قلدری رفتاری است که کموبیش با زورگویی هممعنی به نظر میرسد. شاید اولین باری که کودک در سنین نوپایی، رفتار قلدرانهای از خود نشان میدهد به نظر اطرافیان بیاهمیت به نظر برسد اما همین رفتار میتواند به یک سبک زندگی برای کودک تبدیل شود. قلدری میتواند به اشکال مختلفی وجود داشته باشد: فیزیکی (هل، مشت، یا کتک زدن)، کلامی (تذکر یا تهدید)؛ یا روانی و عاطفی (شایعه پراکنی یا کنار گذاشتن کسی از مکالمه یا فعالیت).
امروزه با فراگیر شدن شبکههای اجتماعی، قلدری بین بچهها حتی میتواند از طریق ایمیل، پیامهای متنی و پستهای اینستاگرام رخ دهد. گزارشها حاکی از آن است که در سالهای اخیر هر کودک بین یک تا سه بار در طول دوران تحصیل خود، با قلدری مواجه میشود. چنین تجربههایی، شخصیت کودک را با آسیبهایی شدید روبهرو میکند که تا سالهای زیادی اثر آن از بین نمیرود. بنابراین آموزش مهارتهایی به بچهها برای مقابله با قلدری، ضروری به نظر میرسد. در این مطلب قصد داریم نکاتی را برای آموزش مقابله با قلدری به کودکان مطرح کنیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
۱-برای مقابله با زورگویی، لیست پاسخ به همراه کودک آماده کنید
اولین قدم برای آموزش مقابله با زورگویی به کودکان، این است که بچهها بتوانند موقعیت را در ذهن خود تجسم کنند و برای عکسالعمل سریع آماده باشند. هرچه فرد قلدر تصور کند که قربانیاش بیشتر ساکت میماند، بیشتر به رفتارش ادامه میدهد. به همین دلیل است که پاسخ قاطعانه در آموزش مقابله با قلدری بسیار موثر است. به بچهها یادآوری کنید پاسخهای منفعلانهاش، میزان رفتار قلدرانه فرد زورگو را افزایش میدهد.
به همراه فرزندتان، عباراتی را تمرین کنید که میتواند از آنها استفاده کند تا به فرد زورگو بگوید که رفتار قلدری را متوقف کند. این عبارات باید ساده و مستقیم و قاطع باشند. مثلا: «همین الان منو ول کن». با کودک خود این نقش را بازی کنید که چگونه میتواند در مقابل یک قلدر بایستد. به فرزندتان توضیح دهید فرد قلدر میخواهد او را بترساند و از احساس ترس در قربانیاش لذت میبرد. بنابراین نشان دادن احساساتی مثل اضطراب، ترس، نگرانی یا واکنشهایی مثل گریه کردن همان چیزی است که قلدر از آن تغذیه کند.
به فرزندتان بیاموزید که تا ده بشمرد تا کمی آرام شود. سپس به چشمان قلدر نگاه کند و یک جمله دستوری و قاطع بگوید. شما میتوانید در زمانهای آزاد خود به همراه یکدیگر تمرین کنید که فرزندتان لحن قوی و مطمئنی پیدا کند. به نظر میرسد «آموزش شجاعت به کودکان» در این زمینه مفید به نظر میرسد.
۲-برای آموزش مقابله با قلدری در مدرسه،سناریوهای زورگویی را با فرزندتان تمرین کنید
ایفای نقش یا تمرین نمایشهایی با موضوع قلدری، راهی عالی برای ایجاد اعتماد به نفس و توانمندسازی کودکان برای مقابله با چالش هاست. شما میتوانید با موضوعات مختلف نمایشهایی را به همراه فرزندتان اجرا کنید و نقش قلدر را به عهده بگیرید. این موقعیتهای فرضی میتواند شامل این موارد باشد: «یک همکلاسی قلدر راه کودک را در راهروی مدرسه میبندد و او را مسخره میکند»، «یک همکلاسی زورگو با تهدید، به کودک میگوید: «یا تکالیف منم انجام میدی یا خودت میدونی و خودت!»، «در راه مدرسه یک فرد زورگو به کودک میگوید:« برای من با پولهایت خوراکی بخر»، «کودک قلدر فامیل، بچه را هل میدهد و میگوید اسباببازیت رو به من بده».
طی این سناریوها، کودک شما پاسخهای متفاوتی را تمرین میکند تا در برخورد با موقعیتهای دردسرساز و فرد قلدر، رفتار مناسب را بداند. در حین ایفای نقش، به کودک خود بیاموزید که با صدای قوی و محکم صحبت کند. همچنین برای آموزش در این زمینه میتوانید از کارتونهایی مثل نخودی( فصل سوم- قسمت ۶) یا ماجراهای خرس گریزلی و موشهای صحرایی( فصل دوم- قسمت ۳۳) در اپلیکیشن ویدزی استفاده کنید.
۳-زبان بدن مثبت را به کودک قربانی قلدری آموزش دهید
از سن ۳ سالگی به بعد، کودک شما آماده است تا ترفندهایی را در مواجهه با رفتار قلدری بیاموزد که احساس قدرت کند. حفظ تماس چشمی، آرام و یکنواخت نگه داشتن صدای خود، ایستادن در فاصله مناسب از فرد قلدر، استفاده از نام قلدر هنگام صحبت با او از جمله این موارد است.
به فرزندتان بگویید که نگاه کردن به رنگ چشمهای دوستانش را تمرین کند و وقتی با کودکی که او را آزار میدهد صحبت میکند، دقیقا در چشمهایش نگاه کند. این کار باعث میشود فرزند شما سر خود را بالا نگه دارد و با اعتمادبهنفس بیشتری جلوی فرد زورگو ظاهر شود. دقت کنید این موضوع به این معنا نیست که داشتن اعتماد به نفس لزوما جلوی یک قلدر را میگیرد یا نداشتن اعتماد به نفس کافی باعث افزایش قلدری میشود، اما اعتماد به نفس به فرزند شما کمک میکند در یک موقعیت چالشبرانگیز احساس قدرت بیشتری کند. به فرزندتان یادآوری کنید ظاهر هر کسی هنگام مواجهه با یک قلدر، مهمتر از چیزی است که میگویند.
۴-به کودک یاد دهید در برابر قلدری سریعا اقدام کند
هر چه قلدر مدت بیشتری زورگویی کند کنترلش روی فرد قربانی قویتر میشود. اغلب اوقات، قلدری به شکل نسبتا خفیفی شروع میشود برای مثال: نامبردن، مسخرهکردن، یا پرخاشگری فیزیکی جزئی! پس از این که قلدر، قربانی را آزمایش کرد و متوجه شد که کودک از حقوق خود دفاع نمیکند، پرخاشگریاش بدتر میشود.
قلدرها عاشق این هستند که متلکهای آنها باعث ناراحتی قربانیانشان شود، بنابراین به فرزندتان کمک کنید راهی پیدا کند تا نگذارد این رفتارها اذیتش کنند. مثلا طوری رفتار کند انگار فرد قلدر نامرئی است و حرفهایش قابل شنیدن نیست. همچنین میتواند در تکنیکی دیگر خودش را بیعلاقه به حرفهای فرد قلدر نشان دهد. چنین تکنیکی میتواند برای فرد قلدر این پیام را داشته باشد که قربانیاش را اشتباه انتخاب کرده است. چون او برای این حرفها اهمیتی قائل نیست.
۵-اعتماد به نفس فرزندتان را تقویت کنید
قلدری موضوعی است که فرزند شما در هر حال با آن روبهرو خواهد شد. هرچه فرزند شما نسبت به خودش احساس بهتری داشته باشد، احتمال این که قلدری روی عزت نفس او تاثیر بگذارد کمتر خواهد بود. بهتر است به وسیله سرگرمیها، فعالیتهای فوق برنامه و تقویت ویژگیهای منحصربهفرد او، برای ارتقای اعتماد به نفس فرزندتان گام بردارید. شما میتوانید با استفاده از راهکارهای مطرح شده در مقاله «چگونه اعتماد به نفس کودک را بالا ببریم؟» در این زمینه اقدام کنید.
۶-قبل از ورود کودک به فضاهای آنلاین، درباره قلدری آموزش دهید
قلدری آنلاین با قلدری به صورت حضوری تا حدودی متفاوت است و نیاز به مهارتهایی در این زمینه دارد. وقتی فرزندتان برای اولین بار شروع به استفاده از رسانههای اجتماعی کرد، مهارتهایی در زمینه حفظ حریم شخصی یا نحوه درست کار با شبکههای اجتماعی برای جلوگیری از قلدری احتیاج دارد.
مهارتهایی مثل: به اشتراک نگذاشتن رمزهای عبور، بررسی تنظیمات حریم خصوصی بهطور منظم با والدین، به اشتراک نگذاشتن محتوای خصوصی با دیگران، فوروارد نکردن مطالب آسیبرسان از جمله این موارد است. به فرزندتان توضیح دهید اگر در فضای آنلاین چیزی باعث ناراحتیاش میشود، در اولین قدم همیشه به شما اطلاع دهد. همه چیز را با اسکرینشات و تاریخ مستند کند. فرد قلدر را بلاک کند. اگر فرد قلدر در فضای آنلاین جزو همکلاسیهای مدرسه کودک هستند، آن را با مستندات به مدرسه گزارش دهد.
برای اطلاعات بیشتر در مورد آموزش مراقبت از خود به صورت آنلاین به کودکان، به اصل حفظ حریم شخصی در مقاله «قوانین استفاده از موبایل برای کودکان» مراجعه کنید. همچنین شما میتوانید برای نظارت بیشتر روی فعالیت کودک در فضای مجازی و محافظت از فرزندتان در برابر زورگوییهای آنلاین، از اپلیکیشنهای نظارتی استفاده کنید.
۷-به کودک یاد دهید قلدر را با شوخ طبعی خلع سلاح کند
فرد فرانکل، نویسنده کتاب «پیدا کردن دوستان خوب سخت است»، به قربانیان قلدری پیشنهاد میکند که به حرفهای فرد زورگو پاسخهای طنزآمیز یا دلسردکننده بدهند. فرض کنید فرد زورگو به کودک میگوید: «تو احمقی»، کودک باید جوابهایی تمرینشده مثل: «واقعا؟»، «ممنون که اینو به من گفتی» بدهد.
در این صورت فرد قلدر نمیتواند لذت لازم از زورگوییاش را ببرد و کمکم از این رفتار دست برمیدارد. به کودک توصیه کنید که اگر فکر میکند ناامن است و قلدر میخواهد به او صدمه بزند، از موقعیت دور شود و به یک بزرگسال بگوید چه اتفاقی افتاده است.
۸-مهارتهای اجتماعی اولیه را به فرزندتان بیاموزید
متاسفانه، قلدرها کودکانی را که از نظر مهارتهای اجتماعی آسیبپذیر هستند، شکار میکنند. اگر فرزندی دارید که دارای مهارتهای اجتماعی ضعیف است، آموزش او را از همین امروز شروع کنید. گاهی اوقات بچهها آنقدر خواهان پذیرش همسالان هستند که حتی زمانی که یکی از رهبران گروه شروع به بدرفتاری با آنها میکند، همچنان در کنار آنها باقی میمانند. اگر فکر میکنید فرزندتان ممکن است آسیبپذیر باشد، به صحبتهای او در مورد تعاملات همسالان گوش دهید و آموزش مهارت دوستیابی را به او آغاز کنید. این موضوع را به کودک یادآوری کنید که قلدرها با ایجاد احساس تنهایی و ناتوانی در قربانیان خود عمل میکنند. کودکان زمانی که با دوستان وفادار و بزرگسالان حامی ارتباط برقرار میکنند، قدرت خود را باز مییابند. بنابراین یادگیری مهارتهای اجتماعی برای مقابله با زورگویی و دفاع از خود در بچهها ضروری به نظر میرسد.
۹-از کودک بخواهید قلدری را به بزرگسالان گزارش دهد
کودکان خیلی از اوقات نمیدانند تحت قلدری قرار گرفتهاند و یا میترسند و خجالت میکشند این موضوع را اطلاع بدهند. این دقیقا همان چیزی است که قلدر میخواهد. استفاده از ناآگاهی و ترس کودکان میتواند قلدری را ادامهدار کند. در واقع، تنها با گفتن به بزرگسالان است که بچهها میتوانند قدرت را در دست بگیرند. وقتی یک قلدر متوجه میشود که نمیتواند قربانی را منزوی نگه دارد، بلافاصله قلدریاش را متوقف میکند.
اگر کودک شما تمایلی به گزارش قلدری ندارد، با او همراه شوید تا با معلم، مشاور یا مدیر مدرسه صحبت کند. به کودک آموزش دهید، در صورت لزوم و رخ دادن قلدری در فضای خارج از مدرسه، به یک بزرگسال در دسترس یا پلیس موضوع را اطلاع دهد. در آموزش مقابله با قلدری به کودکان این موضوع را یادآور شوید که اطلاع دادن به یک بزرگسال در مورد قلدری نشانه بزدلی نیست، بلکه حرکتی جسورانه و قدرتمندانه برای متوقف کردن آن فرد و رفتارش است.
به بچهها بیاموزید که نسبت به قلدری بیتفاوت نباشند
به کودک خود بیاموزید که وظیفه او فقط محافظت از خود نیست بلکه در قبال همسالان خود نیز مسئولیتی دارد. روانشناسان کودک معتقدند نیاز است در سنین مدرسه به کودک بیاموزید اگر شاهد قلدری در اطراف خود هستند کاری در جهت متوقف کردنش انجام دهند.
بهترین مداخلات میتواند شامل این موارد باشد: نزدیک کودکی که قربانی قلدری است بایستند و کمکم او را در جهت دیگر حرکت دهند و از موقعیت دور کنند. به سمت کودک قربانی قلدری بروند و بلند بگویند: «کجایی من دنبالت میگشتم» یا «معلم منو فرستاد تا پیدات کنم». چنین کارهایی در زمینه متوقف کردن قلدری مفید به نظر میرسد.
در این مطلب تلاش کردیم نکاتی در زمینه آموزش مقابله با قلدری به کودکان را بیان کنیم. همچنین شما میتوانید با استفاده از داستانهایی مثل «خرگوش و شیر» و «باغچه باصفا (قسمت اول و دوم)» که در اپلیکیشن پرنده موجود است، مهارتهایی در زمینه آموزش مقابله با قلدری به فرزندتان آموزش دهید. آیا فرزند شما تابهحال در معرض زورگوییهایی قرار گرفته است؟ شما از چه روشی برای آموزش مقابله با قلدری و دفاع از خود به کودکان استفاده میکنید؟
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازیدرمانی، آموزش مهارتهای زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بودهام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی میکنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزههای بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارتهای زندگی به بچهها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کردهام. در تیم کیدزی بهعنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش میکنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغههای والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
قلدری خیلی بده و فقط محدود به بچه ها نیست . تو محل کار هم گاهی پیش میاد این موضوع و چه خوبه که از اول به بچه ها آموزش مقابله با قلدری داده بشه.
بله آموزش قلدری به کودکان اهمیت خاصی داره . ممنون از توجه شما