اولین باری که متوجه شدید فرزندتان به شما دروغ می‌گوید چه حسی داشتید و چه واکنشی نشان دادید؟ احتمالا ناراحت، خشمگین و یا حتی ناامید شده‌اید. قطعا احساس نگرانی کرده‌اید که دیگر چه چیزهایی را به شما دروغ گفته یا پنهان کرده و چقدر این رفتار در او عمیق شده و ریشه دوانده است. این طبیعی است که در سرتان این فکرها بچرخد که چرا فرزندم دروغ گفته است؟ یا من چه کار اشتباهی در فرایند تربیت او انجام داده‌ام که او صادق نیست؟ گاهی حتی والدین از آبرویشان می‌ترسند یا این که دروغ‌های بی‌شماری که هر روز کودک می‌گوید چه تاثیری در آینده او خواهد گذاشت.
کودکان در سن ۴ تا ۶ سالگی به دلایل سهوی یا عمدی دروغگویی را امتحان میکنند. اگر الگوی دروغگویی به هر دلیلی (جلب توجه پدر و مادر یا فرار از سخت‌گیری‌های آن‌ها) تقویت شود، عدم صداقت کودک به سبک زندگی رایج او تبدیل شده و می‌تواند به مشکلی مهم در تمام ابعاد زندگی فرد تبدیل شود. بنابراین نوع رفتار والدین با دروغگویی در کودک چه در پروسه رشد طبیعی و چه خارج از آن بسیار مهم و حساس است و نیاز به دقت فراوان دارد. با ما در این مقاله همراه باشید تا نکات کلیدی اصلاح این رفتار در کودکان را با شما مرور کنیم.
۱- دروغگویی کودک را با توضیح دادن در مورد تفاوت دروغ و حقیقت کاهش دهید
مهم نیست فرزند شما چند سال دارد، مهم است که تفاوت بین راست گفتن و دروغ گفتن را برای کودک توضیح دهید. با این حال، آگاه باشید که تا حدود ۴ سالگی، کودکان کوچک تفاوت بین دروغ و حقیقت را به طور کامل درک نمی‌کنند و تا ۷-۸ سالگی مرزی مبهم برای آن متصور می‌شوند. با مثال‌هایی در طول روز این تفاوت را با مثال‌های عملی تمرین کنید. برای نمونه زمانی که کودک یا خودتان این جملات را به کار بردید:
«من فکر می‌کنم خانم همسایه رو ظهری توی سوپر مارکت دیدم» یا «مطمئن نیستم که نازنین اون کیک رو خورده یا نه» یا «شاید بتونم امروز عصر بیام باهت بازی کنم»، بگویید این‌ها همگی جزو احتمالات هستند که در مورد آن‌ها یقین نداریم.
«کاش این دوچرخه رو داشتم» یا «کاش مامان و بابای منم میگفتن واسه تعطیلات بریم مسافرت». بگویید این‌ها آرزوهای تو هستند و این که تو به آن‌ها فکر می‌کنی دلیل نمی‌شود که حقیقت دارند.
«وقتی عصری داشتم از پله‌ها می‌افتادم اسپایدرمن اومد و نجاتم داد» یا «من خودم ماشینای پرنده رو دیدم داداشم یکی از اونا رو داره ما عصرا باهاش میریم بیرون» یا «بیا تصور کنیم از آسمون بستنی می‌بارید». در این صورت بگویید همه این جملات تخیل تو هستند. مثل داستان‌هایی که در ذهنت می‌سازی یا مثل انیمیشن‌ها در واقع حقیقت ندارند.
۲-جلوگیری از دروغگویی کودکان، علت اصلی راست نگفتن را پیدا کنید
برای این که بتوانید یک راهکار مناسب و بلندمدت برای مقابله با دروغگویی کودک پیدا کنید نیاز است که علت اصلی این رفتار را کشف کنید. ممکن است فرزند شما ترسیده باشد یا از کمبود عزت نفس رنج ببرد. می‌تواند حتی مربوط به این باشد که موقعیت‌های اجتماعی و هنجارهای آن‌ها را درک نمی‌کند. برای کشف این علت‌ها می‌توانید به مقاله «چرا کودکان دروغ می‌گویند» مراجعه کنید.
نگران نباشید علت هر چه که باشد می‌توانید راهکاری برای مدیریت آن پیدا کنید. به طور مثال اگر فرزند شما زیاد لاف می‌زند ممکن است به این دلیل باشد که می‌خواهد توجه شما را به خود جلب کند. در این صورت احتمالا یادگیری مهارت‌های اجتماعی جدید و درگیر شدن در فعالیت‌های مثبت برای افزایش عزت نفس او مفید خواهد بود.
۳-اگر فرزندتان صداقت ندارد به او اخطار بدهید
وقتی کاملا مطمئن هستید که بچه‌ها دروغ می‌گویند، یک هشدار به آن‌ها بدهید. برای مثال فرض کنید معلمی به شما گفته است که فرزندتان تکالیفش را انجام نداده است. در این حالت با آرامش بگویید: «یک فرصت دیگه(مثلا ۱۰ دقیقه) بهت می‌دم که فکر کنی و حقیقت رو بهم بگی. اگه متوجه بشم مجددا راستشو نگفتی ممکنه دیگه برخوردم اینطوری نباشه»یا «می‌خوام یه سوالی ازت بپرسم و شاید جوابت ناراحتم کنه، اما یادت باشه من هر اتفاقی بیفته تو رو دوست دارم و گاهی اوقات آدما اشتباه می‌کنن. بنابراین می‌خوام به این فکر کنی که جواب صادقانه به من بدی».
دقت کنید به جای سرزنش یا دادن حس شرمساری به فرزندانتان، بر «آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان» و صداقت آن‌ها تمرکز کنید. حفظ لحن آرام و دلسوزانه نیز به این فرایند کمک می‌کند. اگر عصبانی شوید، فریاد بزنید یا تهدید کنید، کودک شما احساس راحتی کمتری خواهد کرد و راستگویی به خاطر ترس از شما دوام کوتاهی خواهد داشت و ماندگار نخواهد بود. همچنین نکته مهم دیگر در این راهکار این است که کودکان نباید فکر کنند که عواقب دروغگویی یا هشداری که شما داده‌اید، قابل مذاکره است و می‌تواند درباره آن چانه بزنند. بعضی وقت‌ها کودک می‌گوید: «اما من حقیقت رو گفتم و به خاطر این شکی که به من کردی دیگه هرگز راستشو بهت نمی‌گم». والدین نباید در این مرحله تسلیم شوند و موضوع را رها کنند. لازم به ذکر است این تکنیک برای کودکی که به طور مزمن دروغ می گوید مناسب نیست.
۴-به کودکان مبتلا به ADHD زمانی برای فکر کردن و اصلاح دروغگویی بدهید
بچه‌های مبتلا به ADHD، معمولا حرف‌هایی می‌زنند که تحت عنوان دروغ شناخته می‌شود اما دقیقا چرا این کودکان، بیشتر مستعد دروغگویی هستند؟ دلیل این رفتار به یک تصمیم ارادی برنمی‌گردد بلکه محصول چگونگی رشد مغز آن‌ها است. این بچه‌ها تمایل دارند در لحظه زندگی کنند و دروغ برای رهایی از یک کار نامطلوب یا نوعی پیامد تنبیهی می‌تواند یک واکنش سریع بدون فکر برای آن‌ها باشد. کودکان مبتلا به ADHD، با شروع و برنامه‌ریزی وظایف خود با مشکل مواجه هستند. بنابراین، آن‌ها ممکن است بدون توجه به عواقب آن مدام دروغ‌هایی در خانه یا مدرسه بگویند.
در واقع این کودکان به زمان بیشتری برای فکر کردن قبل از صحبت نیاز دارند. فرض کنید فرزندتان به شما می‌گوید که کاپشن جدیدش را به دوستش قرض داده، اما بعدا اعتراف می‌کند که آن را در اتوبوس جا گذاشته است. در این حالت سعی کنید روی حقیقت تمرکز کنید نه دروغ. می‌توانید بگویید: «ممنون که به من گفتی واقعا چه اتفاقی افتاده. من می‌دونم که چقدر تمرکز کردن واست سخته و بهت افتخار می‌کنم که صادق بودی». شما همچنین می‌توانید یک سیستم پاداش(مثل گرفتن برچسب‌های ستاره و بعد تعریف یک جایزه برای جمع‌آوری تعدادی ستاره) در خانه یا مدرسه ایجاد کنید تا فرزندتان را به خاطر صداقتش در موقعیت‌ها تحسین کنید یا پاداش دهید. به جای تنبیه آن‌چه نمی‌خواهید (دروغگویی) روی افزایش آن‌چه می‌خواهید (صداقت) تمرکز کنید. برای هر زمان در طول روز که صادق هستند به آن‌ها پاداش دهید.بعد از این کارها، شما می‌توانید راهکارهایی برای حل این مشکل ارائه دهید و در واقع فرصت دروغ گفتن برای کودک بیش‌فعال را از بین ببرید.
۵- داستان گفتن برای کودکان، پیامدهای دروغگویی را بهتر نشان میدهد
با فرزندتان در مورد عواقب طبیعی دروغ گفتن صحبت کنید. توضیح دهید که صداقت نداشتن باعث می‌شود دفعه بعد باور کردن حرف‌هایشان برای همه سخت باشد، حتی زمانی که آن‌ها حقیقت را می گویند. با یک مثال بگویید هیچ کسی تمایلی به دوست داشتن یا اعتماد به افرادی که به دروغ می‌گویند ندارد. تعریف کردن داستان قدیمی چوپان دروغگو و تمرکز کردن بر روی پیامد طبیعی رفتار دروغگویی، در این زمینه می‌تواند مفید باشد. شما می‌توانید این داستان و داستان‌های دیگری درباره دروغگویی را در اپلیکیشن پرنده پیدا کنید.
۶-برای مقابله با دروغگویی کودک، همدلی کردن را بیاموزید
فرزند شما ممکن است متوجه نشود که چگونه سخنان او باعث ناراحتی و آسیب به برادرش شده است. بچه‌ها باید تاثیر احتمالی دروغ را بر دیگران بیاموزند. به آن‌ها کمک کنید دنیای خود را فراتر از احساسات خود گسترش دهند تا به آن‌چه ممکن است دیگران احساس کنند هم کمی فکر کنند. «آموزش همدلی به کودکان» را می‌توان از طرق مختلف انجام داد. به طور مثال وقتی کتاب می‌خوانید، در مورد احساسات شخصیت‌ها صحبت کنید: «به نظرت چرا سگه وقتی که دوستاش عینکشو برداشته بودن و الکی میگفتن نمی‌دونن کجاست احساس ناراحتی کرد؟ آیا احساس دیگه‌ایم داشت؟». هر لحظه و هر تجربه کودک در ارتباط با دیگران می‌تواند فرصتی برای یادگیری همدلی باشد.
با دروغگویی فرزندم چه کار کنم؟
در این مقاله تلاش کردیم با ارائه راهکارهای مختلف فرصت‌های جدیدی برای مادران و پدران فراهم کنیم تا صداقت را ترویج کنند و به کودکان کمک کنند تا با موفقیت بیشتری به سمت آینده حرکت کنند. روانشناسان معتقدند ۳ سطح برای دروغگویی کودکان وجود دارد که هر کدام نوع مقابله و مدیریت خاصی را از سوی والدین می‌طلبد. هیچ دستورالعمل سخت و سریعی وجود ندارد. سطوح مختلف به معنای پیامدهای متفاوت است.
در سطح ۱: دروغگویی کودک را نادیده بگیرید
این سطح شامل دروغ‌هایی برای جلب توجه و دروغ‌هایی که ناشی از کمبود عزت نفس‌اند می‌شود. در این حالت بهتر است به طور کلی، آن را نادیده بگیرید. به جای گفتن: «این یک دروغه و من می‌دونم این اتفاق واست نیفتاده»، رویکرد ملایمی را به کار ببندید که در آن والدین لزوما عواقبی برای دروغ در نظر نمی‌گیرند و در عین حال سعی نمی‌کنند توجه زیادی به آن بکنند. مثلا اگر کودک گفت: «من امروز توی مسابقه فوتبال مدرسه ۱۰ تا گل زدم و همه منو گذاشتن روی شونه‌هاشون و این شگفت‌انگیز بود» و شما متوجه می‌شوید که این درست نیست، بهتر است سوالاتی که دست او را رو میکنند کنار بگذارید. این نوع دروغ‌های سطح پایین که واقعا به کسی صدمه نمی‌زنند، اما رفتار خوبی نیستند، را نادیده بگیرید او را به سمت تعریف چیزهایی که می‌دانید واقعی‌تر هستند هدایت کنید.
در سطح ۲: با ارائه یک توبیخ ملایم از کودک بخواهند واقعیت را بگوید
اگر دروغ‌های سطح ۱ ادامه یابند، عجیب‌تر(ترکیب با تخیلات گسترده) شوند و به موارد مختلف گسترش یابد در این مورد نیاز است والدین با ارائه یک توبیخ ملایم از کودک بخواهند واقعیت را بگوید. بهتر است در این مواقع به دروغ‌های کودک برچسب بزنید و آن‌ها را یک داستان بلند بنامید. مثلا به آرامی بگویید: « ببین به نظرم اینی که داری میگی یک داستان بلند میاد، چرا دوباره تلاش نمی‌کنی و به من نمی‌گی واقعا چه اتفاقی افتاده؟». او را در این مرحله به تلاش مجدد هدایت کنید.
سطح ۳: پیامدهای طبیعی و غیرطبیعی دروغ را به کودکان یادآوری کنند
اگر دروغ کودک چیزی جدی‌تر باشد، مانند اینکه بچه‌های بزرگتر درباره جایی که بوده‌اند یا این که تکالیف خود را انجام داده‌اند دروغ بگویند، والدین می‌توانند پیامدهای طبیعی و غیرطبیعی دروغ را به آن‌ها یادآوری کنند. پیامدهای غیرطبیعی باید کوتاه‌مدت باشد (نه بیش از حد) که به کودک فرصتی دهد تا به انجام رفتارهای بهتر بازگردد نه این که تمام مدت به احساس خشمش به والدین و رفتار ظالمانه‌شان فکر کند. برای مثال از دست دادن تلفن خود برای ۱ ساعت یا انجام مجدد تکالیف می‌تواند برخوردهایی مناسب برای این نوع دروغگویی‌های کودک باشد. همچنین، بسته به شدت دروغ، شدت پیامد آن هم تغییر می‌کند.
اگر کودکی گفته باشد که در تمام هفته هیچ تکلیفی نداشته است و سپس والدین متوجه می‌شوند که هر روز تکلیف داشته و دروغ گفته است؛ پیامد این صادق نبودن او می‌تواند نشستن سر میز و انجام همه تکلیف‌های هفته باشد. اگر کودک دیگری را زده باشد و در مورد آن دروغ گفته باشد، می‌توانید از او بخواهید یک نامه عذرخواهی برای کودک دیگر بنویسد یا فکر کند چطور به صورت حضوری می‌تواند از او عذرخواهی کند. برای آموزش عذرخواهی درست به کودکان، شما می‌توانید به مقاله «آموزش عذرخواهی به کودکان به روش صحیح» مراجعه کنید.
بچه‌ها دلایل مختلفی برای دروغگویی دارند، اما شایع‌ترین آن‌ها دوری از دردسر و ترس از واکنش شما است. اشتباه‌ترین کار این است که به کودکان برچسب دروغگو بزنید. این کار زخمی بر روان آن‌ها ایجاد می‌کند که جای آن تا بزرگسالی باقی می‌ماند. به جای این کار شما می‌توانید با راهکارهایی که در این مقاله ذکر شد از تبدیل شدن دروغگویی به عادتی آسیب‌زا در فرزندتان جلوگیری کنید. به ما بگویید شما از چه روشی برای دعوت کردن فرزندتان به راستگویی استفاده می‌کنید؟ نظراتتان را با ما به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
اگر امکانش هست انیمیشن‌ها یا داستان‌هایی رو که در زمینه اصلاح دروغگویی بچه‌ها میتونن مفید باشن رو بهمون معرفی کنین. ممنون از شما🌼
شما میتونید اپلیکیشن قصه‌گویی پرنده رو دانلود کنید. در این اپلیکیشن چند داستان در مورد دروغگویی وجود داره.
ممنون برای راهکارهای خوبی که ارائه دادید. واقعا اصلاح دروغگویی بچه ها وافعا سخته و آدم نمیدونه چه رفتاری باید با دروغگویی بچه داشته باشه.
بله کاملا درسته اصلاح دروغگویی کودکان سخت و کمی زمان بره اما امیدواریم با این راهکارها بتونید این مشکل رو حل کنید.