چند بار تا به حال به فرزندتان گفته‌اید: «چرا تو شبیه بقیه بچه‌ها رفتار نمی‌کنی؟ به خواهر و برادرت نگاه کن چقدر بچه‌های خوبین»؟ اگر این کار را زیاد انجام می‌دهید احتمالا در ذهنتان ترازویی برای مقایسه فرزندتان با کودکان دیگر دارید. بیشتر والدینی که به مقایسه کودکان با یکدیگر می‌پردازند، نیت خوبی دارند. مثلا قصدشان القای حس رقابت، به منظور تشویق کودکان برای انجام رفتار «ایده آل» است. در نهایت اما چیزی که برای کودک اتفاق می‌افتد بیشتر از این که موجب مزیت شود باعث ایجاد مشکل برای بچه‌ها می‌گردد. در این مقاله قصد داریم شما را با مهم‌ترین آسیب‌های مقایسه کودکان آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
۱-مقایسه کودکان با یکدیگر به عزت‌نفس بچه‌ها آسیب می‌زند
یکی از دلایل بسیار مهم در منع مقایسه کودکان با دیگران این است که به شدت به عزت‌نفس بچه‌ها ضربه می‌زند. در زمان مقایسه کودک با دیگران، این احساس را به او منتقل می‌کنید که کار او بی‌ارزش بوده و هرگز کافی نیست. این مقایسه اگر کلی باشد باعث کاهش اعتماد به‌نفس کودک در همان زمینه خواهید شد. برای مثال: «چقدر منو اذیت می‌کنی تو! هیچ کدوم از بچه‌های فامیل مثل تو نیستن» موجب کاهش عزت‌نفس کودک می‌شود. همچنین اگر این مقایسه درباره یک موقعیت به‌خصوص باشد: «امیررضا توی آزمون تیزهوشان رتبه آورده! اگه توام می‌خوندی مثل اون می‌رفتی تیزهوشان.»
از طریق این نوع مقایسه، والدین ممکن است ناآگاهانه به فرزندان خود برچسب‌هایی بزنند به این معنی که دیگران چیزی دارند که تو نداری. این نکته درباره مقایسه کودکان به این معنی نیست که شما همیشه باید از فرزندتان تعریف کنید و باعث مغرور شدن او شوید بلکه به این معنی است که مسیر فرزندپروری شما نباید به‌گونه‌ای باشد که کودک مدام احساس بی‌ارزشی کند.
۲-افزایش رقابت ناسالم از عوارض مقایسه کودکان باهم است
زمانی که شما به عنوان یک والد، مدام فرزندانتان را با هم و یا با همسالانشان مقایسه می‌کنید، بین آن‌ها حس رقابت ناسالم ایجاد می‌شود. این نوع مقایسه کودکان می‌تواند بچه‌ها را به رقبای سرسخت یکدیگر و شاید بهتر باشد بگوییم به دشمنان هم تبدیل کند. همچنین ممکن است کودک، «بهتر از دیگران بودن» را به عنوان یک ارزش در زندگی‌اش در نظر بگیرد که موجب می‌شود هیچ‌وقت تحمل شکست را نداشته باشد. در چنین وضعیتی کودک تحت هر شرایطی و به هر قیمتی (مثل پرخاشگری، تقلب، باج دادن و…) می‌خواهد اول باشد.
به همین دلیل گاهی مقایسه کودکان به طور غیر مستقیم می‌تواند به عنوان علت پرخاشگری کودکان شناخته شود. این در حالی است که یکی از مهارت‌های مهم برای هر کودکی، یادگیری کار گروهی و همکاری با یکدیگر است. مقایسه کودکان نه تنها باعث یادگیری این مهارت نمی‌شود بلکه آن‌ها را در جهت رقابت ناسالم و مخرب هم سوق می‌دهد.
۳-مقایسه کودکان با یکدیگر آتش حسادت را شعله‌ور می‌کند
مقایسه کودکان باهم، آن‌ها را در موضع شکست در قبال موفقیت دیگری قرار می‌دهد و بیش از اینکه باعث تحریک انگیزه برای پیشرفت و ارتقا شود، موجب بروز حس حسادت و تنفر بین بچه‌ها می‌شود. حسادت باعث سلب آرامش، لذت نبردن از زندگی، ایجاد دشمنی و ناتوانی در بهره‌بردن از استعدادها و توانمندی‌ها می‌شود. بهتر است قبل از هر چیز به جای این که کودک را مقابل همسالانش قرار دهید و حس حسادت او را تحریک کنید، از او بخواهید برای پیشرفت بیشتر با خودش رقابت کند. اگر با این وجود حسادت کودک ادامه پیدا کرد از مقاله «چگونه حسادت کودکان را از بین ببریم؟» استفاده کنید.
۴-مقایسه کردن کودکان، باعث بروز لجبازی در آن‌ها می‌شود
وقتی کودک نمی‌تواند با فشار وارده از سوی والدین خود در هر بار مقایسه کنار بیاید، ممکن است راهی مثل لجبازی را انتخاب کند. چنین نمونه‌هایی از رفتارهای لجبازی را احتمالا زمانی که فرزند خود را در زمینه درسی با دیگران مقایسه کرده‌اید و او به جای تلاش بیشتر، از مطالعه امتناع کرده یا عمدا در امتحانات خود ضعیف عمل کرده، مشاهده کرده‌اید. این موضوع اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که آن‌ها می‌بینند که احساس ارزشمندیشان به کسب نمره وابسته است و در آن احساس شکست می‌کنند. شما می‌توانید در چنین مواقعی در مرحله اول مقایسه کودکان را متوقف کنید و سپس از راهکارهای موجود در مقاله «با کودک لجباز چه کنیم؟» استفاده کنید.
۵-ترس از شکست در بچه‌ها از آسیب‌های مهم مقایسه کودکان است
آیا تا به‌حال به این موضوع فکر کرده‌اید که چرا خیلی از اوقات کودکان از کسب تجربیات جدید و شکست خوردن می‌ترسند؟ مقایسه کودکان توسط والدین یا معلم‌ها در حقیقت این ذهنیت غلط را به کودک می‌دهد که من هیچ‌وقت به خوبی دیگران نیستم.
این سرخوردگی باعث از دست دادن تمایل برای تلاش مجدد می‌شود. در واقع کودک از تجربه کردن فرار می کند چون می‌ترسد شکست بخورد و توسط والدینش سرزنش شود. این در حالی است که فرزند شما باید بیاموزد بسیاری از توانمندی‌های انسان از ابتدا کامل نبوده و به مرور بهبود پیدا می‌کنند. چه بسا بسیاری از موفقیت‌ها با تلخ‌ترین شکست‌ها آغاز شده‌اند.
در نهایت می‌توان گفت خیلی از اوقات علت ترس از شکست که به عنوان یکی از انواع ترس در کودکان شناخته می‌شود، به دلیل مقایسه‌های نابه‌جای والدین و عوارض مقایسه کودکان است. بنابراین وقتی کودک با موفقیت‌های بزرگ و کوچکش تحسین نشده و دائما با دیگران مقایسه شود، استعدادهایش شکوفا نخواهد شد و در نهایت توانمندی‌ها و قابلیت‌هایش برای همیشه سرکوب خواهد شد.
۶-مقایسه کردن کودکان بستری برای بروز اضطراب اجتماعی است
مقایسه کودکان با یکدیگر موقعیتی را ایجاد می‌کند که بچه‌ها در آن احساس ناامنی کرده و برای فرار از قرار گرفتن در چنین موقعیت ناخوشایندی سعی می‌کنند از والدین و اجتماع فاصله بگیرند. این موضوع می‌تواند در آینده منجر به بروز مشکلات رفتاری بزرگ‌تری مثل اضطراب اجتماعی شود.
در چنین شرایطی کودک از این که در معرض دید دیگران باشد مثلا کنفرانس دهد یا صحبت کند مضطرب می‌شود. همچنین از این که تصور کند قضاوت شود دچار اضطراب می‌شود. بهتر است قبل از پدیدار شدن چنین عوارضی، به جای این که با یک روش اشتباه، مثل مقایسه کودکان با هم، به کودک آسیب بزنید از راهکارهای تشویقی برای ایجاد انگیزه استفاده کنید. مطالعه مقاله «چگونه کودکان را تشویق کنیم؟» در این زمینه به شما کمک می‌کند.
۷-افزایش استرس بزرگ‌ترین پیامد مقایسه کودکان با دیگران است
گاهی اوقات زمانی که والدین با عوارض استرس در کودکان روبه‌رو می‌شوند، ادعا می‌کنند که فرزندشان در معرض هیچ استرسی نیست. در صورتی که نوع و چگونگی رفتارهای شما با فرزندتان می‌تواند به منبعی استرس برای او تبدیل شود والدینی که به صورت روزمره با مقایسه کودکان از آن‌ها توقع دارند که در هر چیزی بهترین باشند، فشار و استرس زیادی را به آن‌ها وارد می‌کنند. مقایسه‌شدن می‌تواند برای هر کودکی به‌شدت استرس‌زا و اضطراب‌آور باشد. استرس علاوه بر اینکه تاثیر مخربی بر رشد توانایی‌های کودکان دارد، آثار جبران‌ناپذیری بر سلامتی آن‌ها نیز خواهد گذاشت. اختلال در خواب و سایر بیماری‌های جسمی و روانی نیز می‌توانند به‌صورت مستقیم از عوارض مقایسه کودکان با دیگران باشد.
۸-دروغگویی در نتیجه مقایسه کودکان باهم ایجاد می‌شود
مقایسه کودکان می‌تواند به کودک این باور غلط را القا کند که شما به‌طور کلی از او ناراضی هستید. در این شرایط چون احساس می‌کند جایگاه مهم و ارزشمندی نزد شما ندارد، ممکن است برخی از کارها و فعالیت‌هایش را پنهان کند. این یکی از بدترین عوارض مقایسه کودکان است که ممکن است در رابطه کودک با والدین رخ دهد.
در این شرایط دیگر دروغ گفتن برای کودک سخت نیست، زیرا به هر دلیلی می‌خواهد از دست سرزنش‌های کلافه‌کننده والدین خلاص شود. در واقع فرزند شما ترجیح می‌دهد در مورد هر چیزی دروغ بگوید یا پنهان‌کاری کند به جای این که هربار با دیگران مقایسه شود و بابت شکست‌هایش سرزنش شود. شما می‌توانید سایر علت‌های دروغگویی کودکان را به‌طور کامل در مقاله «چرا کودکان دروغ می‌گویند؟» مطالعه کنید.
مقایسه کودکان ممنوع، هر کودکی منحصر به فرد است!
درست مثل اثر انگشت هر انسان، شخصیت، استعداد، خلق‌وخو، هوش و هر ویژگی کودکان نیز منحصر به فرد است. حتی اگر دوقلوها را در نظر بگیرید متوجه می‌شوید عینا مثل هم نیستند و نمی‌توان آن‌ها را باهم مقایسه کرد. بنابراین مقایسه کودکان موضوعی است که از پایه غلط است چه برسد که آن را به عنوان یک شیوه تربیتی به کار بگیریم.
رقابت بر سر این که کدام کودک بهتر یا موفق‌تر و باهوش‌تر است نتیجه‌ای جز آسیب‌های مختلف برای کودک در پی نخواهد داشت. اگر خوب دقت کنید متوجه می‌شوید که درست است فرزند شما در موسیقی موفق نیست، اما در فعالیت‌های ورزشی عملکرد خوبی دارد یا اگر در ریاضی مهارت خوبی ندارد، اما به ادبیات علاقه‌ای ویژه دارد.
اگر یک ترازو در ذهنتان دارید که مدام باعث می‌شود خودتان یا کودکتان را در کفه‌های آن قرار دهید و با بقیه مقایسه کنید، بهتر است هر چه زودتر آن را به یک انبار متروکه انتقال دهید. از کودک انتظارات معقول داشته باشید و به فرزندتان کمک کنید تا با نقاط ضعف خود کنار بیاید، برای ارتقای مهارت‌هایش تلاش کند و خودش را فقط و فقط با خودش مقایسه کند. فراموش نکنید که نه شما می‌توانید یک والد کامل باشید و نه فرزندتان می‌تواند کودکی بی‌نقص و در تمام زمینه‌ها عالی باشد.
بهتر و بدتر مفاهیمی نسبی هستند که در ذهن ما ساخته شده‌اند و مقایسه کودکان به جای رشد و پیشرفت بچه‌ها موجب از بین رفتن استعدادها و تخریب شخصیت آن‌ها می‌شود. در این مقاله تلاش کردیم آسیب‌های آشکار و پنهان مقایسه کودکان باهم را بیان کنیم. شما با مقایسه کردن کودکان موافق هستید؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
چقدر بده این مقایسه بچه ها مخصوصا مقابسه با خواهر برادر یا مقایسه بچه ها تو کلاس درس. چه اسیب ها که نسل ما از مقایسه کردن ندید. ممنون از مقاله خوبتون
بله دقیقا آسیب مفایسه کودکان زیاده. امیدواریم با آگاه‌سازی والدین این مشکل برطرف بشه. ممنون از توجه شما
سلام
راستش پدر من منو با دخترای فامیل که لاتن مقایسه میکنه شاید دلیلشو بگم خندتون بگیره چون از نمونه و تیزهوشان درنیومدم میگه تو قراره مثل اونا سیگار بکشی و با پسرا بگردی و …چه برخوردی باهاشون داشته باشم؟
عسل عزیز سلام بابت این موضوع متاسفیم و درک می‌کنیم که چقدر این رفتار می‌تونه برای شما آزاردهنده باشه. پیشنهاد روانشناس کیدزی به شما اینه که در مرحله اول به صورت مستقیم و در یک زمان مناسب و در آرامش، درباره احساساتی که به‌هنگام شنیدن این نوع مقایسه‌ها، تجربه می‌کنی با پدرت صحبت کنی و آسیبی رو که به روانت ممکنه بزنی رو واسشون شرح بدی. در مرحله دوم اگه بعد از این نوع صحبت‌ها باز هم این رفتار ادامه پیدا کرد به یک روانشناس کودک و نوجوان مراجعه کنی و اجازه بدی این موضوع ریشه‌ای بررسی شه.