بسیاری از ما تصور می‌کنیم که دوران کودکی روزگاری بی‌دغدغه و آرام است، اما واقعا چنین نیست. ناشناخته‌ها و موارد بسیاری وجود دارند که از توان درک کودکان فراتر هستند و موجب اضطراب آنها می‌شوند. از سوی دیگر هر گونه تغییر وضعیتی که کودک باید خود را با آن انطباق دهد نیز ممکن است زمینه‌ساز اضطراب باشد. این تغییر ممکن است مواردی از قبیل جدایی والدین، ورود به مدرسه و یا حتی موضوعات ساده و روزمره باشند.
با توجه به اینکه اغلب کودکان قادر به صحبت درباره احساساتشان نیستند و یا دوست ندارند درباره آن با کسی حرف بزنند، واکنش‌های فیزیکی نسبت به اضطراب از قبیل بدغذایی، درد یا خستگی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. شناخت این علائم و درمان به موقع اضطراب می‌تواند برای کودک شما سرنوشت‌ساز باشد.
از میان نشانه‌های اضطراب، معمولا پیدا کردن علائم فیزیکی آن، برای اطرافیان آسان‌تر است. البته این را هم به خاطر داشته باشید که هر کدام از این علائم ممکن است به دلیل دیگری به‌جز اضطراب ایجاد شوند و حتی ممکن است جای هیچ‌گونه نگرانی هم نباشد.در ادامه مقاله همراه ما باشید تا با شایع ترین علائم فیزیکی اضطراب کودکان آشنا شوید.
۱-مشکلات گوارشی و دل درد ناشی از اضطراب درکودکان
اعضای سیستم گوارش از اولین قسمت‌های بدن هستند که با اضطراب درگیر می‌شوند و نسبت به آن واکنش نشان می‌دهند. یکی از متداول‌ترین علائم اضطراب در کودکان، درد در ناحیه شکم است که می‌تواند با تهوع و استفراغ همراه باشد.
اسهال نیز از دیگر نشانه‌های فیزیکی اضطراب، هم در کودکان و هم در بزرگسالان است. اضطراب و نگرانی ممکن است منجر به گرفتگی عضلات شکم، نفخ و حتی اسهال شود. در اغلب موارد پدر و مادر به اشتباه تصور می‌کنند که این وضعیت به دلیل مسمومیت یا حساسیت به مواد غذایی رخ داده، اما چنین نیست و برای تشخیص این موضوع باید از یک متخصص کمک بگیرید. تجدید نظر در تغذیه کودک و استفاده از انواع غذاهای سالم برای کودکان نیز می‌تواند تا حدودی به رفع این مشکل کمک کند.
۲-کاهش اشتها، از نشانه‌های پنهان اضطراب در کودکان
عادت‌های غذایی کودکان مانند بزرگسالان به شدت تحت تاثیر احساساتشان است. اضطراب می‌تواند موجب کاهش اشتها و بدغذایی در کودک شود. نوعی واکنش به تنش‌ها و فشارهای عصبی است که در کودکان هم مانند بزرگسالان رخ می‌دهد. کودکانی که از اضطراب رنج می‌برند، ممکن است به‌طور ناگهانی حتی از خوردن غذای مورد علاقه‌شان نیز خودداری کنند و یا نسبت به آن وسواس زیادی به خرج دهند.
از طرف دیگر احتمال دارد کودک شما در شرایط اضطراب، ترجیح دهد در خلوت و به تنهایی غذا بخورد. در این صورت اجازه دهید تا تنها باشد و غذا را به هر شکلی که راحت‌تر است، بخورد. در اغلب موارد درباره این بدغذایی‌ها جای هیچ‌گونه نگرانی نیست چرا که با برطرف شدن عامل اضطراب، اشتهای کودک نیز به حالت طبیعی برمی‌گردد. البته بی‌اشتهایی کودکان می‌تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد برای آشنایی با این دلایل می‌توانید به مقاله «علت بی اشتهایی کودکان» مراجعه کنید.
۳-انقباض عضلات و لرزش دست‌ها، علامت اضطراب در کودکان
همانطور که می‌دانید انقباض و گرفتگی عضلات یکی از علائم اضطراب است که در کودکان نیز همین گونه است. فشارهای عصبی می‌توانند موجب بروز انقباض در عضلات به‌ویژه در ناحیه گردن و پشت کودکان شوند. این انقباض گاهی باعث ایجاد لرزش در اندام‌های کودک نیز می‌شود. ممکن است تصور کنید که کودک سردش شده، اما درواقع چنین نیست،او مضطرب است. اگر کودک با تنش و فشار عصبی درگیر است، این لرز و انقباض امکان دارد ناشی از اضطراب باشد. در این مواقع کودک خود را در آغوش بگیرید و کمی ماساژ دهید تا فشار از روی عضلات او برداشته شود.
۴-التهابات پوستی و کهیر ناشی از اضطراب در کودک
واکنش‌های پوستی هم یکی دیگر از علائم فیزیکی اضطراب در کودکان هستند که منجر به بروز التهاب یا کهیر می‌شوند. این علائم اغلب در ناحیه صورت، گردن و بازو ظاهر می‌شوند. با این حال ممکن است بسیاری از والدین تصور کنند که کهیر در اثر حساسیت غذایی و یا گرما ایجاد شده است. بهتر است نسبت به این علامت بی تفاوت نباشید و در صورت تشدید آن حتما با دکتر مشورت کنید. التهابات پوستی از علائم اضطراب در کودکان است که معمولا برای والدین قابل نشخیص نیست.
۵-سر درد از نشانه‌های خفیف اضطراب بچه‌ها
سردرد فقط متعلق به بزرگسالان نیست. بچه‌ها هم ممکن است به دلیل فشارهای روانی و اضطراب دچار سردرد شوند. معمولا میگرن و انواع سردرد‌های مزمن به دلیل اختلالات اضطرابی، بسیار شایع هستند. چنین سردردهایی ممکن است در کودکان ساعت‌ها ادامه پیدا کنند و فعالیت‌های او را تحت تاثیر قرار دهند. البته سردرد علاوه بر اینکه از علائم اضطراب در کودکان به شمار می‌رود ممکن است دلایل دیگری داشته باشد و به همین دلیل نیاز است به متخصص و پزشک اطفال مراجعه کرد.
۶.سرگیجه یا غش، علامت مهم اضطراب در کودک
سرگیجه در بچه‌ها ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد برای مثال کودکان به دلیل گرمازدگی یا کم‌آبی دچار سرگیجه می‌شوند. با این وجود این مشکل ممکن است به علت اضطراب و نگرانی هم باشد. در اغلب موارد بیان احساس سرگیجه یا از حال رفتن برای کودک آسان نیست و یا ممکن است از بیان کردن آن بترسد. دقت به حالت چشم‌ها یا سرعت واکنش نشان دادن به موقعیت‌های مختلف، می‌تواند در تشخیص سرگیجه کودکان به شما کمک کند.
۷.تپش قلب، مهم‌ترین نشانه فیزیکی اضطراب در کودکان
با این که درد در ناحیه سینه و یا تپش قلب در بزرگسالان، اغلب ناشی از عوارض قلبی و عروقی است، اما معمولا در کودکان چنین نیست. تپش قلب یا درد در ناحیه سینه، مهم‌ترین واکنش بدن به اضطراب است. متخصصین عقیده دارند که کودکان اغلب به دلیل حساسیت به وقایع و به عنوان نوعی واکنش نسبت به اضطراب دچار درد سینه می‌شوند. در واقع تپش قلب یکی از شایع‌ترین نشانه‌های اضطراب در کودکان است. البته معمولا کودکان نمی‌توانند به صورت دقیق این حالت را شرح دهند، بنابراین ممکن است بگویند درد قفسه سینه دارند.
۸.بدخوابی از علائم اضطراب در کودکان دبستانی
کودکان و به خصوص کودکان دبستانی ممکن است تنش‌های مدرسه را تا رختخواب با خود حمل کنند در این صورت آنها به دلیل اضطراب دچار بی‌خوابی یا بدخوابی خواهند شد. این اضطراب مدرسه حتی می‌تواند باعث کابوس های شبانه و اختلالات خواب در کودکان شود. همچنین کودکان مضطرب نیز مانند بزرگسالان ممکن است هنگام خواب دچار فکر و خیال شوند. در چنین وضعیتی کودک بیش از پیش نیاز به آرامش و حمایت دارد. شاید بهتر باد تا کنارش بمانید و او را نوازشش کنید. خواندن قصه نیز یک روش عالی برای کاهش اضطراب در کودکان است. اگر نمی‌توانید قصه مناسب برای کودک خود پیدا کنید می‌توانید از قصه‌های اپلیکیشن پرنده استفاده کنید. محتوای قصه‌های این اپلیکیشن توسط روانشناسان کودک بررسی شده است.
فراموش نکنید کودکی را که دجار بی خوابی ناشی از اضطراب شده را وادار به خوابیدن نکنید چرا که همین اصرار شما موجب افزایش نگرانی و فشارهای روانی او می‌شود. تنها کافی است، مدت زمان کوتاهی به آرامی در کنارش بمانید.
۹.رفتارهای تکرار شونده، نشانه بارز اضطراب در کودک
معمولا کودکان برای آرام کردن اضطراب خود به یک سری رفتار تکرارشونده مانند کندن پوست ومو یا جویدن ناخن یا موها روی می‌آورند. تقریبا یکی از نشان‌های بارز اضطراب در کودکان همین رفتارهای تکرار شونده مثل ناخن جویدن است که البته می‌تواند برای سلامت کودکان بسیار مضر باشد. این رفتارها به‌صورت ناخودآگاه و غیرارادی اتفاق می‌افتند، بنابراین به‌خاطر آن با کودک بحث نکنید. در این مواقع سعی کنید کودک را آرام کرده و حواس او را پرت کنید. اگر کودک شما هم دائما ناخن خود را می‌جود خواندن مقاله «ناخن جویدن کودکان چه علتی دارد و چگونه درمان می‌شود» را به شما توصیه می‌کنیم.
۱۰.تنگی نفس،علامت مهم اضطراب کودکان
مشکلات تنفسی به‌ویژه تنگی نفس یکی دیگر از علائم فیزیکی اضطراب در کودکان است. در چنین مواقعی ابتدا کودک را آرام کرده، در معرض هوای تازه قراردهید و تکنیک‌های کاهش اضطراب را با او تمرین کنید. برخی از این تکنیک‌ها مانند تنفس عمیق، موجب کاهش علائم تنفسی اضطراب خواهد شد. تنگی نفس معمولا در هنگام تجربه اضطراب شدید رخ می‌دهد اگر کودک شما دائما به دلیل اضطراب دچار تنگی نفس می‌شود لازم است حتما با روانشناس کودک صحبت کنید.
اضطراب در کودک چه زمانی نگران‌کننده است؟
اگر کودک شما گاهی دچار اضطراب می‌شود، برای کاهش این اضطراب به صورت موقت، می‌توانید از اسباب بازی‌های مناسب برای کاهش استرس کودکان استفاده کنید ، اما اگر این اضطراب شدید و مداوم است، به‌طوری که فعالیت‌های روزانه او دچار اختلال شده، لازم است تا از یک مشاور کودک کمک بگیرید. در نظر داشته باشید که اختلال اضطراب هرچه زودتر تشخیص داده شود،درمان آن آسان‌تر بوده و عوارض کمتری خواهد داشت.
نکته مهم دیگر ریشه‌یابی مشکل است. اگر مشکلات شما موجب بروز اضطراب در کودک شده است، لازم است تا همزمان راه حل برای آن بیابید تا روشی در پیش گیرید تا کودک از تنش‌های شما دور باشد.
اضطراب می‌تواند بر کیفیت یادگیری و ارتباطات کودک تأثیر بگذارد بنابراین پیشنهاد می‌شود تا علاوه بر مراجعه به مشاور و روانشناس، این موضوع را با معلمان و مسئولین مدرسه نیز در میان بگذارید.
در این مقاله سعی کردیم در مورد مهم‌ترین علائم فیزیکی اضطراب در کودکان ضحبت کنیم.شما چه تجربه‌ای از تجربه اضطراب در فرزندتان دارید؟ خوشحال می‌شویم نظرات خود را با ما درمیان بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
مطالب بسیار مفیدی بود ممنونم