در گذشته والدین تصور می‌کردند که تشویق کردن کودک باعث خودشیفتگی و ایجاد اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد در کودکان می‌شود و به همین دلیل از تشویق کودکان خود خودداری می‌کردند. درحالی‌که این روزها روانشناسان کودک بر اهمیت شیوه صحیح تشویق کودکان در فرزندپروری تاکید می‌کنند. سوال این‌جاست که چرا تشویق‌کردن مهم است و چه تاثیراتی بر روی کودکان دارد؟ چگونه کودکان را تشویق کنیم؟ آیا همین که از فرزندمان تعریف و تمجید کنیم کافی است یا تشویق و تحسین کودک، اصول خاصی دارد؟ در این مطلب به شیوه صحیح تشویق کودکان و تاثیرات این نکات در رفتار کودک می‌پردازیم. با ما در این مقاله همراه باشید تا جواب این پرسش‌ها را پیدا کنیم.
۱- علت تشویق‌کردن کودک را دقیقا مشخص کنید
هنگام تشویق کودک، چرایی آن را با جزئیات بیان کنید. کلی‌گویی می‌تواند منظور اصلی را پنهان کند و کودک متوجه علت آن نشود. برای مثال به‌جای اینکه به او بگویید: «رفتارت توی پارک خوب بود» جزئیات بیشتری را مطرح کنید: «از اینکه در صف سرسره صبور و آرام بودی، ممنونم». به این ترتیب کودک متوجه می‌شود که دفعه بعد هم همین رفتارش موجب تشویق خواهد شد و آن را ادامه می‌دهد.
به جای کلمات تشویق‌کننده کلی، کودکان را با استفاده از کلمات توصیفی و خاص تشویق کنید. اشاره به جنبه خاصی از عملکرد کودک یا توصیف این که چه رفتاری منجر به نتایج عالی شده است، راه خوبی برای ارسال پیام های مثبت است. توجه به جزئیات رفتار فرزندتان نشان می‌دهد که به او توجه کرده‌اید و واقعا برایتان مهم است. جدول زیر نمونه‌ای درست برای نحوه تشویق کردن کودکان با ذکر علت است.
۲- در تشویق کودک صادق باشید
مهم است که هنگام تشویق کودکان، صادق باشید و اغراق نکنید. برای مثال لازم نیست برای تحسین کردن کودک به او بگویید: «تو بهترین نقاش دنیا هستی». تنها کافی است که صادقانه و واقعی از کارش تعریف کنید. فراموش نکنید که کودکان متوجه می‌شوند که تشویق‌های شما چقدر واقعی است.
تشویق‌های اغراق‌آمیز حتی ممکن است نتیجه عکس بدهد و کودک دیگر تحسین‌کردن‌های شما را باور نکند. حتی ممکن است انتظارهای کاذب را در ذهن او برای دریافت تحسین و تشویق به ازای هر کار کوچک شکل دهد و او را لوس کند.
اگر شما با معضل لوس‌شدن فرزندتان مواجه هستید، در مقاله «جلوگیری از لوس شدن کودک» به ارائه را‌هکارهای موثری برای این موضوع پرداخته‌ایم.
۳- لحن شما در تشویق کودکان به اندازه کلمات اهمیت دارند
روانشناسان در توضیح اصول تحسین و تشویق کودکان بر استفاده از لحن گرم و محبت‌آمیز تاکید می‌کنند. زبان بدن شما نیز هنگام تحسین و تشویق کودک اهمیت دارد. تماس چشمی برقرار کنید، و در صورت امکان، خم شوید و قدتان را هم‌اندازه کودک کنید تا رو در روی او قرار بگیرید.
هنگام تشویق کردن کودک تلاش کنید نام او را صدا بزنید و حستان را از طریق کلمات و حالات چهره به او منتقل کنید. این کار باعث می‌شود اثربخشی تشویق کودک بیشتر شود و در حافظه جایگاهی ویژه و ماندگار داشته باشد.
۴- برای پایبندی به اصول تشویق کودک، به میزان پیشرفتش اهمیت دهید
اگر شیوه تشویق کردن شما درست باشد، کودک شما متوجه می‌شود که چقدر برای پیشرفت او ارزش قائل هستید. او را با خودش مقایسه کنید و بر روی رشد و بهبود عملکردش متمرکز شوید چرا که این نوع تشویق‌کودکان، انگیزه آن‌ها را برای تلاش بیشتر بالا می‌برد. برای مثال به او بگویید: «تو در کنترل توپ در مقایسه با قبل از کلاس رفتنت خیلی بهتر شدی». به این ترتیب به کودک نشان می‌دهید که هم به نحوه کار او توجه دارید و هم کاملا متوجه رشد و پیشرفت او شده‌اید.
۵- بهترین تشویق برای کودک، مقایسه شدن با خودش است
توانمندی‌های کودکان با هم متفاوت است و نمی‌توانید از همه بچه‌ها انتظار مشابهی داشته باشید. بنابراین به عنوان یک اصل هرگز کودک را با هیچ فرد دیگری مقایسه نکنید. مقایسه، کودکان را در برابر شکست‌های آینده آسیب‌پذیر می‌کند. بچه‌هایی که با مقایسه مورد تحسین قرار می‌گیرند، وقتی شکست می‌خورند، از مقایسه دست نمی‌کشند و سریع‌تر انگیزه خود را از دست می‌دهند.
شما می‌توانید این باور را در فرزندتان شکل دهید که هر کسی استعدادهای متفاوتی دارد. به طور مثال بهتر است وقتی کودک توانمندی یا استعداد خاصی در خواهر یا برادر بزرگ‌ترش مشاهده می‌کند، علاوه بر تحسین آن شخص، توانمندی‌های خودش را یادآور شویم. برای مثال اگر می‌گوید که نمی‌تواند مانند برادر بزرگ‌ترش شوت‌های بلند بزند، به او بگوییم: «بله برادرت خوب شوت می‌زنه اما من متوجه شدم که تو می‌توانی خیلی سریع بدوی و توپ رو از لابه‌لای مدافعین رد کنی». این نوع تشویق کودکان علاوه بر اینکه بر عملکرد کودک تاثیر می‌گذارد باعث افزایش اعتماد به نفس او نیز می‌شود. در جدول زیر چند نمونه از تشویق صحیح کودکان آورده شده است.
۶- تلاش کودکان را تحسین کنید
یکی از اصول تشویق کودکان این است که بتوانید با شیوه‌ای مناسب عمل تحسین را در ذهن کودک به رفتارش نسبت دهید تا آن را ادامه دهد. وقتی کودکان را به خاطر تلاش‌هایشان در انجام یک کار مورد تحسین قرار می‌دهید، یاد می‌گیرند که موفقیت را به تلاش خود نسبت دهند. از آن‌جایی که تلاش کیفیتی است که همه ما قدرت کنترل و بهبود آن را داریم، بنابراین این کودکان به جای تمرکز بر نتایج نهایی، بیشتر بر تلاش برای تمرین یا توسعه مهارت‌هایشان تمرکز می‌کنند.
چنین طرز تفکری می‌تواند انگیزه، پشتکار و لذت درونی کودکان را افزایش دهد. این کودکان در هنگام مواجهه با شکست بر این باورند که شکست خورده‌اند زیرا به اندازه کافی تلاش نکرده‌اند و اگر تلاششان را بیشتر کنند، شکست قابل اجتناب خواهد بود. بنابراین این بچه‌ها انگیزه دارند که دوباره تلاش کنند و تمایل به بهبود عملکرد دارند. این کودکان انعطاف‌پذیرتری بیشتری پیدا می‌کنند و در صورت شکست متلاشی نمی‌شوند. در جدول زیر می‌توانند نمونه‌های تشوبق صحیح کودکان بر اساس ارزش قائل شدن برای تلاش کودک را مشاهده کنید.
۷- تشویق کودک را بلافاصله انجام دهید اما تبدیل به یک عادت نکنید!
یکی از اصول تشویق کودکان این است که دقیقا بلافاصله انجام یک کار خوب یا رفتار مثبت، او را تحسین کنید. در این صورت فرزند شما می‌تواند این دو موضوع را به هم مرتبط سازد. خیلی از والدین برای تحسین و تشویق فرزندشان دنبال یک موقعیت ویژه و خارق‌العاده می‌گردند. مثلا با خودشان می‌گویند: «چقدر قشنگ به من در چیدن سفره کمک کرد وقتی باباش اومد بهش می‌گم تشویقش کنه» در صورتی که نکته‌ای که در تشویق‌کردن کودکان وجود دارد این است که باید بلافاصله و چسبیده به آن رفتار مثبت باشد.
همچنین دقت کنید تشویق کودک یک شمشیر دو لبه است. ستایش هر عمل مثبت را به عادت تبدیل نکنید. لازم نیست هر روز فرزندتان را تشویق کنید تا به او کمک کنید انگیزه داشته باشد. مزایای تمجید از کودک زمانی که تبدیل به عادت و یک رسم همیشگی شود، از بین می‌رود. برای جلوگیری از تمجید بیش‌ازحد یا غیر صادقانه، بهترین راه این است که به طور غیرمنتظره و واقع‌نگرانه آن را اعمال کنید.
به عنوان مثال، یک یادداشت تشویقی برای فرزندتان روی میزش یا درون کیفش قرار دهید. فراموش نکنید قدردانی از کار کودکان می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد. شما همچنین می‌توانید کودک خود را با انجام کارهایی مثل محکم در آغوش گرفتن، تشویق کنید.
۸- جدول تشویقی برای کودکان بسازید
جدول‌های تشویقی برای هدایت رفتار مثبت و تشویق کودکان ۳ تا ۸ سال کاربرد دارند. آن‌ها به اشکال مختلفی از جمله پوسترهای دیواری یا اپلیکیشن‌های خاصی عرضه می‌شوند. در این جدول‌ها تصویر رفتار یا اهداف مثبتی که فرزندتان می‌خواهد به آن‌ها دست یابد، چسبانده یا نام آن نوشته شده است. برای مثال، گفتن کلمه «لطفا» قبل از درخواست‌ها برای کودک ۳ ساله، پوشیدن کفش‌ها به تنهایی برای کودک ۵ ساله، کسب نمره بسیار عالی در درس املا برای کودک ۷ ساله. این جدول‌ها اهداف را به اجزای کوچک‌تری تقسیم می‌کنند یا برای تداوم یک رفتار امتیاز در نظر می‌گیرند. امتیاز‌ها می‌تواند به صورت یک برچسب ستاره یا یک تیک برای انجام هر یک بار رفتار مورد نظر در رفتار نشان داده شود. با کمک کودک می‌توانید جایزه‌هایی یا انواع دیگری از تحسین را برای میزان مشخصی امتیاز در نظر بگیرید.
دقت کنید این راهکار در زمینه اصول تشویق کودکان نیازمند رعایت سه نکته است:
اول این که کودکان در تعیین اهداف نقش داشته باشند و شما نقش جهت‌دهی به این اهداف را داشته باشید. در واقع زمانی‌که کودک در تنظیم جدول امتیاز و جایزه‌های آن نقش داشته باشد، برای دنبال کردن نتایج آن هم علاقه نشان می‌دهد.
دوم این که برای افزایش انگیزه کودکان، قول جایزه بزرگ به کودک ندهید. زیرا جوایز بزرگ اگر به دنبال تلاش کم به کودک داده شود توقع و انتظار کاذب ایجاد می‌کنند. همچنین اگر آن را برای میزان زیادی از تلاش در نظر بگیرید، فرزند شما باید مدت زمان زیادی را برای دستیابی به آن تلاش کند در نتیجه ممکن است دلسرد شده و حتی از دریافت جایزه صرف نظر کند.
سوم این که دقت کنید هرگز فرزندتان را به سیستم پاداش محور عادت ندهید این جدول می‌تواند انواع دیگری از تحسین را به بچه‌ها ارائه دهد و میزان تلاش و پیشرفت را برای هر هدف مشخص کند. این نوع تشویق کودکان به شرط رعایت این نکات، به عنوان یکی از روش‌های موثر در آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان نیز مورد استفاده است.
چگونه کودکان را تشویق به درس خواندن کنیم؟
تحسین و تشویق کودکان در موقعیت‌های زیادی کاربرد دارد و باعث ایجاد رفتار مثبت می‌شود اما یکی از مواردی که تشویق کودکان معجزه می‌کند، مربوط به درس خواندن در مدرسه است. خیلی از اوقات دانش‌آموزان با این که تلاش کرده‌اند نمی‌توانند به نتیجه دلخواهشان برسند. در این لحظه‌هاست که ممکن است بچه‌ها بی‌انگیزه شوند و دست از تلاش بکشند. مهم است که در چنین موقعیت‌هایی وارد عمل شوید و این نکته را یادآور شوید که تلاش او در این شرایط خیلی بیشتر از نتیجه نهایی ارزشمند است. فراموش نکنید نحوه تشویق‌کردن شما و روش‌های مورد استفاده‌تان مهم‌ترین نقش را در تاثیرگذاری این فرایند دارد.
برای مثال به او بگویید: «تو برای انجام تکالیف ریاضی، سخت تلاش کردی و این عالیه اگه یه سری نکته دیگه رو هم رعایت کنی حتما دفعه بعدی به اون نتیجه دلخواهت می‌رسی». به این ترتیب برای تلاش او اهمیت قائل می‌شوید. همچنین برای اینکه نشان دهید اولویت با تلاش است می‌توانید بگویید: «می‌دونم که از نتیجه امتحان راضی نیستی، اما اینم می‌دونم که برای اون خیلی تلاش کردی که واقعا هم برای من و هم برای معلمت ارزشمنده».
علاوه بر این می‌توانید پیش از انجام کار هم کودک را تشویق کنید. مثلا: «به من نشان بده که چقدر خوب می‌تونی از پس تکالیفت بربیای». دقت کنید تشویق کودکان زمینه‌ساز تلاش بیشتری در آینده خواهد شد. اگر فرزند شما با وجود این تشویق‌ها همچنان نسبت به درس و مدرسه بی‌علاقه است می‌توانید به مقاله «با بچه‌های بی‌علاقه به درس چه رفتاری داشته باشیم؟» مراجعه کنید.
در این مقاله ۸ نکته از اصول تحسین و تشویق کودکان را با هم مرور کردیم. شما برای تشویق کودکتان از چه روشی استفاده می‌کنید؟ به نظر شما چه روشی می‌تواند اثربخش‌تر و کارآمدتر باشد؟
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
ممنون کیدزی بابت این مطلب مفید
از همراهی و لطف شما ممنونیم🌹
مطلب عالی و جامعی بود و همونطور که خودتون گفتید به نظرم تشویق زیاد از حد هم ضررهای خودش رو داره که متأسفانه تو بخشی از جامعه ما خیلی هم فراگیر شده
ممنون از شما بله دقیقا یکی از مواردی که در تشویق‌کردن کودکان مهمه، اینه که واقع‌بینانه باشه 🙏🏻
چقدر کاربردی و عالی بود. متاسفانه اثرات منفی مقایسه شدن نسل ما با همسن و سالان، تا الان که خودمون مادر شدیم همچنان از بین نرفته و آزارمون میده. امیدوارم خودم هیچوقت این کار رو تکرار نکنم
ممنون از لطف شما بله اتفاقا در مورد این آسیب‌های مقایسه کودکان با یکدیگر هم مطلبی نوشتیم که به‌زودی منتشر میشه همراه ما باشید🌻
ممنون از مطالب بسیار مفیدتون
خواهش میکنیم. سپاس از شما.
لطفا در مورد نحوه تشویق کردن نوجوانان هم مطلب بزارید
حتما سعی میکنیم در این مورد هم مقالاتی تهیه کنیم.
تشویق کردن زیاد کودکان باعث نمیشه به اینی که هستن راضی بشن و توقعشون هم بره بالا؟
اگر تشویق‌کردن اصولی باشه هرگز این موضوع اتفاق نمیفته و اتفاقا باعث انگیزه‌بخشی به بچه‌ها هم میشه.
خیلی مقاله خوبی بود. مخصوصا مثال ها و جدول هایی که برای تشویق کودکان آورده بودید.
خوشحالیم مقاله براتون مفید بوده.