لکنت‌زبان یکی از مشکلات گفتاری است که برخی از افراد در کودکی و بزرگسالی با آن مواجه می‌شوند. خوشبختانه می‌توان با اقدام زود‌هنگام و استفاده از روش‌های موثر موجود، از ادامه‌ی لکنت‌زبان در بزرگسالی جلوگیری کرد. به طور مثال، والدین می‌توانند تاثیر مهمی در نحوه‌ی نگرش کودک به اختلال خود و احساس راحتی او در بیان احساساتش و شنیدن صحبت‌های اطرافیان داشته باشند. در این مقاله قصد داریم چگونگی برخورد با کودکان دارای لکنت‌زبان را برایتان توضیح دهیم.
۱. وقتی با کودک دارای لکنت‌زبان گفتگو می‌کنید، با دقت به حرف‌هایش گوش دهید
برخی از والدین پس از مشاهده‌ی لکنت‌زبان در کودک، به امید کمک به فرزندشان کلام او را قطع می‌کنند و قصد دارند جمله یا کلمه‌ی مورد‌نظر را خودشان بگویند. یکی از نکات مهم این است که جمله‌هایی مانند «آهسته بگو» یا «میشه واضح‌تر بگی؟» را به کار نبرید. این عبارت‌ها نه تنها کمکی به کودکتان نمی‌کند؛ بلکه سبب آگاهی کودک از لکنتش و شدیدتر شدن لکنت‌زبان او می‌شود.
بهترین کمکی که می‌توانید در زمان بروز لکنت انجام دهید این است که صبورانه به حرف‌های کودک خود گوش دهید، کاملا عادی رفتار کنید و اجازه دهید تا در نهایت خودش کلمه را بگوید.
نکته مهم دیگر این است که شما باید تمام اعضای خانواده‌ی خود را تشویق کنید تا شنونده‌ی خوبی باشند و به نوبت صحبت کنند. وقتی صحبت کودکان دارای لکنت‌زبان را کمتر قطع می‌کنید، بسیار راحت‌تر می‌توانند صحبت کنند و این امر به آگاهی و همکاری شنوندگان نیاز دارد.
۲.با کودک دارای لکنت، زیاد صحبت کنید
شما ممکن است درگیر کارهای روزمره‌ی خود باشید و زمان کمتری را به کودک دارای لکنت‌زبان خود اختصاص دهید. بنابراین، کودک در حین صحبت احساس فشار زمان می‌کند و اینگونه می‌پندارد که باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن صحبت‌هایش را تمام کند.
برای رفع این مشکل، لازم است زمانی را در طول روز به گفتگو با فرزندتان اختصاص دهید و تمام توجه خود را به او معطوف کنید. سعی کنید از هر فرصتی برای گفت‌وگو با او استفاده کنید. مثلا سوالات زیر را از کودک خود بپرسید:
درباره‌ی انتخاب ناهار یا شام با او صحبت کنید. پسرم/دخترم به نظرت امشب شام چی بخوریم؟ چرا این غذا رو دوست داری؟
یا اینکه می‌توانید به او مسئولیت دهید و درباره‌ی انجام مسئولیتش با او صحبت کنید. دانه ریختن برای پرندگان و غذا دادن به گربه‌ها می‌تواند مسئولیتی ساده باشد که می‌تواند باعث گفتگوی بسیار شما با کودک شود. برای مثال: «چند تا گربه بودند؟ همه‌ی گربه‌ها غذاشون رو دوست داشتند؟ همشون کامل غذاشون رو خوردند؟ سر غذا دعواشون نشد؟» این کار علاوه بر تقویت گفتار کودک به آموزش مسئولیت پذیری به کودکان نیز کمک می‌کند.
وقتی با بیان موضوعات جذاب او را تشویق به صحبت کردن می‌کنید، این کار به کودک شما کمک می‌کند تا دایره‌ی واژگانی خود را افزایش دهد و سریع‌تر صحبت کند.
سایر افراد فامیل نیز بهتر است به طور مرتب با کودکان دارای لکنت‌زبان ارتباط برقرار کنند. این امر به کودک این فرصت را می‌دهد تا کلمات جدید را بشنود، آنها را یاد بگیرد و برقراری ارتباط صحیح با دیگران را تجربه کند.
آنچه در تمام تکنیک‌های بیان شده اهمیت دارد این است که، زمانی که کودک با شما صحبت می‌کند، کاملا به او کوش کنید و سعی نکنید خود را مشغول کار دیگری کنید. باید ۱۰۰ درصد حواس شما پیش کودکتان باشد.
۳.به آرامی و بدون عجله با کودک دارای لکنت‌زبان صحبت کنید
یکی از کارهایی که برای درمان لکنت‌زبان کودک در خانه می‌توانید انجام دهید، آرام و شمرده صحبت کردن با اوست. از این طریق کودک به مرور این شیوه‌ی گفتاری و حرف زدن را از شما تقلید می‌کند. این کار فشار کمتری به کودک وارد می‌کند و به بهتر صحبت کردن و کاهش لکنت‌زبان او کمک زیادی می‌کند.
در حین صحبت با کودک دارای لکنت‌زبان به این نکته توجه کنید که بیان کلمه‌ها و جملات پیچیده مانند واژگان انگلیسی، عربی، کنایه‌ها و … برای کودک شما سخت‌تر است. بنابراین، سعی کنید از کلمه‌ها و جمله‌های ساده‌تر، کوتاه‌تر و واضح‌تر استفاده کنید. در این صورت میزان بروز لکنت‌زبان کمتر می‌شود و کودک نیز در استفاده از چنین جملاتی احساس آزادی عمل می‌کند.
۴.فرزند خود را همان‌طور که هست بپذیرید، به او واکنشن نشان ندهید
کودک خود را به دلیل داشتن لکنت زبان سرزنش نکنید و درواقع هیچ گونه واکنش منفی نشان ندهید. سعی کنید در کنار او بنشینید و دستتان را به دور گردنش ببرید. در لحظاتی که در کنار او هستید، باید به فرزندتان بفهمانید که شما الان به طور کامل در اختیار او هستید. به‌طور مداوم به او بگویید که او را بدون هیچ دلیلی دوست دارید. این امر می‌تواند احساس ناامنی در کودک دارای لکنت را کاهش دهد.
از طرفی اگر کودک شما از لکنت‌زبانش آگاهی دارد و در این‌باره از شما سوالی پرسید، به او بگویید که این مشکل بزرگی نیست و فقط برخی کلمات را دیر‌تر می‌گویی. صریح و صادقانه به او بگویید، ایجاد برخی اختلالات در گفتار هیچ اشکالی ندارد و نباید به این دلیل از حرف زدن پرهیز کند. همچنین به او بگویید که به کمک گفتار‌درمانگر این مشکل را به‌زودی حل می‌کنیم.
۵. در طول درمان لکنت‌زبان، هیجان و استرس را در خانه کم کنید
کودکان در هنگام هیجان، استرس و ترس، با لکنت‌زبان بیشتری صحبت می‌کنند. حذف عوامل افزایش‌دهنده‌ی هیجان در طول دوره‌ی درمان لکنت‌زبان کودکان، امری ضروری است. به طور مثال، یکی از عوامل تشدید گرفتگی زبان، اختلافات والدین است. برخی از مواقع اختلاف والدین بسیار اندک است؛ اما کودک بسیار حساس است و نگران می‌شود. توصیه می‌شود اختلافات خود را کم کرده و در مقابل کودک نشان ندهید. سایر عوامل مهم تشدیدکننده‌ی میزان لکنت‌زبان در کودکان عبارت است از:
فیلم‌های ترسناک: فیلم‌های ترسناک و هیجان‌انگیز، باعث افزایش استرس و هیجان فرزندتان می‌شوند. البته این فیلم‌های ترسناک معایبی دیگری نیز دارند که برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به مقاله « چرا کودکان نباید فیلم ترسناک ببینند؟ » مراجعه کنید.
تماشای زیاد تلویزیون و بازی‌های گوشی: برای آن‌که کودک شما بتواند سریع‌تر لکنت‌زبان خود را برطرف کند، نیاز دارد تا در محیط و در ارتباط با دیگران قرار بگیرد؛ بنابراین انجام زیاد بازی‌های گوشی یا تماشای مداوم تلویزیون کمکی به درک این ارتباط نخواهد کرد. بنابراین، هر چقدر بتوانید زمان استفاده‌ی فرزندتان از تلویزیون یا گوشی را کمتر کنید، برای او بهتر خواهد بود.
۶.هنگام صحبت کردن با کودک دارای لکنت، تماس چشمی داشته باشید
تماس چشمی به معنای نگاه کردن به چشمان طرف‌مقابل است. برخی از والدین به صورت ناخودآگاه پس از وقوع لکنت‌زبان در فرزندشان، برای اینکه او کمتر خجالت بکشد، به پایین نگاه می‌کنند. این کار باعث می‌شود کودک متوجه مشکلش شود و تصور کند باعث خجالت والدینش شده است.
بنابراین ما پیشنهاد می‌کنیم ، زمانی که کودک شما در حال صحبت کردن است یا تمایل دارد درباره‌ی موضوعی با شما حرف بزند، به او کاملا توجه کنید. کارهای دیگر را کنار بگذارید و تماس چشمی خود را با او حفظ کنید.
۷. برای کودک دچار لکنت‌زبان کتاب زیاد بخوانید (یا برایش کتاب صوتی پخش کنید)
یکی از فواید قصه‌گویی برای کودکان کمک به آنها برای پیشرفت در گفتارشان است. اگر کودک شما دچار مشکلات گفتاری است سعی کنید هر روز زمانی را به خواندن کتاب برای فرزندتان اختصاص دهید. کتاب‌هایی پیدا کنید که تصاویر بزرگی داشته باشند و در هر صفحه‌ی آن یک یا دو کلمه یا یک عبارت یا جمله نوشته شده باشد.
از کودک خود بخواهید تصاویری را که نام می‌برید، به شما نشان بدهد. از فرزندتان بخواهید نام تصاویر را بگوید. در ابتدا او به درخواست شما پاسخ نمی‌دهد. فقط نام تصویر را به او بگویید. روزی او شما را با گفتن صحیح نام آن شگفت‌زده خواهد کرد.
شما همچنین می‌توانید قصه‌های صوتی مناسب کودک خود را پیدا کرده و برای او پخش کنید. با گوش دادن به قصه‌های صوتی مرتبط با روحیات کودک، علاوه بر گسترش دایره‌ی لغات، او می‌تواند کلمات جدیدی را از طریق شنوایی یاد گرفته و به نحوه‌ی تلفظ آنها خوب دقت کند.
۸. تنفس عمیق و منظم از دهان را به کودک دچار لکنت بیاموزید
بسیاری از کودکان دچار لکنت، در هنگام صحبت کردن نفس‌نفس می‌زنند و در واقع، نفس آنها بند می‌آید.
سعی کنید تنفس عمیق و منظم از دهان را به کودک بیاموزید. از کودک بخواهید یک دستش را روی قفسه‌ی سینه و دست دیگرش را روی شکم خود بگذارد. در طول دم، باید شکمش بیشتر حرکت کند. به او بگویید که واژه«آرام باش» را در طول یک بازدم آرام، نزد خودش زمزمه کند. کودک باید هر روز این تمرین را انجام دهد تا به‌تدریج بتواند به تنفس نامناسب خود، تسلط پیدا کند.
از کودک بخواهید در هنگام ادای جملات کوتاه، تنفس صحیح را تمرین کند: قبل از صحبت کردن، نفس بگیرد (دم) و در طول صحبت، نفس خود را بیرون دهد (بازدم). شما می‌توانید مجموعه‌ای از جمله‌ها یا عبارت‌های کوتاه را برای تمرین در اختیارش بگذارید.
۹- فعالیت‌های غیر گفتاری کودک دچار لکنت را بیشتر کنید
متاسفانه لکنت‌زبان باعث کاهش اعتماد‌به‌نفس در کودکان می‌شود. زیرا آنها این مشکل گفتاری را به تمام مهارت‌های دیگر خود نیز تعمیم می‌دهند.بنابراین پیشنهاد ما به شما این است که فعالیت‌های غیر‌گفتاری مانند نقاشی کردن، فوتبال بازی کردن و بازی‌های فکری را با او بیشتر انجام دهید.
۱۰. بازی‌های گفتاردرمانی زیر را با کودک دارای لکنت‌زبان تمرین کنید
کودکان دارای لکنت‌زبان باید برای ادای درست جملات، بسیار تلاش کنند، بنابراین تعجبی ندارد که آنها ترجیح می‌دهند بیشتر اوقات ساکت بمانند.
یکی از راه‌های سرگرم‌کننده برای افزایش اعتماد‌به‌نفس آنها، انجام بازی‌های گفتاری است که در آن بازی‌ها فرزند شما باید چیزی را توصیف کند. در این قسمت، تمریناتی ساده و ابتدایی از گفتار درمانی به شما آموزش داده شده است که هر یک از این تمرینات را می‌توانید به راحتی در منزل خود انجام دهید.
استفاده از فلش کارت‌ها
در این بازی چند فلش کارت به کودک نشان داده می‌شود و کودک باید به سرعت نام تصویری را که می‌بیند، بگوید. با انتخاب فلش کارت ساده و مناسب می‌توان به خوبی با کودکان ارتباط برقرار کرد.
شما می‌توانید کارت‌های مختلفی تهیه کنید که روی آنها نام حیوانات یا اشیای مختلف نوشته شده است. در تعامل با کودک، کارت مربوطه را به او نشان دهید و از او بخواهید اسم حیوان یا اشیای روی کارت را بیان کند.
گفتار درمانی در منزل با آینه
اغلب کودکان دارای لکنت‌زبان، طرز صحیح استفاده از دهان برای ادای صحیح کلمات را نمی‌دانند. صحبت کردن در مقابل یک آینه، کمک می‌کند تا کودک ببیند چگونه دهان خود را در هنگام ساخت یک صدای خاص، حرکت دهد. شما می‌توانید در مقابل آینه به همراه کودک خود بایستید و هر صدا را با او تمرین کنید.
برای مثال زمانی که قرار است کلمه‌ی «سین» تلفظ شود، به او نشان دهید که اگر زبان به دندان بالا جلو بچسبد، صدای «سین» اصطلاحا نوک زبانی می‌شود، اما اگر در هنگام تلفظ این حرف، نوک زبان به دندان‌های پایین بچسبد، حرف «سین» به درستی بیان می‌شود.
لی‌لی بازی
ابتدا باید بازی لی‌لی را با ۹ شماره روی زمین ترسیم کنید و بعد با هر بار بازی کودک، یک کلمه را به او بگویید و از او بخواهید در هر بار پرش، آن کلمه را تکرار کند. برای کلمات دیگر نیز بازی را دوباره آغاز کنید. در نهایت با دادن هدیه به کودک، احساس اعتماد به نفس را در او تقویت کنید.
گفتار درمانی با توپ
تکرار کلمات یکی از موثر‌ترین تمرینات برای کمک به کودکانی است که اختلالات زبانی دارند. شما می‌توانید با هر بار پرتاب توپ برای کودک خود، از او بخواهید تا کلمه‌ای جدید را تکرار کند.
بازی جعبه جادویی
در این بازی می‌توانید اشیای مورد علاقه‌ی کودک را در داخل یک جعبه بریزید و از او بخواهید که هر یک از اشیا را بردارد و علاوه بر ذکر نام شی انتخاب شده، توضیحاتی را نیر درباره‌ی آن ارائه دهد.
گفتار درمانی از طریق ساخت حباب و ساز دهنی
از کودک خود بخواهید بادکنکی را باد کند. این کار علاوه بر کنترل تنفس، به تقویت عضلات صورت و لب‌ها نیز کمک می‌کند. نواختن ساز دهنی نیز به کنترل تنفس و فشار لب‌ها کمک می‌کند. اگر کنترل تنفس کودک شما ضعیف است، از او بخواهید صدای قوی‌تری با ساز دهنی ایجاد کند و اگر لب‌های او ضعیف است، بر نواختن نت‌ها در زمان‌های مختلف تمرکز کنید.
علاوه بر این بازی‌ها، بازی‌هایی دیگری نیز برای تقویت تکلم کودکان وجود دارد که ما در مقاله‌ای جداگانه آنها را به صورت مفصل معرفی کرده‌ایم. به شما پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاعات بیشتر در این زمینه به مقاله « بازی‌های تقویت گفتار کودک » مراجعه کنید.
در نهایت راه مناسب برقراری ارتباط با کودک دارای لکنت چیست؟
در این مقاله، ما راهکارهایی را توصیه کردیم که والدین می‌توانند از آنها برای کاهش لکنت‌زبان کودکانشان استفاده کنند. مثلا گفتیم که برای درمان لکنت کودکان در خانه نباید کودک را سرزنش کنید. در واقع رفتار شما در مواجه با لکنت کودک، نقش مهمی در درمان این اختلال دارد. کودک باید اطمینان حاصل کند که شما مشتاقانه به حرف‌های او گوش می‌دهید.
علاوه بر رعایت نکات گفته شده در این مقاله، پس از ارزیابی جامعی که توسط گفتار‌درمانگر انجام می‌دهید، می‌توانید درباره بهترین تمرین یا روش درمانی موجود تصمیم‌گیری کنید.
در پایان نیز فراموش نکنید که تجربیات خود درباره نحوه برخورد با کودکان دارای لکنت را در بخش ارسال نظر با ما به اشتراک بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
بچه هایی که لکنت زبان دارن معمولا روحیشون حساسه.ممنون راهکارهای خوبی داشت این مقاله .