هر والدی در مرحله‌ای از رشد کودک ممکن است با رفتارهای غیرمحترمانه و بی ادبانه او مواجه شود. این موضوع می‌تواند منجر به تجربه احساسات مختلفی مثل خشم، شرم یا حتی گناه در والدین شود. هر کدام از این احساسات می‌تواند، واکنش نادرستی ایجاد کند. برای مثال وقتی فرزندتان را برای خوردن شام صدا می‌زنید، اما او جوابی مثل «برو بابا دلم نمی‌خواد بیام می‌خوام کارتونم رو ببینم» مواجه می‌شوید ممکن است عصبانی شوید و داد بزنید: «خیلی بی ادبی! تا یک هفته تلویزیون بی تلویزیون» یا حتی رفتارهای شدیدتری نشان دهید. باید بدانید واکنش‌های شدید یا زدن برچسب‌هایی مثل بی ادب به کودکان، نه تنها جلوی این رفتار را نمی‌گیرد بلکه آن را تشدید نیز می‌کند. بنابراین بهتر است با ظرافت زیادی نسبت به رفتارهای بی ادبانه کودکان برخورد کرد. در این مطلب قصد داریم راه‌کارهایی برای رفتار با کودک بی‌ادب را ارائه دهیم. با ما همراه باشید.
۱- از جنگ قدرت با کودک بی ادب خودداری کنید
بی ادبی یک کودک ممکن است خشم شما را تحریک کند. برای مثال ممکن است بخواهید فرزندتان را تنبیه کنید یا فریاد بزنید: «چطور جرات کردی این طوری با من صحبت کنی؟» فراموش نکنید وظیفه شما به‌عنوان والد این است که به فرزندتان شیوه رفتارکردن صحیح را بیاموزید و به او کمک کنید تا تبدیل به یک بزرگسال مودب شود.
فریادزدن یا خشمگین‌شدن باعث ورود شما در جنگ قدرت با کودک بی ادب می‌شود. در رفتار با کودک بی ادب خونسرد بمانید، از واکنش بیش‌از‌حد خودداری کنید و محدودیت‌های واضحی در مورد این که چه چیزی تحمل می‌شود و چه چیزی قابل تحمل نیست، تعیین کنید. بی‌احترامی به کودک در پاسخ به رفتار بی‌ادبانه او در راستای آموزش احترام، به‌ندرت کارساز است.
۲- با کودک بی‌ادب، قاطعانه برخورد کنید
قطعا هیچ والدی قصد تشویق فرزند خود را برای بی‌احترامی به دیگران ندارد، اما برخی اوقات به‌طور ناخواسته از این رفتارهای بی ادبانه کودک چشم‌پوشی می‌کند. به‌عنوان مثال فرض کنید یکی از معلمان فرزند شما تکالیف بسیار سنگینی به او داده است. هنگامی که او شروع به بی‌احترامی یا شکایت از معلمش می‌کند، شما هم به‌طور قلبی با او موافق هستید (حداقل تا حدی). اگر شما هم از رفتارهای بی ادبانه کودک چشم‌پوشی کرده و او را تایید کنید، فرزندتان چه پیامی دریافت خواهد کرد؟ او می‌فهمد که وقتی با کسی موافق نیست، رفتار بی‌احترامی قابل قبول و حتی مفید است. بهتر است در این مواقع برای رفتار با کودک بی ادب و جلوگیری از لوس‌شدن کودک، در اولین قدم با فرزند خود همدلی کرده و احساسات او را تایید کنید و سپس راه‌حل ارائه دهید.
به‌عنوان مثال بگویید: «می‌فهمم که تو در حال حاضر احساس خستگی و ناامیدی می‌کنی اما این تکلیف رو به قسمتای کوچولو تقسیم کنی شاید اوضاع بهتر بشه». هنگامی که این کار را انجام دادید، به کودک بی ادب یادآوری کنید که اگرچه احساسات او قابل قبول است، اما بی‌ادبی در هیچ موقعیتی قابل پذیرش نیست. همچنین شما می‌توانید درباره روش‌های محترمانه‌ای که فرزند شما می‌تواند با معلم درباره مشکلش حرف بزند، صحبت کنید.
همچنین بهتر است در رفتار با کودک بی ادب در شرایطی که شما وفرزندتان تنها هستید به او رفتارهای غیرمحترمانه‌اش را یادآوری کنید. مثلا بگویید «من متوجه شدم اون روز وقتی دوستت اسباب‌بازیتو برداشت، یه حرف زشت بهش زدی. می‌دونی این حرف بدیه و بقیه رو ناراحت می‌کنه؟ به‌جای این حرف وقتی ناراحتی چطوری می‌تونی با دوستت حرف بزنی؟»
۳- کودک بی ادب را تنبیه نکنید
خیلی از اوقات بدرفتاری یا بی‌احترامی بچه‌ها، والدین را به سمت تنبیه کودکان سوق می‌دهد. فراموش نکنید که تنبیه به فرزند شما نمی‌آموزد که چگونه خشم خود را کنترل کرده یا مودبانه درخواست خود را مطرح کند. حتی ممکن است باعث ایجاد گسست در روابط والد و فرزند شما می‌شود. تنبیه‌های بدنی مانند کتک‌زدن در رفتار با کودک بی ادب سال‌هاست منسوخ شده و نه تنها در بهبود رفتار کودک بی‌اثر است، بلکه با پیامدهای نامطلوبی از جمله پرخاشگری، مشکلات سلامت روان، اختلال در توانایی شناختی و سوء‌مصرف مواد در نوجوانی و بزرگسالی مرتبط است. برخی از والدین اصرار دارند که تنبیه برای آموزش کودکان بی ادب ضروری است. باید بگوییم انبوهی از مطالعات تحقیقاتی وجود دارد که ثابت می‌کند تنبیه کودکان باید به‌عنوان آخرین راهکار مورد استفاده قرار بگیرد و آن هم تحت شرایط خاص و با قوانین ویژه‌ای که توسط روانشناسان کودک و با نظارت آن‌ها انجام می‌شود.
۴- به کودک بی ادب، رفتارهای محترمانه جایگزین را آموزش دهید
در برخورد با کودکی که رفتار بی ادبانه نشان می‌دهد بهتر است به آموزش مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی بپردازید. شما نمی‌توانید صرفا به کودکان بی ادب بگویید که چه رفتاری غیرقابل قبول است. بلکه باید رفتارهای صحیح جایگزین را نیز به آن‌ها ارائه دهید. برای مثال اگر در حال صحبت با فرد دیگری هستید و فرزندتان مدام مکالمه‌تان را قطع می‌کند، بهتر است در مرحله اول از تکنیک‌های آموزش صبر به کودکان استفاده کنید. سپس یک راه جایگزین به کودک بی ادب ارائه دهید. مثلا به او بگویید هر موقع احساس کرد نیاز به صحبت با شما دارد می‌تواند به‌جای ضربه‌زدن به شما، جیغ‌کشیدن یا بددهنی‌کردن، فقط آرام دست شما را فشار دهد. این راهکارها به بچه‌های بی ادب کمک می‌کند تا بفهمند که راهکارهای غیرمحترمانه پاسخگو نیست و راه‌های دیگر شاید زودتر و سریع‌تر نیازهای آن‌ها را برطرف کند.
۵- در مورد عواقب بالقوه بی‌احترامی با کودک بی ادب صحبت کنید
گاهی اوقات کودک شما متوجه تاثیر رفتار بی ادبانه‌اش بر دیگران نیست و شما باید با حرف‌زدن و آموزش همدلی به کودک او را متوجه این پیامدها کنید. برای مثال در رفتار با کودک بی ادب بپرسید:
– «اگه یه روزی مامان‌بزرگ که میاد خونمون بهت سلام نکنه و از خوراکیایی که خریده بهت تعارف نکنه و وقتی میگی میشه به منم از خوراکیاتون بدین؟ بگه برو بابا دلم نمی‌خواد! تو چه حسی پیدا می‌کنی؟»
– «اگه یه بچه‌ای توی مهدکودک همش به بقیه زبون‌درازی کنه و بگه چقدر لباسات زشته! تو دوست داری باهاش دوست شی؟ چرا؟»
در واقع این پرسش‌ها در رفتار با کودک بی‌ادب باب گفت‌وگویی درباره توضیح پیامدهای طبیعی رفتارهای بی‌احترامی است. مثلا: «ببین پس هیچ کسی دوست نداره با بچه‌های بی‌ادب دوست شه!»
۶- علت اصلی بی ادبی کودک را پیدا کنید
رفتار نوعی از ارتباط است و رفتار بی ادبانه کودک ممکن است راهی باشد که فرزندتان به شما بگوید چیزی اشتباه است یا به چیزی نیاز دارد. شاید فرزند شما وقت و توجه بیشتری را از شما می خواهد. همچنین ممکن است رفتار غیرمحترمانه کودک به دلیل لجبازی کودک اتفاق می‌افتد. در این صورت بهتر است از تکنیک‌های موجود در مطلب «با کودک لجباز چه‌کار کنیم» استفاده کنید. برای پیداکردن علت اصلی بی ادبی کودک بهتر است خودتان را به‌جای فرزندتان بگذارید و سعی کنید دلیل رفتار او را حدس بزنید. ممکن است او از رفتار کسی در مدرسه تقلید می‌کند یا فقط به این دلیل که مهارتی برای بروز خشمش بلد نیست، رفتار بی ادبانه‌ای نشان می‌دهد. حتی ممکن است چون اطرافیان به او برچسب بی ادبی می‌زنند لزومی برای رعایت مراتب احترام نمی‌بیند. به‌طور کلی درک علت اصلی رفتار کودکان بی ادب می‌تواند به شما کمک کند تا به طور مؤثرتری به آن رسیدگی کنید.
۷- در برخورد با بی ادبی کودک، از او بخواهید دوباره تلاش کند
اگر می‌خواهید فرزندتان بی ادب نباشد و یاد بگیرد که چگونه با احترام رفتار کند، به او فرصت تمرین بدهید. فرض کنید کودک ساله شما می‌گوید: «پاشو برام آب بیار!» در این موقعیت برای برخورد با رفتار بی ادبانه کودک، قبل از شروع یک سخنرانی درباره صحبت‌کردن مودبانه، به‌سادگی به او بگویید: «می‌تونی این جمله رو یه مدل دیگه هم بگی؟» در این مرحله خودتان هم چند جمله را پیشنهاد دهید و از کودک بخواهید بهترین جمله را که مودبانه باشد، انتخاب کند. این کار به کودک شما این فرصت را می‌دهد که لحن خود را ملایم کند و از مهارت‌های ذهنی خود برای تشخیص انتخاب بهتر کلمات استفاده کند. برای رفتار با کودکان بی‌ادبی که در سنین پایین‌تر هستند، می‌توانید چیزی شبیه به این جمله بگویید: «من نمی‌شنوم چی میگی! من فقط وقتی مودبانه حرف می‌زنی می‌شنوم» سپس جمله درست برای بیان درخواست از دیگران را با او تمرین کنید.
در صورت تشدید بی ادبی کودک چه باید کرد؟
خیلی از اوقات کودکان با مشاهده شخصی که از روش‌های غیرمودبانه برای بیان درخواست‌هایش یا بروز ناراحتی‌هایش استفاده می‌کند، الگو می‌گیرند. یکی از بهترین راه‌هایی که می‌توانید کودک بی ادب را مهار کنید، نشان‌دادن استراتژی‌های سالم مدیریت خشم است. از بددهنی‌کردن یا پشت سر دیگران حرف‌زدن جلوی کودکان، حتی در سخت‌ترین شرایط بپرهیزید و در مقابل فرزندانتان مودب باشید.
کودک شما چه از آن آگاه باشید و چه نباشید، از شما تقلید خواهد کرد. بنابراین مهم است که اهمیت مهارت حل مسئله در کودکان را به آن‌ها نشان دهید و رفتار مودبانه را با آن‌ها تمرین کنید. به‌یاد داشته باشید فرزند شما از رفتارهای شما الگو می‌گیرد و می‌آموزد که چگونه با دنیا به روش شما تعامل داشته باشد. هفت استراتژی فوق در رفتار با کودک بی ادب باید برای مهار یا حداقل مدیریت بیشتر رفتارهای غیرمحترمانه خفیف تا متوسط کافی باشد. با این حال، در برخی نمونه‌های نادر، رفتار نافرمانی یا بی ادبی کودک ممکن است بدتر شود. اگر این اتفاق برای شما افتاد، مهم است بدانید که رفتار مداوم و شدید فرزندتان ممکن است نشانه یک موضوع عمیق‌تر (مانند اختلال سلوک) باشد. در صورتی که رفتار فرزندتان واقعا غیرقابل کنترل شود، از کمک یک متخصص روانشناسی کودک کمک بگیرید. شما از چه روشی برای برخورد با رفتارهای بی ادبانه کودکان استفاده می‌کنید.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
ممنون از مقاله خوبتون . واقعا نکات خوبی درباره رفتار با بی ادبی کودک گفتید .
خوشحالیم که مطلب براتون مفید بوده.
برخورد درست با بی ادبی بچه مخصوصا تو محیط های آموزشی مثل مهد خیلی مهمه. من یه معلم مهدم و واقعا استفاده کردن از این مطلب
بله دقیقا همینطوره. خوشحالیم که مطلب برای شما مفید بوده.
ممنون از مقاله خوبتون ولی اگه بچه دست بزن داشت چیکار کنیم. یعنی بی ادبی بچه فقط کلامی نبود.
بله متاسفانه گاهی اوقات بی ادبی کودک به کلام ختم نمیشه و ممکنه مشکلاتی مثل زدن همسالان یا والدین هم همراهش باشه. پیشنهاد میکنیم مقاله دیگه بلاگ کیدزی با عنوان «با بچه ای که کتک میزند چگونه رفتار کنیم؟» رو مطالعه کنید.