یک جمله معروف وجود دارد که می‌گوید: «اگر ماهی را بر اساس توانایی‌اش در بالا رفتن از درخت قضاوت کنید، آن ماهی تمام عمرش را با این باور زندگی خواهد کرد که یک احمق است». این گفته بر یک حقیقت ساده تأکید می‌کند: هوش یک مفهوم واحد و ثابت نیست. در عوض ترکیبی از توانایی‌های مختلف است که یک موجود زنده یا کودک می‌تواند آنها را داشته باشد.
هر کودک انگیزه‌ها و استعدادهای خاصی دارد که با سرعت خود و به گونه‌ای متفاوت از دیگران رشد می‌کند. طبق نظریه هوش چندگانه گاردنر، مهارت‌ها و جنبه‌های زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد یک کودک چقدر «باهوش» است. این «هوشمندی» با نحوه ارتباط کودک با دیگران، کاوش در جهان و حل مشکلات دیگران اندازه‌گیری می‌شود.
به صورت سنتی والدین و جامعه بیشتر به هوش ریاضی توجه می‌کنند در حالی که هوش انواع مختلفی دارد. هر کدام از این هوش‌ها نقش مهمی در چرخه رشد کودک از سنین اولیه تا مدرسه و نوجوانی ایفا می‌کنند. بر این اساس لازم است که والدین انواع هوش را بشناسند تا با کشف نقاط قوت و ضعف کودکان خود، به فرایند یادگیری آنها کمک کنند. یعنی اگر کودکی در درس یا مهارت خاصی ضعیف بود او را سرزنش نکنند و اگر در زمینه دیگری استعداد بیشتری داشت، ابزارها و امکانات لازم برای افزایش یادگیری و رشد را در اختیارش قرار دهند.
اگر شما هم می‌دانید فرزند باهوشی دارید و می‌خواهید نوع هوش فرزندتان را شناسایی کنید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
۱. هوش منطقی ریاضی، توانایی کودک در استفاده از استدلال، منطق و اعداد
می‌توان گفت شناخته‌ترین نوع هوش، هوش ریاضی است. در سیستم آموزشی مدارس این هوش به آسانی قابل تشخیص است و کودکانی که دارای هوش ریاضی هستند از این لحاظ مشکلی نخواهند داشت.
این هوش به معنای توانایی انجام عملیات ریاضی و تحلیل منطقی مسائل است. کودکانی که در هوش ریاضی قوی هستند، اعداد، ترتیب‌های منطقی و الگوهای عددی مانند فرآیندها یا فرمول‌های علمی را دوست دارند.
این کودکان به انجام فعالیت‌های ذهنی مثل حل معما، پازل، بازی‌های فکری و انجام محاسبات ریاضی علاقه زیادی دارند. آنها با الگوهای عددی، حل منطقی مسئله و هر چیزی که به اعداد مرتبط باشد، ارتباط بهتری برقرار می‌کنند. اگر کودک شما هوش ریاضی دارد به شما پیشنهاد می‌کنیم مقاله بازی‌های شناختی برای کودکان را مطالعه کنید. این بازی‌ها برای این دسته از کودکان بسیار جذاب هستند.
۲. هوش جنبشی- حرکتی، مهارت کودک در کنترل حرکات و حفظ تعادل بدن
شاید آن دانش‌آموز کلاس را به خاطر دارید که همیشه دستانش را روی میز می‌کوبید، روی صندلی تکان می‌خورد و از هر بهانه‌ای برای بلند شدن استفاده می‌کرد. باید به شما بگوییم که این کودک نیز باهوش است. او با انجام این کار هوش جنبشی-حرکتی خود را به نمایش گذاشته است.
هوش جنبشی- حرکتی که گاهی به آن هوش حرکتی نیز گفته می‌شود، به این معنا است که یک فرد در زمان برقراری ارتباط با دیگران یا انجام کارهای روزمره چگونه از بدن خود استفاده می‌کند. گفته می‌شود کودکانی با هوش جنبشی – حرکتی بالا، در هماهنگی و تعادل بدنی مهارت خوبی دارند.
بسیاری از کودکان دارای نشانه‌هایی از هوش جنبشی- حرکتی هستند. آنها یادگیری عملی را ترجیح می‌دهند یعنی به کسب تجربه، آزمایش و سفرهای میدانی علاقه دارند. به دلیل افزایش کودکان دارای اختلال ADD (کم‌توجهی بدون بیش‌فعالی) و ADHD (نقص توجه و بیش‌فعالی)، توجه به این نوع آموزش اهمیت زیادی دارد.
کودکانی که هوش جنبشی-حرکتی از خود نشان می‌دهند، در رقصیدن، بازیگری، مجسمه‌سازی، تقلید حرکات یا عبارات، دویدن، پریدن، ورزش کردن و انجام حرکات پیچیده ورزشی مهارت زیادی دارند.
۳.هوش موسیقی، توانایی کودک در درک الگوهای شنیداری، آهنگ‌ها و صداها
اگر کودک شما بعد از شنیدن هر صدایی می‌تواند آن را به درستی تقلید کند و اگر گوش‌های قوی برای شنیدن دارد، احتمالا هوش موسیقی بالایی نیز خواهد داشت.
هوش موسیقی سنجش مهارت کودک در اجرا، آهنگسازی و درک موسیقی یا الگوهای موسیقی است. این هوش اهمیت زیادی دارد؛ زیرا دانستن اینکه کودکان چگونه از موسیقی لذت می‌برند یا موسیقی جدیدی خلق می‌کنند، نقش مهمی در تقویت مهارت‌های اجتماعی آنها دارد.
افراد با هوش موسیقی بالا، دانش و حساسیت بیشتری نسبت به ریتم، زیر و بم و ملودی دارند. آنها عاشق موسیقی هستند و اغلب در آهنگسازی و اجرای موسیقی خوب عمل می‌کنند.
این نوع هوش فقط مربوط به موسیقی نیست، بلکه حساسیت به صدای انسان، الگوهای صوتی و صداهای موجود در محیط را نیز شامل می‌شود. اگر کودک شما در هوش موسیقی قوی است، شاید در آینده نوازنده، آهنگساز حرفه‌ای، ترانه‌خوان یا رهبر ارکستر حرفه‌ای شود.
۴. هوش بصری- فضایی،مهارت کودک در تجسم قوی موضوعات مختلف
کودکانی که از نظر بصری- فضایی باهوش هستند، برای یادگیری یا به دست آوردن اطلاعات به تصاویر متکی هستند. این افراد خلاق بودن را دوست دارند زیرا بیشتر اطلاعات خود را از ابزارهای خلاقانه‌ای مانند عکس‌ها، نمودارها، یا هر نوع ابزار چند‌رسانه‌ای دیگر به دست می‌آورند.
شاید داشتن این هوش چندان از نظر والدین مهم نباشد، اما جالب است بدانید که هوش بصری-فضایی انیشتین نیز از کودکی بالا بوده است. در واقع او با خیال‌پردازی مشکلات را در ذهن خود حل می‌کرد. زمانی که انیشتین نظریه‌ای کاملا جدید درباره فضا و زمان (نظریه نسبیت) ارائه داد، غرق در خیال‌پردازی بود. این نظریه نتیجه تخیل بصری بالای او بود که منجر به کشف یکی از مهم‌ترین نظریه‌های تاریخ بشریت شد.
طبق نتایج تاریخی بدست آمده، آلبرت انیشتین در آزمون‌های استدلال فضایی نیز نمره بسیار بالایی می‌گرفت. کالبد شکافی مغز انیشتین نشان داد که بخش تجسم سه بعدی مغز او، بسیار بزرگتر از حد معمول است و همین امر، این نتایج را تایید می‌کند.
۵.هوش زبانی-کلامی، استعداد کودک در بیان افکار خود با استفاده از کلمات
حتما شما هم شخصیت کارتونی آنشرلی را می‌شناسید. کودکی که مدام حرف میزد و قدرت بیان فوق‌العاده‌ای داشت اما همین قدرت بیان و کلام باعث شد سرنوشت او کاملا تغییر کند.
گاهی والدین از صحبت کردن بی‌وقفه کودکان خود گله‌مند هستند. درحالی‌که این می‌تواند نشانه‌ای از هوش زبانی-کلامی کودکشان باشد.
این کودکان اکثرا توانایی‌های نوشتاری فوق‌العاده‌ای نیز دارند. بسیاری از این کودکان در سنین پایین تمایل به داستان‌گویی و قصه‌پردازی دارند. هوش زبانی در واقع توانایی فرد برای درک زبان گفتاری و نوشتاری است و ارتباط نزدیکی با خلاقیت، ارتباطات و بهبود مهارت حل مسئله دارد. کودکانی که هوش زبانی-کلامی دارند، می‌توانند در هنگام نوشتن یا صحبت کردن، به خوبی از کلمات استفاده کنند. آنها معمولا مهارت‌های ارتباطی بسیار توسعه‌یافته‌ای دارند و به راحتی می‌توانند در جمع صحبت کنند.
کودکان دارای هوش زبانی، از هر فرصتی که برای بحث و گفتگو پیش بیاید، استقبال می‌کنند. این افراد در جلسات طوفان فکری، داستان‌نویسی یا حضور در کلاس‌های نویسندگی بسیار عالی خواهند بود.
اگر کودک شما در هوش زبانی-کلامی قوی است، شغل‌نویسندگی، روزنامه‌نگاری، وکیل یا معلم انتخاب‌های خوبی برای او محسوب می‌شوند.
۶. هوش طبیعت‌گرا، توانایی کودک در درک و برقراری ارتباط با طبیعت
برخی کودکان علاقه خاصی به حیوانات و طبیعت دارند. آنها معمولا از هیچ جانوری نمی‌ترسند و حتی گاهی به نظر می‌رسد که توانایی بالایی در درک سایر موجودات زنده دارند. اگر فرزند شما هم در این دسته قرار دارد، به نظر می‌رسد هوش بالایی در درک طبیعت دارد.
این کودکان می‌توانند در جهان بسیار اثر‌گذار باشند. شاید شما هم داستان گرتا تونبرگ را شنیده باشید، دختر بچه‌ای که به نشانه اعتراض و برای حفظ محیط‌زیست تحصیلش را رها کرد. گرتا تونبرگ با این کار توانست افکار عمومی را به سمت تغییرات اقلیمی ببرد و عده زیادی در سرتاسر جهان را با خود همراه کند. او اکنون یکی از نوجوانان فعال در زمینه حفظ محیط‌زیست است و سخنرانی او در کنفرانس تغییرات اقلیمی مورد توجه اکثر فعالین محیط‌زیست قرار گرفت.
هوش طبیعت‌گرا به معنای میزان حساسیت یک فرد نسبت به طبیعت و جهان است. به گفته گاردنر، افراد دارای هوش زیستی، با طبیعت هماهنگ هستند و اغلب به کاوش در محیط و یادگیری در مورد گونه‌های جدید گیاهی یا جانوری علاقه زیادی دارند. گفته می‌شود که این افراد از تغییرات حتی جزئی در محیط خود، بسیار آگاهند.
این نوع افراد به موضوعاتی مانند گیاه‌شناسی، زیست‌شناسی و جانور‌شناسی علاقه‌مند هستند. از کمپینگ، باغبانی، پیاده‌روی و کاوش در فضای باز لذت می‌برند. همچنین به یادگیری موضوعات ناآشنا که به طبیعت مربوط نیستند، علاقه زیادی ندارند.
۷. هوش درون فردی، توانایی کودک در خودآگاهی
اکثر والدین دوست دارند کودکی برونگرا و اجتماعی داشته باشند و به نظر می‌رسد به صورت سنتی افرادی که برونگرا هستند، باهوش‌تر دیده می‌شوند در حالی‌که کودکان درونگرا یک ویژگی مهم دارند. آنها خودشان را خوب می‌شناسند و از هوش درون فردی خوبی برخوردار هستند. این افراد به راحتی می‌توانند چالش‌های زندگی خود را مدیریت کنند. این هوش همچنین در فعالیت‌های هنری مثل نقاشی و نویسندگی تاثیر بالایی دارد.
افرادی که در این نوع هوش برتر هستند، معمولا افرادی درونگرا بوده و می‌توانند از این توانایی برای حل مشکلات شخصی استفاده کنند. کودکان دارای هوش درون فردی اکثرا تمام ویژگی‌های کودکان درونگرا را دارا هستند.
روانشناسان، نویسندگان، فیلسوفان و شاعران از جمله کسانی هستند که به نظر گاردنر، دارای هوش درون فردی بالایی هستند. ارسطو، افلاطون و سقراط، فیلسوفانی بودند که هوش درون فردی بالایی داشتند و مردم را به تامل و تفکر تشویق می‌کردند. این متفکران، بسیاری از اصول فلسفه را شکل دادند و بر تاریخ تمدن جهان تاثیر گذاشتند. این نوع افراد از فعالیت‌هایی مانند نوشتن لذت می‌برند. انجام این کار به آنها اجازه می‌دهد تا افکار خود را روی کاغذ بیاورند. در واقع نوشتن یکی از راه‌هایی است که به آنها کمک می‌کند افکار زیادی را که در ذهنشان می‌گذرد، سازماندهی کنند.
کودکان دارای هوش بین فردی نیز عاشق هر فعالیتی هستند که به آنها کمک می‌کند درباره خودشان بیشتر فکر کنند؛ فعالیتی مانند نوشتن یک زندگی‌نامه. یک ایده عالی برای این نوع کودکان این است که یک دفتر خاطرات داشته باشند. به این ترتیب می‌توانند روی مهارت‌های نوشتاری خود بیشتر کار کنند.
۸. هوش بین فردی یا اجتماعی، توانایی کودک در برقراری ارتباط موثر با دیگران
امروزه توانایی شناخت احساسات دیگران و توانایی ایجاد ارتباط موثر با آنها یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که برای انتخاب افراد در محیط‌های شغلی در نظر گرفته می‌شود. این افراد عملکرد شغلی بهتری دارند و سازمان‌ها را به محیطی پویا برای پیشرفت بیشتر تبدیل می‌کنند. این افراد همچنین می‌توانند در آینده مدیران موفقی شوند.
اگر کودک شما نیز رفتار گرم و صمیمانه‌ای با دیگران داشته و به راحتی با همسالان خود دوست می‌شود، احتمالا هوش اجتماعی قوی دارد.
کودکان با هوش بین فردی بالا، عاشق کار گروهی، مشارکتی، بازخورد و آموزش به دیگران هستند. آنها انرژی خود را از دیگران دریافت می‌کنند بنابراین هر چه والدین، معلمان یا مربیان، آنها را در بازی‌ها یا فعالیت‌های گروهی مشارکت دهند، بهتر است.
کودکی که هوش بین فردی بالایی دارد در مشاغلی مانند روانشناسی، فروشنده، بازاریابی و … موفق‌تر عمل می‌کنند. این افراد به راحتی با دیگران همدلی کرده و از درک نیازهای آنها آگاه هستند.
با شناسایی نوع هوش فرزندتان آینده درخشانی برای او بسازید
در این مقاله به بررسی طیف کاملی از توانایی‌ها و استعدادهایی که کودکان می‌توانند داشته باشند، پرداختیم. این توانایی‌ها اهمیت زیادی دارند و نشان می‌دهند کودک چگونه یاد می‌گیرد و جهان را چگونه می‌بیند.
اما سوال برخی والدین این است که چگونه می‌توان هوش کودک را بهتر شناسایی کرد؟ شما می‌توانید برای هر کودک راهبردهای آموزشی متفاوتی را دنبال کرده تا نقاط قوت و ضعف آنها را بهتر کشف کنید. مثلا سعی کنید تمام اهداف آموزشی را حداقل به دو نوع هوش مرتبط کنید. برای مثال، اگر در مورد جدول ضرب به کودک خود آموزش می‌دهید، می‌توانید منابع تصویری و پخش موسیقی را به آن اضافه کنید.
از طرفی هوش‌های متنوعی که در این مقاله به آن اشاره کردیم با یادگیری از طریق حواس چندگانه مرتبط هستند. این امر نشان می‌دهد کودکان با انجام فعالیت‌هایی که بیش از یک حس را شامل می‌شود، بهتر یاد می‌گیرند. در حین آموزش یا حتی بازی، حواس بینایی، لامسه، شنوایی و سایر حواس کودک را درگیر کنید تا به درک بهتری از توانایی‌های کودکتان برسید.
همچنین اگر مایل هستید هوش فرزندتان را افزایش دهید بد نیست بدانید که یکی از موثرترین راه‌ها برای افزایش هوش کودکان بازی است. اگر مایل هستید دراین باره بیشتر بدانید به شما توصیه می‌کنیم مقاله «بازی برای تقویت هوش کودک» را مطالعه کنید.
در نهایت باید این را بدانید برخلاف هوش عمومی که با نمره IQ اندازه‌گیری می‌شود، هوش‌های چندگانه کودک که در رابطه با آن صحبت کردیم ثابت نیستند و ممکن است در طول زمان تغییر کنند. کودک خود را در معرض انواع فعالیت‌ها و تجربیات مختلف قرار دهید و به او اجازه دهید به روش منحصر به فرد خود بیاموزد و رشد کند.
فکر می‌کنید فرزندتان چه نوع هوشی دارد؟ اگر در زمینه شناسایی هوش فرزندتان تجربه‌ای دارید آن را در بخش نظرات کیدزی با ما در میان بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
چقدر خوبه که در مورد انواع هوش کودکان فرهنگ سازی بشه به خصوص تو مدارس. چقدر بچه هست که چون هوش ریاضی نداره تو مدرسه کم هوش در نظر کرفته میشه. خیلی مقاله خوبی بود ممنون
یله متاسفانه خیلی از بچه‌ها در مدارس یه خاطر همین ناآگاهی از انواع هوش کودکان آسیب می‌بینن. امیدواریم زودتر این فرهنگ‌سازی انجام بشه. ممنون از نظرتون