یکی از انواع هوش در کودکان یا به طور کلی انسانها است و به عنوان توانایی مدیریت احساسات و تعامل مثبت با افراد دیگر تعریف میشود. در واقع این توانایی شامل نظارت و پایش احساسات و هیجانات خود و دیگران، تفکیک و تشخیص آنها و استفاده از این اطلاعات برای مدیریت رفتار و روابط است. خودآگاهی، همدلی، مهارتهای اجتماعی، تنظیم هیجانات و خودکنترلی قسمت کوچکی از زیرمجموعههای این نوع هوش به شمار میروند. در ادامه این مطلب به معرفی تعدادی بازی برای تقویت هوش هیجانی کودک میپردازیم.
۱-تقویت هوش هیجانی کودکان با بازیهای نمایشی
ایفای نقش، یک تکنیک عالی برای آموزش روشهای مختلف نشان دادن همدلی و کمک به دیگران در توسعه مهارتهای بینفردی، خودآگاهی و ابراز وجود است. همچنین این بازی به کودکان فرصتی میدهد تا از طریق تعامل با دیگران، هوش هیجانی خود را ارتقا دهند. بازیهای نمایشی را میتوانید با دادن سناریوها و نقشهای مختلف به کودکان شروع کنید. دو بازیکن را روبروی هم قرار دهید و از آنها بخواهید تصور کنند در موقعیتهایی فرضی هستند. سپس از هر کدام از بازیکنان بخواهید مثل یک نمایش خود را در نقشهای دلخواه قرار دهند و واکنش نشان دهند. شما میتوانید به عنوان یک راهنما میان نمایش نکاتی را به آنها گوشزد کنید. برای نمونه این موقعیتها میتوانند موارد مناسبی برای بازی باشند:
یک: دو بچه در صف ترن هوایی در شهربازی ایستادهاند و یکی از آنها خوشحال است و دیگری ترسیده در حال گریه کردن است. شما میتوانید برای شناسایی بهتر احساسات و آموزش همدلی به کودکان، این سوالات را از بچهها بپرسید: «به نظرت دوستت چه احساسی داره؟ وقتی سوار میشی و میره اون بالای بالا و با سرعت میاد پایین چه احساسی داری؟ از کجا متوجه حسش شدی؟ وقتی دوستت گریه میکنه تو چیکار میکنی؟ به نظرت چرا داره گریه میکنه؟»
دو: زنگ تفریح به صدا در میآید و دو کودک به سمت تاب میدوند اما یکی از آنها میتواند سوار شود و دیگری تاب خالی پیدا نمیکند. سوالات کمککننده در زمینه پرورش هوش هیجانی در کودکان میتواند شامل این موارد باشد: «وقتی میرسی به تابا و روی همش یه نفر نشسته چه حسی داری؟ میتونی با چهرهت حستو بهم نشون بدی؟ وقتی سوار تابی و دوستت نمیتونه بازی کنه چه حسی داری؟ تو چیکار میکنی؟»
سه: کودک برای تولد دوستش دعوت شده است اما مادرش مریض شده است و نمیتواند او را به تولد ببرد. سوالات مکمل این موقعیت در بازی برای تقویت هوش هیجانی کودکان میتواند شامل این موارد باشد: «بابت این که نمیشه بری تولد حس خاصی داری؟ نشونههای حست چیاست؟ مامانت چه حسی داره؟ چون نمیتونی بچه رو ببری تولد چه حسی داری؟ چیکار میکنی حال بچتو بهتر کنی؟»
۲-عروسک انگشتی یک بازی جذاب برای افزایش هوش هیجانی در کودکان
در این فعالیت از مجموعه بازیهای تقویت هوش هیجانی کودکان، شما میتوانید از عروسکهای جورابی ساده یا عروسکهای انگشتی آماده استفاده کنید. برای مثال، در یک نمایش به دست هر عروسک یک اسباببازی بدهید و عروسکی که در دستان شماست اسباببازی طرف مقابل را بگیرد. سپس از بچهها بپرسید که عروسکها چه احساسی دارند و چطور میتوانند به روشی درست آن را ابراز کنند. این بازی برای تقویت هوش هیجانی کودکان بسیار مفید است و قابلیت انعطاف زیادی دارد.
شما میتوانید متناسب با سن کودک و موقعیتهایی که به طور معمول در آنها قرار میگیرد از این بازی استفاده کنید. در نظر داشته باشید اگر فرزند شما درونگرا است و بروز احساسات برای او سخت است میتوانید از او بخواهید برای شما نمایش اجرا کند و بروز احساسات را با او تمرین کنید. همچنین به شما توصیه میکنیم برای آشنایی بیشتر با شخصیت فرزندتان، مقاله «ویژگیهای کودکان درونگرا» را مطالعه کنید. با مطالعه این ویژگیها، قادر خواهید بود این بازی را طوری که برای او لذت بخشتر است و با ویژگیهای شخصیتیاش تناسب دارد، تغییر دهید.
۳-پرورش هوش هیجانی در کودکان ابتدایی با بازی «با پاهایت احساست را نشان بده»
کودکان در سنین ابتدایی درک بهتری نسبت به زبان بدن پیدا میکنند و آمادگی بیشتری برای بازیهایی با هدف شناسایی احساسات از طریق بدن دارند. برای انجام این بازی نیاز است یک روز را برای پیادهروی همراه فرزندتان انتخاب کنید. قبل از فعالیت، در مورد زبان بدن به فرزندتان توضیح دهید. سپس با یک نشانه مثل به صدا درآوردن زنگ و سوت یا دست زدن شروع بازی را اعلام کنید و از فرزندتان بخواهید که مانند یک فرد عصبانی در زمین بازی قدم بزند. دوباره زنگ را به صدا درآورید و از کودک بخواهید طوری که خوشحال است راه برود. این پیادهروی احساسی را آنقدر تکرار کنید تا کودک بتواند هر احساس را شناسایی کند. این بازی برای تقویت هوش هیجانی کودک بسیار مفید است و اگر به صورت دسته جمعی انجام شود و حالت رقابتی داشته باشد، انگیزه کودک را برای ادامه بازی و آموزش بالا میبرد.
۴-افزایش هوش هیجانی کودکان با «آینه بازی»
یک فعالیت ساده و در عین حال موثر و جذاب برای بچهها، آینه بازی است. در این بازی در گوش یکی از بازیکنان اسم یک احساس را بگویید و از او بخواهید این حالت یا احساس و هیجان را با صورتش نشان دهد. بازیکن دیگر بلافاصله باید اسم حس بازیکن روبرو را از روی چهرهاش حدس بزند و با صدای بلند بگوید سپس دقیقا همان را با صورت و بدنش کپی کند. اگر کودک شما بزرگتر است یا خواستار هیجان بیشتری است این بازی را یک قدم جلوتر ببرید. به طور مثال میتوانید از او بخواهید موقعیتهایی را که در چند روز گذشته این حس را داشته به سرعت نام ببرد یا واکنشها و عباراتی را در زمان تجربه این احساس به کار میبرد را به دیگران بگوید. این بازی قابلیت اجرا در دورهمیهای خانوادگی یا دورهمیهای دوستانه کودکان را دارد و نقش بزرگی در تقویت هوش هیجانی کودکان ایفا میکند.
۵- توپ احساسات یک بازی مفید در شناسایی احساسات و تقویت هوش هیجانی کودکان
توپ بازی، یک فعالیت خوب و قدیمی است. اغلب کودکان عاشق توپ بازی هستند و شما میتوانید از این بازی به طور هدفمند در آموزش احساسات به کودک و ارتقای هوش هیجانی بچهها استفاده کنید. این بازی با روشهای مختلف قابلیت اجرایی دارد. به طور مثال میتوانید یک سبد پر از توپهای کوچک که روی آنها چهرههایی با احساسات مختلف نقاشی شدهاند را وسط اتاق قرار دهید. تعدادی سبد خالی نیز در اطراف اتاق قرار دهید و بالای آن یک موقعیت کوتاه را شرح دهید. مثلا گرفتن نمره بد در امتحان، به دنیا آمدن خواهر و برادر جدید، اسباب کشی به خانه نو و سایر موارد. هر کودک باید در نوبت خود به سمت سبد توپها برود و حسی را طرح آن روی توپ کشیده شده را در سبد موقعیت درست قرار دهد و دلیل آن را بگوید.
برای مثال ممکن است توپی که کودک از سبد برمیدارد، چهره عصبانی را نشان دهد و او آن را در سبد موقعیت تغییر منزل بیندازد. سپس کودک ابراز احساساتش را با بیان دلیل تمرین میکند مثلا: «چون دوستامو دیگه نمیبینم». در مرحله بعدی یک بازیکن را در نظر بگیرید و از سایر بازیکنان بخواهید حدس بزنند توپهای احساس او در کدام سبد قرار میگیرد. بازیکنی که بهتر بتواند احساسات کودکان دیگر را حدس بزند، برنده است.
این بازی برای تقویت هوش هیجانی کودک، نقش کلیدی دارد چون علاوه بر شناسایی احساسات، روی شناسایی احساسات دیگران و تمرین ابراز هیجان تمرکز میکند. میتوان گفت یکی از مزایای این بازی این موضوع است که کودک متوجه میشود ممکن است یک موقعیت مثل به دنیا آمدن خواهر و برادر جدید، او را خوشحال کند، اما برای دوستش حس متفاوتی مثل ترس یا ناراحتی را در پی داشته باشد. شما میتوانید به عنوان یک راهنما روی این تفاوتهای فردی تاکید کنید و توضیح دهید چطور هر فردی میتواند با گذاشتن خودش در موقعیت افراد دیگر حس آنها درک کند.
۵-ساخت«نقشه قلب»، بهترین بازی برای افزایش هوش هیجانی کودک
یک راه سرگرمکننده و خلاقانه از مجموعه بازیهای تقویت هوش هیجانی کودکان، ساخت «نقشه قلب» است. در این بازی ساده از چند کودک که دارای ارتباط نزدیکی هستند یا از اعضای خانواده بخواهید روی یک برگه سفید یک قلب بزرگ بکشند و در آن ۶ قسمت برای احساسات اصلی مثل شادی، غم، خشم، تعجب، نفرت و ترس در نظر بگیرند. برای هر قسمت دو الی سه کار یا موقعیت را در نظر بگیرند که این حس را در آنها ایجاد میکند. میتوانند این موقعیتها را بنویسند یا نقاشی کنند. سپس برگههای خود را با هم عوض کنند تا هر کودک با احساسات سایرین آشنا شود. در مرحله بعد از هر کودک سوالی درباره بازیکن دیگر بپرسید. مثلا: «یه کار نام ببر که رومینا رو خوشحال میکنه؟» یا «اگه گفتی بابا رو چیا میترسوند؟ وقتی ترسید چطور میشه کمکش کنیم؟».
هر بازیکنی که تعداد پاسخهای صحیح بیشتری داشته باشد برنده است. ساخت نقشه قلب یک بازی برای تقویت هوش هیجانی کودک و یک ابزار ساده و قدرتمند برای برقراری ارتباط کودکان با یکدیگر در سطوح عمیقتری از رابطه است. دقت کنید این بازی برای کودکان خجالتی نیز یک روش آموزشی مناسب و کاربردی برای دوستیابی و ابراز احساسات است. همچنین شما میتوانید در زمینه برخورد با کودک خجالتی خود از مقاله «با بچه خجالتی چطور رفتار کنیم؟» کمک بگیرید.
۶-تقویت هوش عاطفی در کودکان با بازی «کارت احساسات»
شناسایی احساسات خود و دیگران در بهبود مهارتهای اجتماعی کودک نقش بهسزایی دارد. شما میتوانید برای بهبود این مهارتها در کودکان به مقاله «چگونه کودکی اجتماعی تربیت کنیم؟» مراجعه کنید اما انجام یکی از بازیهای مهم برای تقویت هوش هیجانی کودک، به نام «کارت احساسات» در این زمینه بسیار مفید است. به تعداد زوج، کارتهایی با اسامی یا تصویر احساسات مختلف بسازید یا از کارتهای آماده استفاده کنید(دقت کنید از هر احساس دو کارت موجود باشد). قبل از شروع بازی، کودکان را دور هم جمع کنید و هر کارت را به آنها نشان دهید تا مطمئن شوید معنای هر کارت را متوجه میشوند. از آنها بخواهید تا تمرین کنند چهرهای بسازند که احساسات روی هر کارت را نشان دهد. سپس به هر کودک، یک کارت بدهید و به آنها بگویید که آن را مخفی نگه دارند.
بازی زمانی شروع میشود که بچهها به نوبت در اتاق قدم میزنند و احساسی را که با کارتشان مطابقت دارد نشان میدهند. همانطور که راه میروند، به دنبال کودک دیگری میگردند که به نظر میرسد همان احساس را نشان میدهد. هنگامی که همه فکر میکنند دوست احساسی خود را پیدا کردهاند، اجازه دهید کارتهای خود را بررسی کنند تا ببینند آیا درست حدس زدهاند یا خیر.
چند دور بازی کنید تا به بچهها فرصتی بدهید تا احساسات مختلف را امتحان کنند. در روشی دیگر از انجام این بازی، هر بازیکن به نوبت، طبق احساس درج شده روی کارت خود رفتار میکند و بقیه با ماسکهای احساسی که در اختیار آنها قرار دادهاید، حدس خودشان را بیان میکنند. ساخت این ماسکها را میتوانید با کمک خود بچهها انجام دهید.
۷- بالا بردن هوش هیجانی در کودکان با بازی پوشاندن صورت
برای تقویت هوش هیجانی کودکان و تشویق بچهها به خواندن احساسات دیگران، به کودکان بیاموزید که روی دهان و ابروهای دیگران تمرکز کنند. یک بازی انجام دهید که در آن دهان خود را بپوشانید و احساساتی را از طریق چشم و ابرو نشان دهد. آیا کودک میتوانند احساس شما را حدس بزند؟ در مرحله بعدی چشمان خود را با عینک آفتابی بزرگ بپوشانید تا بازیکنان از طریق حالت بینی و دهان شما، حس را حدس بزنند. به کودک اجازه دهید خودش نیز همین کار را انجام دهد تا با علائم بدنی هر هیجان آشنا شود. برخی بازیهای آنلاین نیز میتوانند به افزایش هوش هیجانی کودکان کمک کنند برای مثال بازی ایموجیها از اپلیکیشن همبازی برای شناخت احساسات و تقویت هوش هیجانی کودکان بسیار مفید است.
پرورش هوش هیجانی در کودکان چه اهمیتی دارد؟
تقویت هوش هیجانی در کودکان مزایای زیادی را به دنبال دارد برای مثال کودکانی که هوش هیجانی بالایی دارند بهتر میتوانند با دیگران همدلی کنند. این کودکان میدانند که چگونه احساسات خود را به جای پنهان کردن در اعماق وجود خود به راحتی ابراز کنند و در نتیجه در برقراری ارتباط با دیگران و ایجاد روابط مثبت با اطرافیان خود،موفقتر هستند.
به طور کلی میتوان گفت افزایش هوش هیجانی کودکان یک ملاک مهم در پیشبینی موفقیت تحصیلی و رفتارهای اجتماعی مثبت بوده و در بزرگسالی با بالا بردن عملکرد در محیط کار موجب پیشرفتهای فردی و شغلی میشود.
در این مقاله تلاش کردیم بازیهای مفرح و فعالیتهایی جذاب در زمینه تقویت هوش هیجانی در کودکان را به شما معرفی کنیم. دقت کنید یکی از مهمترین چیزهایی که میتوانیم در مورد این احساسات به فرزندانمان بیاموزیم این است که هیچ احساسی «خوب» یا «بد» نیست.
به کودکان توضیح دهید اگر عواطف را بد بدانیم، معمولا سعی میکنیم این احساسات را نادیده بگیریم یا آنها را سرکوب کنیم. در این صورت با آسیبهای جبران ناپذیر در زندگی فردی و اجتماعی روبهرو میشویم. اگر شما به توسعه انواع دیگر هوش در فرزندتان به وسیله بازی علاقهمندید، میتوانید در مقاله «بازیهای تقویت هوش کودکان»، بازیها و فعالیتهای دیگری در زمینه ارتقای انواع دیگر هوش در کودکان را پیدا کنید.
آیا شما تقویت هوش هیجانی در کودکان را امری ضروری میدانید؟ چه اقداماتی در این زمینه انجام دادهاید؟ نظرات خود را در انتهای همین مطلب با ما به اشتراک بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازیدرمانی، آموزش مهارتهای زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بودهام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی میکنم.
-
گلنار رضازادهhttps://kidzy.land/blog/author/golnar/
-
گلنار رضازادهhttps://kidzy.land/blog/author/golnar/
-
گلنار رضازادهhttps://kidzy.land/blog/author/golnar/
-
گلنار رضازادهhttps://kidzy.land/blog/author/golnar/
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزههای بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارتهای زندگی به بچهها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کردهام. در تیم کیدزی بهعنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش میکنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغههای والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
-
زهرا سادات طالبیانhttps://kidzy.land/blog/author/zahra-sadat/
-
زهرا سادات طالبیانhttps://kidzy.land/blog/author/zahra-sadat/
-
زهرا سادات طالبیانhttps://kidzy.land/blog/author/zahra-sadat/
-
زهرا سادات طالبیانhttps://kidzy.land/blog/author/zahra-sadat/