قصه‌ها، حکایات، افسانه‌ها و داستان‌ها از قدیم تاکنون محبوب قلب‌های تمام کودکان بوده‌اند. این که چرا تمام بچه‌های جهان عاشق شنیدن قصه هستند، رمز و راز خودش را دارد. شاید بتوان این‌طور توجیه کرد که انسان‌ها از بدو تولد تا مرگ گرایش به یادگیری دارند و در دل هر داستانی چیزی برای آموختن وجود دارد. کودکان از طریق داستان‌ها با درس‌های ارزشمند مختلفی مواجه می‌شوند و در طول زمان سعی می‌کنند آن‌ها را با زندگی واقعی خود نیز مرتبط کنند. به‌عبارت دیگر، داستان‌ها دریافت و پردازش اطلاعات را برای کودکان آسان‌تر می‌کنند. بنابراین، خواندن داستان و قصه‌گویی به‌عنوان یک روش آموزشی، ابزار بسیار موثری برای ایجاد دانش جدید و یادگیری انواع مهارت‌های قرن بیست و یکم است. با ارائه یک خط داستانی، کودکان فرآیند یادگیری را راحت‌تر و بدون زحمت درک می‌کنند. به این ترتیب، کسب دانش و مهارت‌های جدید در یک فرایند سرگرم‌کننده و مهیج پنهان می‌شود و آن را برای کودکانی که در حال یادگیری هستند جذاب می‌کند. در این مطلب تصمیم داریم تاثیر داستان بر یادگیری کودکان را به‌صورت دقیق‌تر باهم بررسی کنیم. با ما همراه باشید.
۱- تاثیر داستان در یادگیری مهارت‌های کلامی و الگوهای زبانی کودکان
هر داستان مجموعه‌ای از واژگان خاص خود را دارد. کودکان با شنیدن قصه‌ها علاوه بر آشنایی با کلمات، نحوه کاربرد آن‌ها را یاد می‌گیرند. محققان اعلام کرده‌اند کودکانی که داستان می‌خوانند، واژگان توسعه‌یافته‌تری نسبت به سایر همسالان دارند. این کودکان نه تنها دایره لغات بزرگتری ایجاد می‌کنند، بلکه با بسیاری از کلمات غیر معمول، حروف اضافه، قیدها و… که اغلب در زبان روزمره شنیده نمی‌شوند، مواجه می‌شوند. کودکان صحبت‌کردن را عمدتا با گوش‌دادن به زبان والدین خود یاد می‌گیرند. وقتی برای فرزندانتان داستان می‌خوانید، با ساختارهای زبانی و دستور زبان درست آشنا می‌شود و به‌طور ناخودآگاه آن‌ها را تقلید می‌کنند. در نتیجه می‌توان گفت تاثیر داستان در یادگیری مهارت‌های کلامی کودکان کاملا چشمگیر است.
۲- تاثیر داستان در یادگیری مهارت‌های نوشتن در کودکان
یکی از فواید قصه‌گویی برای کودکان این است که انجام این فعالیت مهارت‌های کلامی بچه‌ها را بهبود می‌بخشد. بهبود مهارت‌های گفتاری یا کلامی نیز به‌نوبه خود منجر به ارتقای مهارت‌های نوشتاری می‌شوند. خواندن کتاب داستان یا گوش‌دادن به قصه‌ها نه‌تنها باعث می‌شود که بچه‌ها ساختار جملات صحیح را درک کنند بلکه باعث می‌شود که از کلمات به‌درستی و در بستر مناسب استفاده کنند. تمامی این موارد منجر به بهبود مهارت‌های نوشتاری کودکان می‌شود. همچنین فضای داستان‌ها قوه تخیل کودک را تحریک کرده و باعث می‌شود که کودک خلاقانه بنویسد. بنابراین مثبت‌بودن تاثیر داستان در یادگیری مهارت‌های نوشتن کودکان را می‌توان در تکالیفی که این مهارت را به چالش می‌کشند(مثل درس نگارش یا انشاء در مدرسه)، مشاهده کرد.
۳- تاثیر داستان در یادگیری کودکان از طریق مهارت تفکر انتقادی
کودکان درست در زمانی که در حال خواندن یا گوش‌دادن به داستان‌های صوتی در نرم‌افزارهایی مانند اپلیکیشن پرنده هستند، به اتفاق‌های موجود در سیر قصه فکر می‌کنند. این موقعیت بهترین زمان برای پرسیدن سوالات و توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی بچه‌ها به شمار می‌رود. برای مثال شما می‌توانید از آن‌ها بخواهید پیش‌بینی یا تجزیه و تحلیل کنند، نظر بدهند و راه‌حل‌هایی برای مشکلات شخصیت‌های داستان پیشنهاد کنند. این سوالات می‌توانند یک فعالیت غیرفعال را به فعالیتی جذاب و موثر در یادگیری مهارت تفکر انتقادی تبدیل کنند. در واقع می‌توان گفت یادگیری مهارت نقادانه فکرکردن به بچه‌ها کمک می‌کند درباره یک مسئله به‌صورت کامل، منطقی و روشن، فکر کرده و سپس تصمیم‌گیری کنند. این مهارت در دروسی از مدرسه که نیاز به تجزیه و تحلیل دارند می‌تواند مفید واقع شود. پس می‌توان گفت تاثیر داستان در یادگیری و تمرین مهارت تفکر انتقادی کودکان، مثبت است و به‌طور غیرمستقیم زمینه موفقیت آن‌ها را فراهم می‌کند.
۴- تاثیر داستان در یادگیری کودکان از طریق ارتقای مهارت‌های شناختی
برای یک کودک، گوش‌دادن به سخنان والدینی که در حال خواندن داستان هستند، بسیار بیشتر از تماشای منفعلانه یک برنامه تلویزیونی تاثیرگذار و آموزشی است. گوش‌دادن فعال به یک داستان، ارتباطات مغزی کودکان را تقویت می‌کند و همچنین ارتباطات جدید ایجاد می‌کند. این موضوع می‌تواند به نوبه خود در بهبود مهارت‌های شناختی کودکان مانند توجه، تمرکز، تجسم، حافظه، حل مسئله و… کودکان مفید واقع شود. هر کدام از این مهارت‌ها، کودک را در زمینه‌های مختلف، مستعد یادگیری می‌سازد. بنابراین تاثیر داستان در یادگیری کودکان را می‌توان در این زمینه کاملا مثبت دانست. شما می‌توانید چند نمونه قصه کودکانه را متناسب با سن فرزندتان انتخاب کرده و این مهارت‌ها در وی ارتقا دهید.
۵- تاثیر داستان در یادگیری کودکان از طریق بهبود مهارت گوش‌کردن
توانایی گوش‌دادن یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها در یادگیری است که بسیاری از کودکان در سال‌های اول مدرسه با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. وقتی برای کودکان قصه می‌خوانید یا همراه یکدیگر به قصه‌های صوتی گوش می‌دهید، آن‌ها فعالانه به جزئیات گوش می‌دهند. انجام این کار برای چند دقیقه در روز، تاثیر زیادی بر توانایی کلی گوش‌دادن آن‌ها خواهد داشت و کمک می‌کند تا بهتر با شیوه‌های آموزشی مدرسه کنار بیایند. در واقع تاثیر داستان در یادگیری کودکان از طریق بهبود مهارت گوش‌دادن اتفاق می‌افتد.
۶- تاثیر داستان در یادگیری مهارت‌های زندگی
در یک بررسی واقع‌نگرانه می‌توانیم بگوییم در چارت نظام آموزشی مدارس کودکان خیلی به مهارت‌های زندگی پرداخته نشده است. تاثیر داستان در یادگیری کودکان بالا است و بچه‌ها می‌توانند این مهارت‌ها را میان داستان شخصیت‌های مختلف بیاموزند. خواندن و شنیدن داستان‌ها مطالب زیادی درباره زندگی و نحوه رفتار در موقعیت‌های مختلف می‌آموزد. کودکان می‌توانند درباره روابط، دوستی‌ها، خانواده و اتفاقات روزمره زندگی بیاموزند.
کاربرد داستان‌ها در کلاس‌های درس
تحقیقات زیادی درباره تاثیر داستان بر یادگیری کودکان انجام شده که نتایج آن منجر به تدوین شیوه‌های آموزشی جدیدی به‌نام یادگیری مبتنی بر داستان گردیده است. این روش آموزشی بسیار موثر است زیرا بر اساس علاقه ذاتی و طبیعی دانش‌آموزان به داستان‌ها تدوین شده و به ملموس‌ترشدن مفاهیم انتزاعی کمک می‌کند. در این قسمت چند گام ساده و اصلی برای شروع استفاده معلمان از این روش در کلاس‌های درس، معرفی شده است:
- موضوعی را انتخاب کنید: با انتخاب موضوعی که می‌خواهید با رویکرد داستانی آن را آموزش دهید، شروع کنید. این موضوع می‌تواند تاریخچه یک مفهوم علمی یا هرچیزی باشد.
- ایجاد یک داستان: هنگامی که موضوعی را انتخاب کردید، داستانی بسازید که حاوی اطلاعات و مفاهیم کلیدی مطلب آموزشی اصلی است. اطمینان حاصل کنید که داستان جذاب، مناسب سن و مرتبط با فرهنگ دانش‌آموزان شما است.
- فعالیت ویژه‌ای را برای بچه‌ها برنامه‌ریزی کنید: برای ظاهرشدن تاثیر داستان در یادگیری کودکان، فعالیت‌هایی را برنامه‌ریزی کنید که به دانش‌آموزان کمک کند اطلاعات ارائه‌شده در داستان را درک و درونی کنند. این فعالیت می‌تواند شامل بحث‌های گروهی، ایفای نقش، یا تمرین‌های خلاقانه نوشتن باشد.
- از ابزارهای آموزشی مختلف کمک بگیرید: از تکنولوژی‌های روز یا ابزارهای مختلف مانند واقعیت مجازی، فیلم و انیمیشن و قصه‌های صوتی-تصویری برای زنده‌کردن داستان و درگیر‌کردن دانش آموزان در یک تجربه چند حسی استفاده کنید. این روش به‌خصوص برای کودکانی که به درس بی‌علاقه هستند، مفید است. مطلب «با کودک بی‌علاقه به درس چه‌کار کنیم» راهکارهای بیشتری درباره این موضوع قید شده است.
در پایان می‌توان گفت شما می‌توانید تاثیر داستان بر یادگیری کودکان را با چند ارزیابی ساده و مقایسه شیوه‌های سنتی و خشک با شیوه یادگیری مبتنی بر داستان مشاهده کنید. فراموش نکنید همکاری با معلمان دیگر می‌تواند به تبادل ایده‌ها، یافتن ابزارها و منابع جدید و اطلاع از آخرین پیشرفت‌های متد یادگیری مبتنی بر داستان کمک کند. در این مطلب تلاش کردیم به مهم‌ترین تاثیرات داستان بر یادگیری کودکان بپردازیم؟ شما چقدر از داستان‌ها در آموزش فرزند یا دانش‌آموزهایتان بهره می‌برید؟
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
من فکر نمیکردم داستان انقدر مهم باشه ممنون بابت مقاله خوبتون