شاید شما در خانه بتوانید منظور فرزندتان را بدون حرف زدن متوجه شوید ولی درست از زمانی که کودک وارد یک محیط جدید مثل مهدکودک و مدرسه می‌شود نیاز به مهارت گفتگو دارد تا بتواند درباره نیازهایش با دیگران صحبت کند. اشتباه نکنید صحبت‌کردن بچه‌ها با یادگیری مهارت گفتگو متفاوت است. برقراری ارتباط و گفتگو کردن با دیگران، آدابی دارد که نیاز به آموزش دارد.
در واقع اگر به فرایند گفتگو دقیق‌تر نگاه کنید چیزی شبیه مبادله کردن است. بدون یادگیری مهارت گفتگو، بچه‌ها نمی‌توانند نیازهای خود را مطرح کنند، نمی‌توانند حس‌های مثبت و منفی خود را با اطرافیانشان به اشتراک بگذارند. بدون مهارت گفتگو هر فرد در تنهایی خود غرق می‌شود چون نمی‌تواند هم‌صحبت، دوست یا شریکی برای زندگی خود پیدا کند. برای اکثر بزرگسالان، مکالمه با دیگران آسان است اما برای بچه‌هایی که مهارت‌های اجتماعی زیادی ندارند، جریان عادی مکالمه می‌تواند دشوار باشد. یادگیری مهارت‌های مهمی مثل متوجه‌شدن زبان بدن دیگران، مطرح‌کردن هر موضوع برای گفتگو یا تشخیص زمان مناسب برای مکالمه کردن با دیگران نیاز به آموزش دارد. در این مقاله قصد داریم نگاهی به تکنیک‌های آموزش مهارت گفتگو و به کودکان و برقراری ارتباط موثر با دیگران داشته باشیم، با ما همراه باشید.
۱- برای یاددادن مهارت گفتگو به کودکان،نحوه شروع مکالمه را آموزش دهید
مکالمات گروهی و گفتگوکردن با چندنفر برای بچه‌ها مشکل است زیرا بیش از یک نفر برای ارتباط وجود دارد. هر فردی شخصیت و سبک ارتباطی منحصر به فردی دارد در نتیجه فرزند شما باید بتواند کم‌ریسک‌ترین روش را برای گفتگو انتخاب کند. راه‌اندازی مکالمه شامل چندین مرحله است که کودک برای موفقیت در آن، باید همه آن‌ها را به‌درستی انجام دهد. اولین قدم برای گفتگو اغلب سخت‌ترین قسمت است. تشخیص اینکه آیا اکنون زمان مناسبی برای گفتگو است یا خیر، می‌تواند کودک را گیج کند. در مرحله بعد فرزند شما باید بتواند با موضوعی مناسب، گفتگو را شروع کند. شما می‌توانید با استفاده از آموزش جملات آماده در این زمینه به فرزندتان کمک کنید.
برای مثال در زمینه شروع صحبت با افراد آشنا می‌توانند از «سلام، چطوری؟» استفاده کنند. همچنین برای شروع مکالمه با افراد ناآشنا می‌توانند جملات «سلام، من یاسمنم و توی کلاس خانم آشتیانی هستم و از این که تو هم‌کلاسیم هستی خوشحالم. اسم تو چیه؟» را به کار برند. اگر کودک شما در سنین نوپایی یا زیر ۷ سال است می‌توانید از انیمیشن‌های آموزشی موجود در اپلیکیشن ویدزی مثل سوپر سیمپل(-فصل شانزدهم- قسمت ۲۳ ، فصل سیزدهم – قسمت ۳۰، فصل سیزدهم – قسمت ۲۴) که اختصاصی به آموزش مهارت گفتگو می‌پردازند، استفاده کنید.
۲- مهارت حفظ مکالمه را به فرزندتان یاد دهید
آموزش مهارت گفتگو به کودکان با یادگیری یک جمله یا سوال خوب پایان پیدا نمی‌کند. ادامه دادن مکالمه نیز می‌تواند برای بچه‌ها دشوار باشد. این امر مستلزم رعایت تعدادی از قوانین اجتماعی است. کودک باید متوجه شود که گفتگو فقط شامل صحبت کردن نیست بلکه یک فرایند دوطرفه است و گوش دادن فعال و یا همدلی هم جزئی از آن است. آموزش همدلی به کودکان می‌تواند باعث شود در گفتگوهای خود موفق‌تر عمل کنند.
برای ادامه‌دادن یک گفتگو، به کودک خود بیاموزید که چگونه سوالات بعدی را بپرسد تا نشان دهد که به حرف‌های طرف مقابل علاقه‌مند است. توضیح دهید که چگونه گفتن چیزی خارج از موضوع یا در زمان نامناسب می‌تواند این سوءبرداشت را ایجاد کند که شما علاقه‌ای به صحبت‌های گوینده ندارید. کلمات یا عباراتی که کودک می‌تواند برای نشان‌دادن توجه‌اش در حین گقتگو استفاده کند را به او آموزش دهید. مثلا جملات یا کلماتی مثل «درسته»، «می‌فهمم»، «اوهوم» و مواردی از این قبیل برای بچه‌ها کاربردی به نظر می‌رسند.
تشخیص حس دیگران برای گفتن جمله‌ای مناسب در همان حوزه، یکی از مهم‌ترین اجزای هوش هیجانی است و برای ماندن در گفتگو کاربردی به نظر می‌رسد. مثلا تصور کنید فرزند شما در یک جمع حضور دارد و یکی از بچه‌ها در مورد مشکلی که با معلمش داشته صحبت می‌کند. در این صورت اگر کودک شنونده خوبی نباشد و بخواهد سریع‌تر خاطره یا سوال خودش را مطرح کند یا اگر احساس هم‌کلاسی‌اش را تشخیص ندهد نمی‌تواند جمله‌ای همدلانه به او بگوید.
۳- پایان‌بندی درست یک گفتگو را به فرزندتان بیاموزید
پایان‌دادن به یک گفتگو هم می‌تواند به اندازه شروع یک مکالمه برای کودک چالش برانگیز باشد. کودک شما باید موقعیت را به‌درستی ارزیابی کند تا به این نتیجه برسد که آیا زمان مناسبی برای جمع‌بندی کردن بحث است یا خیر. این مرحله از آموزش مهارت گفتگو به کودکان می‌تواند چالش‌برانگیز باشد چون بچه‌ها آن‌قدر مهارت‌های اجتماعی قوی ندارند که متوجه شوند چه زمانی شنونده‌ها بی‌علاقه به بحث شده‌اند و باید گفتگو را تمام کنند.
همچنین گاهی یک گفتگو را بدون«خداحافظی» و به‌طور ناگهانی به پایان می‌رسانند که تاثیر بدی روی روابط آن‌ها می‌گذارد. برای کمک به کودک می‌توانید برخی از نشانه‌های غیرکلامی که علامت خسته‌شدن شنونده‌ها هستند را به او آموزش دهید. مواردی مانند خمیازه‌کشیدن، نگاه‌کردن به ساعت، نگاه‌کردن به اطراف و مواردی از این قبیل. به فرزندتان کمک کنید تا یاد بگیرد و تمرین کند که چگونه قبل از این که گفتگو را ترک کند، جمله‌ای مانند «چه خوب که با تو امروز صحبت کردم» یا «خب، الان باید برم» را به کار ببرد.
۴- برای آموزش فن بیان به کودک رعایت نوبت را تمرین کنید
رعایت نوبت یکی از نکات مهم در آموزش مهارت گفتگو به کودکان است. این کار نیاز به هماهنگ کردن تعداد زیادی مهارت مثل صبرکردن یا تشخیص زمان درست برای حرف زدن دارد. برای تمرین رعایت نوبت در گفتگو به همراه بچه‌ها لازم است این موضوع را از زمانی که آن‌ها شروع به صحبت می‌کنند، آموزش دهید. برای نمونه اگر فرزندتان مکالمه کسی را در نقطه اشتباهی قطع کرد، می‌توانید با لحنی آرام به او بگویید: «آراد، لیلی هنوز داره صحبت می‌کنه. بذار حرفش تموم شه. بعدش تو می‌تونی نظرتو بگی». ممکن است تمرین رعایت نوبت برای حرف زدن برای کودکانی که بیش‌فعال هستند، سخت باشد. همان طور که در مقاله «بیش‌فعالی کودکان چیست» مطرح شد، یکی از علائم بیش‌فعالی در کودکان، ناتوانی در به تاخیر انداختن کارها است که با اصطلاح «تکانشگری» بیان می‌شود. بنابراین آموزش مهارت گفتگو به کودکان بیش‌فعال می‌تواند چالش‌برانگیزتر باشد.
۵- زبان بدنی مورد نیاز در گفتگو را به بچه‌ها یاد دهید
متوجه‌شدن زبان بدن دیگران شاید مهم‌ترین نکته در آموزش مهارت گفتگو به کودکان باشد. فرزند شما اگر زبان بدن و مهارت‌های ارتباط غیرکلامی را بلد نباشد، متوجه خصوصی یا عمومی‌بودن یک مکالمه نشود. در آموزش مهارت‌های گفتگو و فن‌بیان به کودکان پیش‌دبستانی، مهارت‌های ارتباطی غیرکلامی به اندازه مهارت‌های کلامی اهمیت دارد. برای نمونه به کودک خود نشان دهید که زبان بدن یک نفر وقتی عجله دارد یا به بحث بی‌علاقه است، چگونه می‌تواند باشد.
نمونه‌هایی از یک چهره خنثی یا ناراحت را نشان دهید که ممکن است به معنای عدم علاقه باشد. به کودک آموزش دهید برای داشتن یک گفتگوی موثر با دیگران، تماس چشمی برقرار کند. از آن‌جا تشخیص زبان بدن باعث می‌شود فرزند شما در تشخیص احساسات دیگران موفق‌تر عمل کند، می‌توان گفت این موضوع زیر مجموعه هوش هیجانی کودکان قرار می‌گیرد. شما می‌توانید با مطالعه مقاله «بازی برای تقویت هوش هیجانی کودک» چنین مهارت‌هایی را در کودک ارتقا دهید.
آموزش مهارت گفتگو به کودک با قصه و داستان
کتاب‌خواندن به همراه بچه‌ها روشی ارزشمند برای آموزش مهارت‌های مکالمه و گفتگو است. شما می‌توانید در انجام این فعالیت ساده با خلاقیت خود کودک را به گفتگو ترغیب کنید. مثلا در حین خواندن قصه و داستان برای فرزندتان، یا استفاده از اپلیکیشن‌های قصه صوتی مانند اپلیکیشن قصه پرنده، لحظاتی داستان را متوقف کنید و از کودک خود بپرسید که فکر می‌کند قرد دیگر چه جوابی خواهد داد. همچنین می‌توانید متناسب با چالش‌های تعاملی که کودک هر روزه با آن‌ها روبه‌رو است، داستانی را انتخاب کنید و در هر قسمت از مکالمه‌ها از او سوال کنید و قوانین اجتماعی مربوط به گفتگو را یادآور شوید. این کار می‌تواند در آموزش دوست‌یابی به کودکان نیز موثر باشد و این فرایند را برای آن‌ها تسهیل کند.
اگر فرزند شما درون‌گرا یا کم‌حرف است و در مهارت‌های گفتاری مشکل دارد می‌توانید در موقعیت‌های مختلف گوش دادن به قصه به عکس‌ها اشاره کنید و از آن‌ها سوال کنید یا قبل از ورق زدن یک صفحه مکث کنید از فرزندتان بپرسید در ذهن یکی از شخصیت‌ها چه می‌گذرد.
در این مقاله تلاش کردیم مطالبی درباره آموزش مهارت گفتگو به کودکان را در قالب ۵ تکنیک مرور کنیم. شما چه روش دیگری برای آموزش مهارت گفتگو به کودکان سراغ دارید؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
خیلی مقاله خوبی بود و راهکارهای خوبی برای آموزش گقتگو به کودکان داشت . ممنونم
خوشحالیم این مطلب براتون مفید بوده.