درست است که والدین، بیشتر اوقات بهترین‌ها را برای فرزندانشان می‌خواهند یا تا جایی که در توانشان است بهترین کار ممکن را برایشان انجام می‌دهند. با این حال گاهی اوقات به‌طور خواسته یا ناخواسته رفتارهایی را در فرزندپروری نشان می‌دهند که از نگاه روانشناسان تحت عنوان عادت‌های سمی نام‌گذاری می‌شوند. چرا که زهر این رفتارها می‌تواند تا سال‌ها در بدن فرزند باقی بماند و آسیب‌های فراوانی را ایجاد می‌کند.
پدر و مادرهای دارای چنین ویژگی‌های نامناسبی، والدین سمی نام می‌گیرند. والدین سمی نمی‌توانند مراقبت‌های عاطفی، جسمی و روان‌شناختی‌ای را که کودک برای رشد و سلامت عاطفی و مستقل بودن نیاز دارد، ارائه کنند. در نتیجه کودک دچار آسیب‌هایی در ابعاد مختلف سلامت روان میشود. در این مقاله قصد داریم تعدادی از ویژگی‌های سمی والدین را باهم مرور کنیم. تا پایان این مقاله همراه ما باشید.
۱-والدین سمی انتظار دارند که فرزندانشان در مورد همه چیز با آن‌ها موافق باشند
برخی از کودکان با والدینی بزرگ می‌شوند که به آن‌ها اجازه نمی‌دهند افکار یا نظرات متفاوتی را بیان کنند. چنین والدینی در زمان مخالفت کودک ممکن است او را متهم کنند که فردی سرکش است. این موضوع به‌خصوص در مسائل اعتقادی رایج به نظر می‌رسد. این والدین سمی ممکن است برای کودکی که باوری شبیه آن‌ها ندارد، مجازات‌های دینی مانند جهنم یا مجازات فیزیکی در نظر بگیرند. والدینی با این ویژگی معمولا با سوال پرسیدن بچه‌ها موافق نیستند، زیرا حتی پرسیدن یک سوال ساده نشان می‌دهد که کودک به نظر والدینش شک کرده است. در نهایت می‌توان گفت وجود چنین خصوصیتی در پدر و مادرها، یکی از ویژگی‌های والدین سمی است. زیرا کودک اجازه ندارد خودش فکر کند. معمولا از چنین بچه‌هایی انتظار می‌رود که سخنان والدین خود را به عنوان واقعیت بپذیرند و بیشتر شبیه یک سرباز یا ربات رفتار کنند تا یک انسان! این ویژگی در مجموعه نشانه‌های والدین کنترل‌گر نیز قرار می‌گیرد.
۲- والدین سمی به حریم خصوصی کودک اعتقادی ندارند
والدینی که حریم خصوصی برای کودک قائل نمی‌شوند می‌توانند آسیب‌هایی شدید به شخصیت کودک وارد کنند. چنین والدین سمی به‌خصوص وقتی کودک بزرگ‌تر میشود، به‌جای فضا دادن و رعایت حریم خصوصی آن‌ها ممکن است دفترچه خاطرات بچه‌هایشان را بخوانند یا کوله‌پشتی‌شان را بگردند. در چنین شرایطی اگر کودک در اتاق خود را ببندد تا با تمرکز بیشتر روی پروژه‌اش کار کند والدینش به او مشکوک می‌شوند. والدینی دارای این ویژگی اغلب به سختی نیازهای عاطفی فرزندشان را می‌بینند.
۳-احساسات والدین سمی نسبت به همه چیز مقدم است
والدینی که از پرورش نیازهای عاطفی فرزند خود امتناع می‌ورزند، آینده‌ای را می‌سازند که در آن کودک احساس کند نمی‌تواند آن‌چه را که نیاز دارد بیان کند. همچنین والدین سمی معمولا خودمحورند و نمی‌توانند درک کنند که نقش پدر و مادر در زندگی فرزندان نقش خدماتی و حمایتی است. وظیفه هر والد در مرحله اول این است که به کودک بهترین فرصت ممکن برای رشد و تبدیل شدن به یک انسان سالم و کامل را بدهند. در چنین شرایطی وقتی کودک احساسات صادقانه خود را بیان می‌کند، والدین به او می‌گویند نباید چنین احساسی داشته باشند. به نظر می‌رسد حتی والدین سمی فکر می‌کنند فرزندشان به چیزهای زیادی نیاز ندارد. آن‌ها همچنین در مورد اینکه چقدر بچه‌هایشان را دوست دارند ابراز وجود می‌کنند، اما معمولا اگر درباره خصوصیات فرزندشان بپرسید نمی‌توانند خیلی صحبت کنند چون واقعا نمی‌دانند.
۴- مقایسه کودک با دیگران از جمله رفتارهای والدین سمی است
والدین سمی شاید بتوانند در مورد تک‌تک کودکان هم‌سن و سال فرزندشان چیز خوبی برای گفتن پیدا کنند، اما وقتی نوبت صحبت درباره فرزندشان، تنها کاری که انجام می‌دهند این است که شکایت کنند و کودک را مقایسه و سرزنش می‌کنند. بسیاری از والدین حتی ممکن است متوجه آسیب‌های مقایسه کودکان با یکدیگر نباشند و این کار را ناخواسته انجام دهند. در واقع این پدر و مادرها معمولا بیش‌ازحد مشغول سرزنش دیگران و به‌خصوص بچه‌های خود هستند.
۵- والدین سمی از بچه‌ها می‌خواهند رویاهای محقق نشده آن‌ها را زندگی کنند
بسیاری از والدین فقط می‌خواهند دوران کودکی بهتری نسبت به دورانی که خودشان داشته‌اند به بچه‌ها بدهند. این خواسته ذاتا بد یا سمی نیست. در واقع این امر زمانی مشکل‌ساز میشود که والدین ندانند چگونه حد و مرزی ایجاد کنند و تشخیص دهند که فرزندشان فردی کاملا مستقل و متفاوت از آن‌هاست.
والدین سمی اغلب از فرزندانشان انتظار دارند که انتخاب‌هایی را بدون توجه به خواسته‌های قلبی‌شان، انجام دهند. آن‌ها ممکن است فرزندان خود را به سمت مشاغل یا رشته دانشگاهی خاص سوق دهند، آن‌ها را تحت فشار قرار دهند تا ازدواج کنند و بچه‌دار شوند. چنین والدینی اغلب دوست دارند بگویند فرزندانشان انتخاب‌ها یا نتایج خاصی را به آن‌ها مدیون هستند.
۶- والدین سمی نمی‌توانند به فرزند خود افتخار کنند
یکی از ویژگی‌های والدین سمی این است که وقتی بچه‌هایشان خوشحال هستند احساس ناراحتی می‌کنند. گاهی حتی ممکن است والدین سمی به‌طور ناخواسته نسبت به فرزندان خود احساس حسادت داشته باشند. این والدین به‌سادگی قادر به غلبه بر احساسات خود نیستند و اغلب فرزندان خود را مسخره می‌کنند. همچنین آن‌ها ممکن است در برابر دستاوردهای کودک بسیار بی‌تفاوت رفتار کنند یا اظهارات غیراخلاقی داشته باشند تا احساس ارزشمندی کودک را از بین ببرند. این نوع والدین نمی‌توانند فقط به فرزندشان افتخار کنند.
۷-پدر و مادرهای دارای عادات سمی از روش‌های تنبیهی استفاده می‌کنند
تنبیه‌کردن در اصول تغییر رفتار معمولا آخرین راهکار به شمار می‌آید و در صورتی که چاره‌ای نباشد، می‌بایست اصول تنبیه‌کردن کودک رعایت شود. هر زمان که والدین، فرزند خود را تنبیه می‌کنند، انتظار این است که بچه‌ها بیاموزند چگونه در جهان به روشی مسئولانه حرکت کنند و در واقع رفتار درست را بیاموزند. بسیاری از والدین سمی این هدف را از یاد می‌برند و در عوض به‌صورت احساسی فرزندان خود را با واکنشی تند و سریع تنبیه می‌کنند. والدین سمی تنبیه را نه برای تغییر رفتار کودک بلکه به دلیل احساس عصبانیت، ناامیدی، خجالت یا حتی ترس خودشان انجام می‌دهند. کتک‌زدن، سرزنش‌کردن، تمسخرکردن نیز از جمله روش‌های انضباطی این والدین است. فرزندان این والدین ممکن است از آن‌ها بترسند، رنجیده شوند یا کاملا احساس بی‌ارزشی کنند.
۸- از احساس گناه برای رسیدن به خواسته خود استفاده می‌کنند
والدین سمی در راستای دستیابی به اهداف خود به دستاویزی مثل احساس گناه متوسل می‌شوند تا کودک را وادار به تغییر عقیده خود کنند. گاهی اوقات، این سوءاستفاده بسیار ظریف و گاهی اوقات، آشکار خواهد بود. فراموش نکنید در یک رابطه سالم والد-فرزندی، هر دو طرف می‌توانند حرف‌ها و نیازهای خود را بدون درخواست یا اصرار بر نادیده گرفتن خواسته‌ها و نیازهای طرف مقابل ابراز کنند.
اثرات والدین سمی روی کودکان چگونه است؟
بزرگ‌شدن در یک خانواده با عادات سمی والدین می‌تواند منجر به پرورش بزرگسالانی شود که به‌طور معمول دارای یکی از خصوصیات زیر هستند:
- نه گفتن برایشان سخت است زیرا حد و مرزها برای آن‌ها رعایت نشده است و نمی‌توانند آن‌ها را تشخیص دهند.
- بیشتر مستعد ابتلا به اختلالات اضطرابی هستند.
- سخت کار می‌کنند تا دیگران را راضی نگه دارند.
- نمی‌توانند خود واقعی‌شان باشند
- در برابر رفتار بد دیگران عکس‌العمل نشان نمی‌دهند.
- انتظار بدترین اتفاقات را در زندگی خود دارند.
- احتمالا سبک دلبستگی ناایمن یا اجتنابی در روابط خود ایجاد می‌کنند.
این آسیب‌ها در اثر رفتار مداوم و تکراری والدین سمی ایجاد میشود. آزار، تحقیر و بدخواهی از جمله این رفتارهای آسیب‌زا است. همچنین به عنوان یک فرد محترم با فرزندان خود با احترام رفتار نمی‌کنند، انعطاف‌پذیر نیستند و هیچ‌زمانی عذرخواهی نمی‌کنند. آن‌ها فاقد شفقت و توانایی‌های لازم برای پرورش کودک هستند و بیشتر به نیازهای خود اهمیت می‌دهند تا نگران این باشند که آیا کاری که انجام می دهند به نفع یا ضرر فرزندشان است.
این رفتارهای مکرر باعث ایجاد ترس، گناه و عذاب‌وجدان در کودک میشود و زخم‌های متعددی را به جا می‌گذارد. والدین سمی به گونه‌ای با فرزندان خود رفتار می‌کنند که باعث میشود آن‌ها به اهمیت و ارزش خود شک کنند. در این مقاله تلاش کردیم تعدادی از خصوصیات والدین سمی را نام ببریم شما چه ویژگی‌های رفتاری دیگری را در والدین سمی می‌دانید؟ نظراتتان را با ما به اشتراک بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
واقعا مهمه که ادم این اطلاعات رو داشته باشه . جه اونایی که بچه دارن چه ندارن. کاش هیچ بچه ای والدین سمی نداشته باشه.
خیلی بهم گفته بودن کتاب والدین سمی رو بخونید ولی من وقت نداشتم مقاله شما انگار خلاصه گفته بود همه چی رو ممنون واقعا.
خوشحالیم مقاله براتون مفید بوده.