به نظر شما موارد زیر چه اشتراکی باهم دارند؟
اختراع لامپ روشنایی الکتریکی، کتاب‌های هری‌پاتر، ایده اولیه برای کشف قانون جاذبه زمین، سمفونی‌های مجید انتظامی، نقاشی‌های کمال‌الملک و داوینچی، اولین دستور پخت قرمه‌سبزی و پیتزای ایتالیایی، ایجاد شخصیت‌های عروسکی مثل کلاه قرمزی و جناب‌خان، اختراع زیپ و خط تولید محصولات اپل.
درست حدس زدید همه موارد نام برده شده محصول ذهنی خلاق بودند. خلاقیت شامل استفاده از قدرت تفکر، برای رسیدن به چیزی تازه و ارزشمند است. چیزی مثل یک اختراع فیزیکی، اثر هنری یا راه‌حلی برای یک مشکل. در طول تحصیل، زندگی و شغل، خلاقیت، نقش مهمی در پیشرفت و موفقیت هر کسی دارد. کودکان به عنوان موجوداتی کنجکاو بیشترین ظرفیت را برای خلاق شدن، دارند. ادراک بچه‌ها اغلب بسیار خلاق‌تر از یک بزرگسال است. وقتی چند رنگ را می‌بینند، ذهن آن‌ها ممکن است بلافاصله به این فکر کند که با ترکیب این دو، چه رنگی تشکیل می‌شود. کودکان اغلب ایده‌هایی در مورد تغییر جهان دارند که آینده‌نگرانه‌تر از آن چیزی است که هر فرد بالغ منطقی جرئت فکر به آن را داشته باشد! بنابراین، اگر کودکان به طور ذاتی پتانسیل خلاق شدن را دارند، چرا در بیان آن با مشکل مواجه می‌شوند؟ چه چیزی کودکان را از ابراز خلاقیت باز می‌دارد؟ پاسخ همه این سوال‌ها محیطی است که کودک در آن رشد پیدا می‌کند.
این بدان معناست که توسعه این نوع تفکر در کودکان، نیاز به پرورش از سنین پایین را دارد. خلاقیت چیزی نیست که مثل سیب آن را از درخت بچینید. این ویژگی نیاز به وجود محیط مناسب یا به تعبیری خاکی حاصل‌خیز برای رشد و پرورش دارد. نقل‌قول معروفی از پیکاسو وجود دارد که می‌گوید: «هر کودک یک هنرمند است. مشکل این است که چگونه در طی بزرگ شدن هنرمند باقی بماند.» این که چطور این محیط مناسب برای پرورش خلاقیت بچه‌ها فراهم شود و والدین در این فرایند چه نقشی دارند؛ موضوع مقاله امروز کیدزی است. برای ارائه راهکارهایی در جهت پرورش خلاقیت کودکان با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
۱-از معجزه قصه‌گویی برای تقویت خلاقیت و تخیل کودکان بهره ببرید
قصه خواندن همیشه در صدر فهرست پرورش کودک خلاق، قرار دارد. در واقع قصه یکی از بهترین هدایایی است که هر والد می‌تواند در جهت پرورش خلاقیت و نوآوری به فرزندش بدهد. فواید قصه‌گویی برای کودکان بسیار وسیع است و مواردی مثل رشد کلامی، تقویت خلاقیت، مهارت‌های حل مسئله، تخیل، هوش هیجانی و بسیاری چیزهای دیگر را توسعه می‌دهد. خواندن داستان برای بچه‌ها همچنین فرصتی برای پرسش و پاسخ و رشد مهارت‌های تفکری آن‌ها را فراهم می‌کند. شما هم می‌توانید این فعالیت را خلاقانه‌تر انجام دهید. به طور مثال با کمک کودک از روی عکس‌های کتاب و مجله، داستان بسازید یا از فرزندتان بخواهید پایان داستان را پیش‌بینی کند. گفتنی است که این فعالیت یک تمرین خوب برای ایجاد خلاقیت است.
۲-خلاقیت کودک را با ایجاد کنجکاوی توسعه دهید
یکی از راه‌هایی که می‌توان خلاقیت را در کودکان توسعه داد این است که کنجکاوی آن‌ها را تحریک کنید. چرا آسمان آبی است؟ چرا روی آب اقیانوس، موج تشکیل می‌شود اما روی آب دریاچه‌ها و برکه‌ها نه؟ جاذبه چگونه کار می‌کند؟ شما می‌توانید هر زمان که با آن‌ها وقت می‌گذرانید، سوالاتی از این قبیل بپرسید و مفاهیم مختلف هیجان‌انگیز را برایشان توضیح دهید.
سوالات چه در مورد پدیده‌های طبیعی و چه در مورد ذهن انسان باشد، به ازای طرح هر پرسش و پاسخ، اطلاعات جدیدی به کودک اضافه می‌شود که ذهنش را فعال نگه می‌دارد. وقتی شروع به توضیح چیزهای کوچک مانند نحوه عملکرد برق می‌کنید، کودک شما یاد می‌گیرد که در مورد چیزهای مختلف کنجکاوی نشان دهد. در نتیجه گستره ذهنی آن‌ها برای ایده‌پردازی و انجام اعمال نوآورانه، بازتر می‌شود. می‌توان گفت سوال پرسیدن و کنجکاوی کردن، یکی از ویژگی‌های کودک خلاق است. شما می‌توانید سایر این ویژگی‌ها را در مقاله کودکان خلاق چه ویژگی‌هایی دارند مطالعه کنید.
۳-با استقبال از تمام ایده‌های کودک، خلاقیت او را تشویق کنید
بچه‌ها پر از ایده هستند. ایده‌ها جلوه‌ای از خلاقیت هستند. نادیده گرفتن یا حتی تمسخر یک ایده به معنای بی‌اعتبار کردن خلاقیت موجود در آن است. حتی بچه‌ها می‌توانند برچسب‌ها و نام‌ها را خیلی جدی بگیرند، چه آگاهانه و چه ناآگاه. به عنوان مثال، برچسب «غیرخلاق» یا «تقلیدکار»، ممکن است آن‌ها را از تلاش برای ایده‌پردازی منصرف کند. کودکان بدون شک، گه‌گاهی ایده‌های بدون مصرف یا خنده‌داری به ذهنشان خطور می‌کند، اما قطعا بخش‌هایی از این ایده‌ها یا منطق پشت آن، جذاب و قابل توجه خواهد بود.
سعی کنید درباره هر ایده، نکات خوب را به زبان بیاورید و به آن‌ها کمک کنید تا بفهمند چه چیزهای بیشتری باید در مورد ارائه و اجرای چنین ایده‌هایی در نظر بگیرند. کودکانی که از اشتباه کردن می‌ترسند، معمولا کمتر خلاقانه فکر می‌کنند. این بدان معناست که شما باید محیطی ایجاد کنید که در آن بچه‌ها اجازه بیان آزادانه ایده‌های خلاق خود را داشته باشند و احساس کنند اشتباه کردن اشکالی ندارد.
۴-با اعمال محدودیت‌های سختگیرانه، مسیر خلاقیت کودک را مسدود نکنید
اجازه دادن به کودکان برای کشف علایق و سبک شخصی خود، یک راه عالی برای تشویق خلاقیت آن‌هاست، زیرا مدیریت بیش‌ازحد کودکان، مانع از رشد خلاقیت‌شان می‌شود. در واقع اگر نوع والدگری شما به گونه‌ای باشد که برای انجام هر کار کوچکی نیاز به اجازه وجود دارد، قوانین به‌جای هدایت کودک مانند یک حصار عمل می‌کنند و دست پای او را برای حرکت به سمت هر مسیری می‌بندند.
روانشناسان کودک می‌گویند: «کودکان از ۲ سالگی برای استقلال بیشتر تلاش می‌کنند.» از این سن، شما باید فرزندتان را تشویق کنید تا در مورد زندگی خود انتخاب‌های سادهای داشته باشد. البته، سطح استقلالی که می‌توانید از کودکان انتظار داشته باشید باید با سن، توانایی و فعالیت آن‌ها منطبق باشد. مثلا نباید انتظار داشته باشید که کودک ۳ ساله شما به تنهایی سوار اتوبوس شود اما می‌توانید به او بگویید هنگام نقاشی کشیدن اشکالی ندارد که خارج از خطوط رنگ‌آمیزی کند و می‌تواند خورشید یا گل‌هایش را با هر رنگی که دوست دارد، رنگ کند.
۵-برای رشد خلاقیت به علائق کودکان پر و بال دهید
بسیاری از والدین به دنبال برآورده کردن آرزوهای خود در کودکان هستند. در حالی که برای پرورش خلاقیت در کودکان بهتر است، کودکان را در معرض طیف وسیعی از فعالیت‌ها قرار دهید. این که فرزندتان را با خط‌کش سیستم آموزشی و سایر والدین بزرگ کنید باعث می‌شود خلاقیت را برای همیشه در او از بین ببرید. برای مثال اگر فرزند شما در دروس مدرسه مانند سایر بچه‌ها نمره بالایی نمی‌گیرد، اما می‌تواند هر بار که ماشین اسباب‌بازی‌اش خراب می‌شود با استفاده از اجزای آن برای خودش اسباب‌بازی جدیدی درست کند، نشان‌دهنده علاقه و خلاقیت بالای او در حوزه فنی و کار عملی است.
نقش والدین در شناسایی و پرورش استعدادهای کودکان در این مواقع بسیار قابل توجه است. شما می‌توانید برای هدایت کودک به سمت زمینه مورد علاقه‌اش، تلاش کنید نه این که او را مجبور کنید در تعدادی از دروس، نمره‌اش شبیه سایر بچه‌ها شود. کودکی که زمینه مورد علاقه‌اش را پیدا می‌کند و در زمینه تخصصی آن تا بزرگسالی فعالیت می‌کند؛ موفق‌تر از کودکی است که در جهت برآورد آرزوها و خواسته‌های شما یا جامعه و مدرسه گام برداشته است.
۶-قاتل خلاقیت در کودکان را شناسایی کنید
ما در مورد کاهش مصرف تنقلات و نوشیدنی‌های گازدار صحبت نمی‌کنیم بلکه منظور ما در مورد استفاده افراطی از انواع رسانه‌ها از جمله تلویزیون است. کودکان هنگام تماشای یک برنامه تلویزیونی، معمولا اطلاعاتی را بدون نیاز به پردازش واقعی یا فکر کردن دریافت می‌کنند که موجب سرکوب ایده‌های خلاقانه می‌شود. به طور مثال وقتی برای کودک، کتاب می‌خوانید؛ او تمام شخصیت‌ها را در ذهنش تصور می‌کند در صورتی که تماشای مداوم تلویزیون، فرصت این تصویرسازی‌های خلاقانه را از کودک می‌گیرد. در نتیجه ممکن است نیاز باشد، زمان تلویزیون و دیگر نمایشگرها را محدود کنید تا تعادل خوبی بین مزایا و معایب تماشای تلویزیون برقرار شود و در عین حال این فعالیت مانع از رشد خلاقیت کودک نشود.
۷-بازی را بهترین بستر، برای رشد خلاقیت در نظر بگیرید
برخلاف مورد قبلی، برخی بازی‌های ویدئویی مختص کودکان، می‌توانند در حمایت از خلاقیت فرزند شما نقش داشته باشد. برنامه‌هایی که به کودکان اجازه می‌دهند نقاشی کنند، بنویسند و موسیقی بسازند یا به گونه‌ای با فرایندهای شناختی ذهن در ارتباطند، زمینه‌هایی برای رشد خلاقیت کودکان را فراهم می‌کنند. شما می‌توانید این نوع بازی‌ها را در اپلیکیشن همبازی پیدا کنید.
جالب است بدانید نقش بازی در رشد خلاقیت کودکان واقعا چشمگیر است. بازی‌های ساده و بدون ساختار یکی از فعالیت‌های مهم برای تقویت خلاقیت بچه‌ها است. آیا شما کودکانی را دیده‌اید که از پتو و صندلی یک قلعه یا چادر می‌سازند؟ احتمالا به یاد دارید که خودتان در کودکی این کار را انجام داده‌اید. در این نوع بازی‌های بدون ساختار یا بدون قانون خاص، فرزند شما قادر است طبق تصورات و علاقه‌مندی‌های خود، روندی برای بازی ایجاد کند.
فعال بودن ذهن کودکان و اجرا کردن ایده‌های خلاقانه‌شان در طی بازی نوعی تمرین خلاقیت به شمار می‌رود. اسباب‌بازی‌های سادهای مثل لگو، نیز، علاوه بر این که کودک شما را ساعت‌ها مشغول نگه می‌دارد، انجام یک فعالیت خلاقانه را ترغیب می‌کند. شما می‌توانید حتی گاهی بدون استفاده از اسباب‌بازی‌ها و فقط با استفاده از مواد بازیافتی، بازی‌هایی خاص، مفید و نوآورانه ایجاد کنید که از فرزندتان، کودکی خلاق می‌سازد.
۹-برای توسعه خلاقیت در کودکان، آن‌ها را با انواع هنر آشنا کنید
هنر بستری عالی برای تقویت خلاقیت کودک است. کافی است دست کودک را برای انجام هنر مورد علاقه‌اش باز بگذارید. به طور مثال در زمینه نقاشی اجازه دهید خودش سبک شخصی خلاقانه خود را پیدا کند. شما می‌توانید در این مسیر او را همراهی کنید و توضیح دهید برای انجام هر کاری بی‌نهایت روش وجود دارد. برای نمونه اگر قصد دارد نقاشی بکشد این روش‌ها همه قابل انجام هستند: طراحی با مدادرنگی، مداد، خودکار، گچ. نقاشی با انگشت، نقاشی با قلم‌مو، اسفنج. زمانی که با فرزندتان وقت می‌گذرانید تا جایی که می‌توانید از موسیقی استفاده کنید زیرا بخش‌های مختلف مغز را تحریک می‌کند. می توانید این کار را با پخش سبک‌های مختلف موسیقی به زبان‌های مختلف انجام دهید. اگر کودک شما به آن علاقه داشته باشد، می‌تواند با خیال راحت با آن آواز بخواند یا برقصد.
آن‌ها را برای بازدید از نمایشگاه‌های هنری و صنایع دستی ببرید. از آن‌ها بپرسید که چه چیزی می‌بینند و فکر می‌کنند هنر نشان‌دهنده چه چیزی است. سپس از آن‌ها بخواهید به چیزی فکر کنند و بگویند چگونه می‌توانند حسشان را با استفاده از هنر بیان کنند.
نقش والدین در شکوفایی خلاقیت، به فرزندتان دو بال برای پریدن هدیه دهید
خلاقیت آزادترین شکل ابراز وجود و بالی برای پرواز بچه‌ها است. هیچ‌چیز برای کودکان رضایت‌بخش‌تر و دل‌انگیزتر از این نیست که بتوانند خود را آشکارا و بدون قضاوت ابراز کنند. گاهی اوقات خلاقیت به عنوان یک توانایی ذاتی در نظر گرفته می‌شود یعنی والدین باور دارند فرزندشان یا خلاق به دنیا آمده است یا نه. اما در حقیقت، خلاقیت بیشتر از استعداد ذاتی، یک مهارت به شمار می‌رود و این مهارتی است که والدین می‌توانند در رشد و پرورش آن نقش مهمی داشته باشند.
بسیاری از محققان بر این باورند که زندگی امروزی اساسا تجربه دوران کودکی را به گونه‌ای تغییر داده که رشد خلاقیت را مختل می‌کند. شرکت‌های اسباب‌بازی و سرگرمی، جریان بی‌پایانی از شخصیت‌های پیش ساخته، تصاویر، وسایل و خطوط داستانی مشخصی را به بچه‌ها می‌دهند که عملا جایی برای تخیل و خلاقیت آن‌ها باقی نمی‌گذارد. بنابراین نیاز است والدین برای پرورش کودک خلاق محیط و شرایطی را ایجاد کنند تا این ظرفیت ذهنی کودک به بهترین نحو، توسعه یابد. تصمیم با شماست می‌توانید این بال‌ها را به فرزندتان هدیه دهید تا سبک شخصی خود را پیدا کند یا هر روز او در قالب‌هایی برای شبیه دیگران شدن قرار دهید.
در این مقاله، همراه باهم راهکارهایی را برای تربیت کودک خلاق مرور کردیم. شما طرفدار تربیت کودکان خلاق هستید یا این ویژگی را چندان مهم نمی‌شمارید؟ لطفا نظرات و دلایل خود را با ما به اشتراک بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
قصه یکی از بهترین هدایایی است که هر والد می‌تواند در جهت پرورش خلاقیت و نوآوری به فرزندش بدهد.
خواندن داستان برای بچه‌ها همچنین فرصتی برای پرسش و پاسخ و رشد مهارت‌های تفکری آن‌ها را فراهم می‌کند
واقعا خلاقیت رو اگر از کودکی پرورش بدن برای کودک خیلی سودمنده.
بابت ارائه این راهکارها تشکر می‌کنم فقط سوالی که دارم اینه که چطور میشه اون علائم اولیه خلاقیت بچمون رو متوجه بشیم؟ ممنونم پیشاپیش از کارشناساتون🌻
با تشکر از مطلب مفیدتون😍 میشه بگید چه مدل اسباب بازی هایی باعث تقویت خلاقیت کودکان میشه ؟