اگر شما یک کانگوروی مادر بودید، تا چه مدتی فرزند خود را در کیسه‌ی جلوی شکمتان نگه می‌داشتید؟ بچه کانگوروها موقع تولد نارس هستند و برای چند ماهی به منظور ادامه‌ی حیات و کامل شدن مراحل رشد و تکامل، در کیسه‌ی مادرشان زندگی می‌کنند و به مادرشان وابسته هستند. گاهی مادران گونه انسانی هم مایل‌اند فرزند خود را نه تنها چند ماه بلکه تا انتهای عمر، در نزدیک‌ترین فاصله به خود یا همان کیسه‌ی کانگورویی نگه دارند.
احتمالا اگر شما هم جزء مادران کانگورویی باشید، در اکثر مواقع از وابسته بودن بیش از حد فرزندتان گله‌مند هستید. اما این ظاهر ماجرا است. قسمت بزرگی از این رابطه وابسته کودک در اثر رفتارهای مادر شکل می‌گیرد. کودک حتی می‌تواند احساس درونی (مثل: اضطراب، خشم، غم، شادی) شما به هنگام جدایی را حس کند و رابطه‌اش را بر اساس همین جزئیات شکل دهد.
اشتباه نکنید پیوند عمیق کودک با شما که بر پایه امنیت، آزادی و عشق بدون قید و شرط است، دلبستگی نام دارد که اتفاقا به رشد روانی او کمک می‌کند، اما پیوندی که در وابستگی شکل می‌گیرد به این صورت است که فرزندتان بدون شما نمی‌تواند زندگی کند، احساس ناامنی می‌کند و مدام نگران از دست دادنتان است. نوع پیوندی (وابستگی یا دلبستگی) که در کودکی شکل می‌گیرد به روابط بزرگسالی نیز گسترش می‌یابد. اگر شما به عنوان یک مادر احساس می‌کنید نیاز است، فرزندتان در عین داشتن یک پیوند صمیمانه با شما، از کیسه‌ی مادری خارج شود و به کشف جهان بپردازد با ما در این مقاله همراه باشید. در ادامه به راهکارهای کاهش وابستگی بین مادر و فرزند می‌پردازیم.
۱-چرخه وابستگی کودک و مادر را در هم شکنید
در شکل‌گیری یک رابطه وابسته، مادر نقش پررنگی دارد. وابستگی همانند یک چرخه تکرار می‌شود. دانستن عواملی که باعث تداوم این چرخه می‌شوند، به درهم شکستن آن کمک می‌کند. این چرخه در اوایل تولد به دلیل ناقص بودن فرایند مدیریت هیجان کودک شکل می‌گیرد. این جمله به این معناست که کودکان کم سن و سال‌تر، معمولا به جای انطباق با موقعیت‌های جدید و مدیریت احساسات، به آغوش گرم مادر پناه می‌برند.
به طور مثال زمانی که کودک به دلیل دعوا با همبازی‌هایش، احساس خشم می‌کند، گریان مادرش را بغل می‌کند، اما فرض کنید همین کار را یک نوجوان ۱۵ ساله انجام دهد! عجیب به نظر می‌رسد نه؟ زیرا در حالت معمول با بزرگتر شدن کودک و رشد مهارت‌های مختلف در او، آغوش مادر جای خود را به مهارت‌های کنترل هیجان می‌دهد.
در صورتی که این چرخه وابستگی را مدام تقویت کنید، فرصت‌های مهمی را برای پیشرفت از وابستگی عاطفی به خودکفایی از کودک می‌گیرید. پس در قدم اول نیاز است، رفتارهای تقویت‌کننده این چرخه وابستگی را شناسایی کرده و سپس چرخه را بر هم بزنید! به طور مثال: اگر هر یک باری که فرزندتان با همسالانش دعوا می‌کند شما به جای او از حقش دفاع کنید و مشکلش را حل کنید، چرخه وابستگی‌اش را تقویت می‌کنید.
این کار ممکن است باعث شود، فرزندتان در ۲۵ سالگی پس از دعوا با مدیرش در محل کار هم نتواند به تنهایی مسئله را حل کند و از شما بخواهد برای گرفتن حق و حقوقش به شرکت مراجعه کنید.
۲-فهرست «خودت می‌توانی به تنهایی انجامش بدهی» برای کودک بنویسید
یکی از روش‌های موثر در کاهش وابستگی کودک به شما، تقویت استقلال او با استفاده از پررنگ کردن مهارت‌هایش و توانمند کردن او در انجام کارهای فردی است. از فرزندتان بپرسید که برای انجام چه کارهایی فکر می‌کند به اندازه کافی بزرگ است و مهارت کافی را دارد؟ با کمک خودش، فهرستی از کارهایی که کم‌کم می‌تواند خودش به تنهایی انجام دهد، تهیه کنید.
لیست‌تان می‌تواند شامل مهارت‌های در حال آموختن هم باشد تا انگیزه‌ی بیشتری برای کارهای مستقلانه داشته باشد. موارد لیست به طور مثال می‌تواند شامل: مسواک زدن، رفتن به خانه‌ی همسایه کناری برای صدا زدن دوستش، ساختن کاردستی‌های مهد یا سفره چیدن باشد. همچنین با آموختن فعالیت‌های مختلف از او یک فرد توانمند بسازید و حامی او باشید. مثلا به او توضیح دهید، دوچرخه‌سواری بدون چرخ‌های آموزشی، در ابتدا می‌تواند ترسناک و سخت به نظر برسد، اما او به تدریج احساس ثبات و تعادل بیشتری می‌کند.
از او بخواهید جایی را انتخاب کند که دوست دارد «به تنهایی دوچرخه سواری» را شروع کند و کم‌کم شرایط تجربه این گونه فعالیت‌هایی که به خودکفایی او کمک می‌کند را فراهم کنید. تمام این کارها در تقویت اعتماد به نفس و خودکارآمدی او نقش به سزایی دارد و کودک را از وابستگی می‌رهاند. ما در مقاله‌ای جداگانه به موضوع بازی‌هایی برای افزایش اعتماد به نفس کودکان پرداخته‌ایم شما می‌توانید با استفاده از این بازی‌ها اعتماد به نفس کودک خود برای انجام کارهای مستقل را تقویت کنید.
۳-قدرت افکار کودک را به او نشان بدهید تا وابستگی‌اش کمتر شود
چه اتفاقی می‌افتد اگر مدام یک نوار صوتی، در ذهن کودک با مفاهیم: «من نمی‌تونم تنهایی انجامش بدم!» یا «اگه مامانم نباشه من بلد نیستم چیکار کنم» پخش شود؟ احتمالا احساس درماندگی دائمی او باعث می‌شود تصور کند بدون مادرش فلج خواهد بود و نمی‌تواند هر شرایطی را به‌تنهایی مدیریت کند. برای قدم برداشتن در راستای کاهش وابستگی کودک لازم است، به فرزندتان رابطه بین افکار و رفتار را آموزش دهید.
خودگویی‌های او، قبل از انجام هر کار را بررسی کنید. توضیح دهید که افکار او دستوراتی را درباره احساس و واکنشش نسبت به هر اتفاقی می‌فرستند. به او پیام‌های انگیزه‌بخشی را پیشنهاد دهید که می‌تواند در ذهنش تکرار کند مانند: «من می‌تونم یه تعدادی از کارها رو تنهایی انجام بدم» یا «اگه مامان نباشه می‌تونم تعدادی از کارا رو تنهایی و تعدادی رو هم با راهنمایی دورادور و کمک یک بزرگسال دیگه انجام بدم». این کارها تمرینی آگاهی بخش در جهت کاستن میزان وابستگی کودک به مادر است.
۴-کفه ترازوی وابستگی کودک را سبک‌تر کنید!
هر یک از اعضای یک خانواده نقش مهمی در اداره موفق آن ایفا می‌کند. اگر هدف شما بزرگ کردن بچه‌های مستقل است، باید بدانید که آن‌ها به عنوان یک بزرگسال کارآمد، نیاز به مهارت‌هایی اساسی دارند. تصور کنید وابستگی مادرانه و استقلال کودک، مثل دو کفه‌ی یک ترازو هستند. شما می‌توانید با آموزش مهارت‌های مختلف به او در فضای خانه، سمت وابستگی مادرانه را سبک‌تر کنید. یادگیری نحوه تمیز کردن خانه، همکاری در آماده کردن غذاهای سالم، تا کردن لباس‌ها و جمع کردن اسباب‌بازی‌ها، همگی جزئی از این نمونه‌ها است و باعث صرفه‌جویی در وقت آموزش بچه‌ها می‌شود.
زمانی که از بچه‌ها انتظار داریم، متناسب سنشان کمک کنند، آن‌ها متوجه می‌شوند که برای تیم خانواده ضروری هستند. چیزی که به تقویت انگیزه‌ی او کمک می‌کند این است که، وظایف را به عنوان «مشارکت خانوادگی» نام‌گذاری کنید. زیرا «کار» کلمه‌ای است که بیشتر صفت‌های خسته‌کننده، اجباری، نامطلوب و کسل‌کننده را تداعی می‌کند. به‌علاوه، با این نام‌گذاری، به او این پیام را می‌دهیم که مشارکت‌هایش هدف بزرگتری دارد. با یادگیری هر مهارت جدید، کودک یاد می‌گیرد برای انجام کارها به تنهایی، باید یاد گرفت، تمرین کرد و از دیگران راهنمایی گرفت. نه این که به مادر، وابسته باقی بماند و تمام کارهایش را به او بسپارد! انجام این کارها علاوه بر کاهش وابستگی کودک به مادر به نوعی آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان نیز به شمار می‌روند.
۵-برای کاهش وابستگی کودک، کمال‌گرایی را فراموش کنید
بپذیرید که کودک برای انجام هر کاری به اندازه شما مهارت لازم را ندارد، در نتیجه نمی‌تواند کارهای مختلف را به خوبی شما انجام دهد. این که در انجام وظایف مختلف او، سخت‌گیر و کمال‌گرا باشید و مدام بابت اشتباهاتش، سرزنش کنید یا به جای او هر کاری را انجام دهید، باعث می‌شود تا ابد وابسته بماند و هیچ مسئولیتی را عهده‌دار نشود. به طور مثال اگر موقعی که قصد دارد در لیوانش شیر بریزد، میز آشپزخانه کثیف شد، به جای گرفتن بطری شیر از او و غر زدن، زاویه مناسب برای ریختن شیر در لیوان و نحوه تمیز کردن میز را آموزش دهید. به فرزندتان اطمینان دهید که این اتفاق‌ها برای همه می‌افتد و همه چیز با تمرین بهتر می‌شود.
۶- اتاق خواب کودک را کم‌کم جدا کنید
هنگامی که والدین، نوزاد جدید خود را به خانه می‌آورند، اغلب در اتاقی مشترک با نوزاد خود می‌خوابند. با بزرگتر شدن کودک، زمان انتقال او به اتاقی مجزا فرا می‌رسد. این کار به کاهش وابستگی مادر و کودک کمک می‌کند. روانشناسان معتقدند، بهترین زمان برای جدا کردن اتاق کودک بین ۶ ماه تا ۱ سالگی است اما این کار باید با مشورت روانشناس کودک و پزشک اطفال، انجام شود.
برای انجام این کار می‌توانید روش‌های متفاوتی استفاده کنید. به طور مثال: اگر کودک شما عادت دارد برای خوابیدن شیر بخورد، شیر دادن به او را به قبل از برنامه‌ی خوابیدنش موکول کنید تا او یاد بگیرد، چگونه بدون حضور مادر به طور مستقل به خواب برود. دکتر میندل معتقد است « این کار همچنین به کودک کمک می‌کند تا یاد بگیرد که وقتی اواخر شب از خواب بیدار می‌شود، خودش را بدون وابستگی به مادر و به تنهایی آرام کند.» راهکار بعدی این است که کودک را با اتاق خواب جدیدش آشنا کنید. بسیاری از کودکان ممکن است زمان بسیار کمی را در اتاق‌خواب جدید خود سپری کرده باشند. بنابراین عادت دادن او به فضای جدید به انتقال جای خوابیدن و کاهش وابستگی به مادر، کمک می کند. شما می‌توانید برای این که فرزندتان در اتاق جدیدش راحت‌تر باشد، روتین قبل از خوابش را برای چند شب در اتاق جدید انجام دهید و پس از پایان، شب‌ها در اتاق مشترک باشید. برای عادت کردن کودک به شرایط جدید، از او بخواهید در طول روز نیز در اتاق بازی کند یا چرت بزند.
مستقل شدن کودک، ارزش جدایی از مادر را دارد!
شاید به ازای هر کاری که به جای کودک انجام می‌دهید با خودتان فکر کنید همین یک بار است یا تمام این کارها از وظایف یک مادر خوب است. اما بیایید باهم صادق باشیم اگر به این کارها ادامه دهید یک فرزند وابسته تربیت خواهید کرد که نه تنها در بزرگسالی از عهده هیچ‌کاری بر نمی‌آید بلکه تمام مسئولیت زندگی را به دوش شما می‌اندازد.
این وابستگی بیش از اندازه بین مادر و کودک علاوه بر آسیب‌هایی که برای کودک دارد، به والدین و روابط زناشویی‌شان هم آسیب می‌زند، زیرا آن‌ها دیگر وقتی را برای گذراندن با یکدیگر ندارند. علاوه بر این ممکن است باعث ایجاد اضطراب جدایی در کودکان شود. اگر کودک شما چنین مشکلی دارد پیشنهاد می‌کنیم به مقاله « درمان اضطراب جدایی کودک » مراجعه کنید.
در طول انجام این راهکارهای پیشنهادی برای از بین بردن وابستگی کودک، سعی کنید آرام بمانید. شما ممکن است تخت‌های به هم ریخته، دریاچه‌‌های شیر روی میز آشپزخانه، زانوهای زخمی پس از دوچرخه‌سواری، لباس‌هایی با مدل تا کردن نامناسب و هزاران مورد عجیب دیگر را ببینید، اما شنیدن این که فرزندتان با افتخار می‌گوید: «من تمام کار را به تنهایی انجام دادم!» ارزشش را دارد.
ما در این مقاله ۶ راهکار مفید برای کاهش وابستگی کودک به مادر را به شما معرفی کردیم اگر شما هم روشی را برای کاهش وابستگی و تقویت استقلال کودک، تجربه کردید در قسمت نظرات برای ما بنویسید.
سوالات متداول
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
چقدر سوال اول مقاله بامزه و جالب بود من بهش خیلی فکر کردم و به نظرم این یه تناقضه که ما مامانا دوست داریم بچمون ازمون هیچ وقت جدا نشه و همزمان مستقل هم بشه. من این مطلب رو خیلی دوست داشتم ممنونم🌹
ممنون از اینکه تجربیات و احساسات خودتون رو با ما مطرح کردید و خوشحالیم که مقاله رو دوست داشتید.
مطلب بسیار عالی و مفیدی بود ممنون🙏🏻🌸
ممنون از شما. خوشحالیم مطلب براتون مفید بوده.
سلام ببخشید دخترم ۱۲سالشه موقع رفتن به مدرسه یا کلاس زبان اصلا اذیتم نکرد اما یک و نیم سال هست میره باشگاه کاراته کار میکنه خیلی هم با استعداد هست باید تا پایان کلاسش منتظر بمونم اگه نمونم استرس و اضطراب میگیره چیکار کنم
سلام وقت بخیر 🌱
این که فرزند شما در این مقطع زمانی خاص و در این موقعیت، دچار چنین اضطرابی شده است، می‌تواند علت به‌خصوصی داشته باشد و مرتبط با وابستگی نیست. پیشنهاد ما اینه که حتما یک روانشناس کودک و نوجوان رو ملاقات کنید و این موضوع رو عمیق و دقیق بررسی کنید.
ممکنه با مربی یا یکی از بچه های کلاس مشکلی داره و این که حتما در فضای آروم باهاش گفت و گو داشته باشید
سلام و وقت بخیر…
پسر من ۴ ساله هست، من و همسرم هم شاغل هستیم و عملا نصف روز پسرم جدا از ماست، اما جدیدا به شدت جمع گریز و وابسته شده ، چکار باید کنیم؟
سلام از آشنایی با شما خوشحالیم 🌱درک می‌کنیم که این تغییر در رفتار پسر شما می‌تونه نگران‌کننده باشه. این نوع تغییرات ممکنه به چندین دلیل باشه که نیاز به بررسی دقیق روانشناس کودک از نزدیک داره اما شاید رعایت این نکات برای کمک به این مشکل، موثر واقع بشه:
– صحبت کردن: با پسرتون حرف بزنید و اجازه بدید نیازها و احساساتش رو بیان کنه. بگذارید متوجه بشه در هر زمانی صحبت کردن می‌تونه کمک کننده باشه و شما چقدر به او اهمیت می‌دید.
– شناخت نیازها: سعی کنید نیازهای احتمالی پسرتون رو شناسایی کنید. ممکنه او نیاز به اطمینان، حمایت یا توجه بیشتر داشته باشه.
– گذراندن زمان‌های باکیفیت: هیچ چیزی نمی‌تونه برای کمک به رشد هیجانی و اجتماعی فرزندتون موثرتر از تعامل با شما واقع شه. تا جای ممکن، به صورت روزانه زمان‌های با کیفیتی با پسرتون بگذرونید. این زمان‌ها می‌تونن کوتاه باشن اما باعث میشن پیوند بین شما عمیق‌تر بشه.
اگر این رفتارهای فرزندتون ادامه داشت و نگران‌کننده بود،بهتره به یک روانشناس کودک مراجعه کنید تا علت این تغییرات رفتاری رو به صورت دقیق‌تر بررسی کنید.
سلام وقت بخیر ممنون از مطالب عالی تون
دخترم ۵ساله هست و هروقت میخواد آب یا غذا بخوره میگه اول باید شما آب یا غذا رو بخوری تا من بعدش بخورم و اگه نخورم گریه میکنه و اصلا آب یا غذا رو نمیخوره حتی از من میپرسه مامان آب نمیخوای بخوری تا منم آب بخورم لطفا راهنماییم کنید و بگید چیکار کنم ممنون
سلام وقتتون بخیر خوشحالیم که همراهمون هستید🌱 علت این رفتار فرزند شما ممکنه ناشی از نگرانی یا ترسش باشه. بنابراین پیدا کردن دلیل این رفتار مهم‌ترین قدمه. ممکنه دخترتون احساس میکنه که باید ابتدا شما یک نوشیدنی یا خوراکی رو بخورید تا بتونه اطمینان پیدا کنه که همه چیز امنه. بنابراین بهتره در قالب داستان و نمایش از او بپرسید که چرا اینطور حس میکنه (برای مثال داستانی با این مضمون که دختری کوچک به تنهایی غذا نمی‌خورد را به همراه سوالاتی مثل: چرا دختر کوچولو میگه اول مامان غذا بخوره؟ اگه خودش اول غذا بخوره چی میشه؟ و… در قالب یک نمایش عروسکی اجرا کنید به علت این رفتار تا حدودی پی ببرید) همچنین، با ایجاد یک محیط مثبت و دوستانه در زمان غذا خوردن و تحسین و تشویق تلاش او برای انجام مستقلانه این کار، این عادت را در او تغییر دهید. بازی‌ها، نمایش‌ها، کارتون‌های آموزشی و داستان‌هایی که درباره این موضوع هستند می‌تونن نقش موثری در تغییر این عادت داشته باشند. در نهایت، اگر این مشکل همچنان ادامه داره، مشورت با یک روانشناس کودک به صورت حضوری می‌تونه به شما در حل این مسئله کمک کنه.