در طول روز، چقدر به فرزندان خود محبت می‌کنید؟ همه شما به عنوان یک والد، احتمالا روزانه با مشغله‌های مختلف زندگی و نگرانی‌های بی پایان، کلنجار می‌روید، اما یکی از مهم‌ترین کارهایی که هر پدر و مادری باید انجام دهد این است که لحظاتی دست از همه چی بکشد و به فرزندانش محبت کند. تحقیقات روانشناسی در دهه گذشته ارتباط بین دریافت محبت در دوران کودکی و سلامت روان افراد در بزرگسالی را نشان می‌دهد.
در هر سنی فرزند شما به محبت نیاز دارد، اما نوع آن در هر مرحله رشدی تغییر می‌کند. به طور مثال یک نوزاد تا ۱ سالگی، برای رشد طبیعی‌اش به تحریکات حسی مختلف احتیاج دارد. نیاز به تماس پوستی، در آغوش گرفتن، ارتباط چشمی و شنیدن صحبت والدین از جمله این موارد است. در صورتی که یک کودک در گروه سنی ۵-۷ سال، برای حرکت در مسیر رشد اجتماعی و هیجانی مناسب، نیازمند محبتی از جنس تحسین و تجربیاتی است که والدین در اختیار او قرار می‌دهند. این تجربه‌ها به او کمک می‌کند احساس توانایی، شایستگی و پذیرفته شدن داشته باشد.
بوسه، در آغوش گرفتن، نوازش، تشویق و تحسین کردن کودکان توسط والدین، انواعی از ابراز محبت هستند که برای رشد روانی و اجتماعی سالم کودکان ضروری است. وقتی پدر و مادر یا مراقبان کودک از هر گونه ابراز محبت و عشقی به او، جلوگیری می‌کنند، نشانه‌های کمبود محبت، ظاهر می‌شوند. هر کدام از این علائم کمبود محبت می‌تواند باعث ایجاد انواع مشکلات در طول رشد کودک شود. به همین دلیل است که دانستن علائم زیر در مورد کمبود محبت در کودکان بسیار مهم است. برای اطلاع از این علائم که هر کدام زنگ خطری برای والدین به حساب می‌آیند. در ادامه این مقاله همراه باشید.
۱-ناتوانی در شناسایی و تشخیص احساسات از علائم کمبود محبت
اولین پیامد کمبود محبت در دوران کودکی این است که ممکن است آن‌ها در شناسایی احساسات خود دچار مشکل شوند. باید در نظر گرفت که بچه‌ها از ابتدای تولد یاد می‌گیرند که احساسات را از طریق کلماتی که والدین به زبان می‌آورند و حالت‌های چهره‌ای آن‌ها تفسیر کنند. اگر کودکان در طی دوران رشد خود، محبت لازم را دریافت نکنند، به این معنی است که احتمالا در آینده نمی‌توانند احساساتشان را شناسایی کنند یا بروز دهند.در نتیجه این امر باعث می‌شود که بسیاری از کودکان در درون خود احساس پوچی کنند.
کمبود محبت کودکان حتی ممکن است، باعث شود تشخیص هنجارهای اجتماعی برای آن‌ها دشوار باشد. به این ترتیب نمی‌دانند که چگونه با دیگران رفتار کند. علاوه بر این، ممکن است قادر به تشخیص احساسات افراد و نحوه ارتباط با آن‌ها، نباشند. به همین دلیل ممکن است همدلی کمی نشان دهند که ممکن است باعث شکست در روابط بین فردی‌شان شود. بنابراین، این کودکان بسیار آسیب‌پذیرتر هستند. پسرها معمولا این مشکل را بیشتر از دخترها تجربه می‌کنند. چون در اغلب فرهنگ‌ها مردها، افرادی نمایش داده می‌شوند که به واسطه سرکوب احساسات خود، قدرتمند به نظر می‌رسند. بنابراین، اگر فکر می‌کنید فرزندتان از این مشکل رنج می‌برد، باید روی ابراز محبت و بهبود رابطه خود با او تمرکز کنید. همچنین مواردی مثل آموزش همدلی به کودکان برای پیشگیری از آسیب‌های بعدی، مفید به نظر می‌رسد.
۲-بی‌اعتمادی و ناامنی، علامت آشکار کمبود محبت در کودکان
زمانی که فرزند ۲ ساله شما زمین می‌خورد و حتی یک بغل یا بوسه کوچک هم برای همدلی از پدر و مادرش دریافت نمی‌کند، کم‌کم این باور را در درون خود شکل می‌دهد که هیچ‌کسی از او محافظت نمی‌کند یا آسیب دیدن او برای کسی اهمیت ندارد. آن‌ها گاهی برای خریدن این محبت و توجه والدین، آسیب‌های جدی‌تری را آزمایش می‌کنند. دنیا برای کودکانی که والدینی بی‌اعتنا و یا سرد دارند، جایی ناامن به نظر می‌رسد. جایی که نزدیک‌ترین آدم‌ها(والدین) هم نگرانشان نیستند یا به معنای واقعی کلمه دوستشان ندارند.
این موضوع باعث می‌شود که آن‌ها هنگام تعامل با افراد دیگر بترسند و سخت اعتماد کنند. همیشه در حالت تدافعی بوده و نسبت به اتفاقاتی که در محیط‌شان می‌افتد بسیار هوشیار و یا تا حدی بدبین باشند. مطمئنا اعتماد یک مؤلفه مهم در دلبستگی عاطفی مثبت است. هنگامی که افراد محبت و محافظت از یک بزرگسال را تجربه نمی‌کنند، به احتمال زیاد مکانیسم‌های دفاعی ناپخته‌ای را برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی ایجاد می‌کنند. بنابراین، بی‌اعتمادی نشانه آشکاری برای کمبود عاطفی است.
۳- ترس از رها شدن و اضطراب جدایی بچه‌ها، نتیجه محبت ناکافی والد به کودک
ترس از رهاشدن و حتی در مواردی اضطراب جدایی زمانی رخ می‌دهد که کودکان محبتی را که از والدین و بستگان خود می‌خواهند دریافت نکنند. آن‌ها همیشه نگران و مضطرب هستند که پدر و مادر، تنهایشان بگذارند. وقتی این الگو در ذهن کودک شکل می‌گیرد، برطرف کردن آن دشوار است. این کودکان که به کمبود محبت دچارند، معمولا در روابط بزرگسالی خود نگران از دست دادن شریک عاطفی خود هستند. در این مواقع، لازم است کودک را نزد روانشناس ببرید. درمانگر کودک کمک می‌کند که او بر ترس خود غلبه کند. همچنین رابطه بین شما و فرزندتان را با ارائه راهکارهایی که شامل ابراز محبت صحیح می‌شود، تقویت می‌کند. برای مطالعه بیشتر در این مورد و کاهش اضطراب جدایی فرزندتان می‌توانید به مقاله «درمان اضطراب جدایی کودکان» مراجعه کنید.
۴-جامعه گریزی، نشانه کمبود محبت در کودکان
سوال اکثر والدین این است که چگونه کودک اجتماعی تربیت کنیم؟ کودکی که از اجتماع فراری است و تازگی منزوی شده، شاید کمبود محبت داشته باشد. به این دلیل که کودکانِ دارای کمبود محبت دچار بی‌ثباتی عاطفی می‌شوند، بسیار معمول است که این بچه‌ها مهارت‌های اجتماعی ضعیفی از خود نشان دهند. این کمبود عاطفی ممکن است حتی به درگیری‌های مکرر در مدرسه و گروه همسالان و انواع پرخاشگری منجر شود. از سوی دیگر، کودکانی که هیچ موقع عشق و علاقه را از والدین خود دریافت نکرده‌اند، احترام کمی برای احساسات دیگران قائل هستند. این موضوع کم‌کم منجر به انزوا و یا جذب به گروه‌های ناسالم در این بچه‌ها می‌گردد. افتادن در چرخه معیوب هر کدام از این دو مورد(انزوا یا جذب افراطی) به ناامیدی، درک نشدن توسط دیگران و عصبانیت آن‌ها از جهان و تمام آدم‌ها می‌افزاید که به نوبه خود یکی از عوامل اصلی وقوع جرم و جنایت و جامعه گریزی به شمار می‌رود.
۵-غرق شدن در فضای مجازی و دیجیتال به جای محبت والدین
گاهی اوقات کودکان کمبود محبت خود را با سرگرم شدن بیش از حد در فضای مجازی جبران می‌کنند. این کار در واقع رفتاری جبرانی و نشانه اعتراض کودکان به دریافت ناکافی توجه و محبت از سوی والدین و اطرافیان است. این بچه‌ها خود را در حبابی از وابستگی به تکنولوژی قرار می‌دهند که نخواهند به محبت و توجهی که نیاز دارند، فکر کنند.
۶- فقدان محبت در کودکی، دلیلی برای کمبود عزت‌نفس بچه‌ها
گاهی اوقات کودکان، خلا عاطفی خود را به مشکلات ساختگی خود پیوند می‌زنند. به طور مثال: «چون به اندازه کافی زیبا/ باهوش/ موفق/ حرف گوش کن نیستم مامانم دلش نمی‌خواد منو بغل کنه» یا «چون آدم بی‌عرضه‌ای هستم بابام هیچ وقت تحسینم نمی‌کنه». کمبود محبت مثل یک کپک میوه می‌تواند به تمام تصویری که فرزندتان از خودش می‌سازد خدشه وارد کند و او را به بدترین دشمن و بزرگترین منتقد نسبت به خودش تبدیل کند. زندگی برای کودکانی که از کمبود عزت‌نفس رنج می‌برند به یک نبرد دائمی بین چیزهایی که دوست دارند و تصویری از خودشان که همیشه مانع است،تبدیل می‌شود.
دنیای کودکان بر مدار محبت می‌چرخد
اگر تا به حال به بندبازان با دقت نگاه کرده باشید، حتما متوجه شده‌اید که رمز پیروزی‌شان حفظ تعادل است. فرزندپروری خیلی وقت‌ها درست شبیه بندبازی است، اگر کمی به هر طرف مایل شوید سقوط خواهید کرد. خیلی از والدین کنونی در زمان کودکی خود، طعم محبت آشکار را از پدر و مادرهایشان نچشیده‌اند. احتمالا حتی با شعار «ما جلوی روی بچه‌ها ازشون تعریف نمی‌کنیم که پررو نشن» آشنا هستید.
پژوهشگران روانشناسی معتقدند کمبود محبت کودکان موجب پیامدهای چندجانبه و وسیع در زندگی کودک می‌شود. اگر مهر خود را از او دریغ کنید، با نشانه‌ها و پیامدهایی که در این مقاله ذکر شد روبرو می‌شوید و اگر بیش از حد به او محبت کنید برای جلوگیری از لوس شدن کودک باید به فکر چاره باشید. رعایت تعادل در ابراز محبت به کودک امری ضروری است. اگر ابراز احساسات برای شما سخت است کمی تمرین کنید.
جبران‌کردن آسیب‌های کمبود محبت کودکان در بزرگسالی دشوار و گاهی نشدنی است و لحظات کودکی و مقاطع حساس رشدی او که نیازمند مهربانی و عشق شماست قابل برگشت نیست. شما چگونه عشق و علاقه خود را به فرزندتان ابراز می‌کنید؟ لطفا تجربه خود را در بخش نظرات با ما درمیان بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
من هنوزم به خاطر کمبود محبتی که توی بچگی کشیدم توی تمام روابطم مشکل دارم
خیلی متاسفیم از این بابت. ممنونیم که تجربه خودتون رو با ما به اشتراک گذاشتید.
کمبود محبت در بچگی واقعا توی زندگی و نحوه رفتار آدم ها تو بزرگسالی تاثیر میذاره. ممنون از مقاله خوبتون.
ممنون از لطف شما.
خیلی محتوای خوبی بود. ممنونم از زحماتتون
خوشحالیم مطلب براتون مفید بوده. ممنون از شما