اگر در المپیک رشته‌ای به نام لجبازی کردن وجود داشت احتمالا کودکان نوپا و نوجوانان در آن، مدال طلا کسب می‌کردند. کودکان و نوجوانان، به دلایل مختلفی لجبازی می‌کنند. روانشناسان کودک متوجه شدند یکی از اولین کلماتی که کودکان بعد از گفتن «مامان» و «بابا» به زبان می‌آورند واژه «نه» یا «نمی‌خواهم» است.
لجبازی یک مرحله طبیعی در طول رشد کودکان است که از حدود ۱۸ ماهگی یا ۲ سالگی شروع شده و حدود ۳-۴ سالگی به اوج می‌رسد و مجددا در سن ۷ سالگی کاهش می‌یابد اما دوباره در نوجوانی افزایش پیدا می‌کند. این موضوع به این معنا نیست که فقط در این بازه‌های سنی شاهد لجبازی بچهها هستیم بلکه لجبازی می‌تواند در هر سنی و به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد. اگر شما هم با نه گفتن زیاد فرزندتان مواجه هستید بهتر است قبل از هر چیز با دلایل این رفتار و سن لجبازی در کودکان آشنا شوید. در این مقاله تصمیم داریم سن لجبازی در کودکان و انواع آن را شرح دهیم. با ما همراه باشید.
لجبازی کودکان زیر دو سال، سن شروع لجبازی در کودکان
لجبازی کودکان در سن خردسالی خیلی معنایی ندارد در واقع این رفتار آن‌ها به این دلیل است که تازه شروع به کشف دنیا کرده‌اند. دو سال اول زندگی در تعدادی از نظریات روانشناسی به عنوان «دوره بحرانی» در رشد کودک شناخته می‌شود، زیرا مغز نوزاد دائما در حال رشد و یادگیری است و اطلاعاتی را ذخیره می‌کند که فرد تا پایان عمر از آن‌ها استفاده خواهد کرد. رفتارهای کودک در این سن، که ممکن است شبیه لجبازی یا حتی شیطنت به نظر برسند، در واقع فرآیندهای طبیعی برای یادگیری علت و معلول هستند. به عنوان مثال، اگر عادت دارید هر بار که کودک شما رفتاری را انجام می‌دهد یا خواسته‌ای دارد، فقط «نه» بگویید یا چهره‌ای عصبانی نشان دهید، ممکن است کودک به سادگی این رفتار را تکرار کند تا ببیند آیا واکنش شما ثابت می‌ماند یا خیر.
همچنین ممکن است کودک برای بررسی مرزهای رفتاری مجاز، آزمون و خطا انجام دهد. مثلا اگر برای ضربه زدن به توپ و ضربه زدن به دیگران، پاسخ‌های متفاوتی را از شما دریافت کند رفتارهای متفاوتی را امتحان می‌کند. اگر کودک برای ضربه زدن به دیگران، لجبازی نشان داد، دستش را آرام بگیرید، به چشمان او نگاه کنید و با لحنی مهربان بگویید: «ما هیچ وقت با دستامون کسی رو نمی‌زنیم، به جاش ناز می‌کنیم» سپس در حالی که هنوز دست او را گرفته‌اید، از آن برای لمس آرام بازو یا صورت خود (هر کجا که ضربه زده) استفاده کنید. اگر این نوع از لجبازی در سنین بالاتر نیز اتفاق می‌افتد و تبدیل به نوعی پرخاشگری شده می‌توانید از راهکارهای مطرح شده در مقاله «رفتار با کودک پرخاشگر» استفاده کنید.
لجبازی در غذا خوردن کودکان زیر ۲ سال
در حدود ۹ ماهگی، بسیاری از نوزادان تمایل به کنترل نوع یا زمان تغذیه و محل قرار دادن غذای خود دارند. اگرچه ممکن است تماشای صورت پر شده از رب گوجه‌فرنگی و مواد غذایی لابه‌لای موهای فرزندتان، کار سختی باشد، اما اجازه دادن به او برای این کار در زمان‌هایی که در خانه خود هستید و شرایط مهیاست، گام مهمی برای رشد استقلال به شمار می‌رود. تزئین غذا، توجه به علایق کودک، همراه کردن فعالیت غذا خوردن با فعالیتی لذت‌بخش یا پرت کردن حواس کودک می‌تواند جزو راهکارهای مناسب برای ترغیب کودک به غذا خوردن باشد. دقت کنید گاهی اوقات لجبازی کودکان برای غذا نخوردن به دلیل بی‌اشتهایی است. برای بررسی این موضوع می‌توانید از مقاله «علت بی‌اشتهایی کودکان» کمک بگیرید.
لجبازی کودکان ۲ تا ۴ ساله، سن اوج لجبازی کودکان
هر سنِ لجبازی در کودکان، چالش‌های متفاوتی را برای بچهها ایجاد می‌کند. این موضوع به این معنا نیست که لجبازی‌هایی با این موضوع فقط در این سن پیش می‌آید اما به طور معمول به این صورت است. لجبازی در این سن تنها به دلیل شناخت دنیا نیست، بلکه برای این است که کودک می‌خواهد دنیا را به شکلی که خودش می‌خواهد تغییر دهد یا ابراز وجود کند. فرزند شما در این سن مثل یک محقق کوچک قصد دستکاری رفتار دیگران را دارد. او متوجه شده که وجودش پررنگ است و می‌تواند نقشی در تصمیم‌گیری‌ها داشته باشد. کودک در این سن وقتی «نه» می‌شنود، به عمد دقیقا برعکس رفتار می‌کند تا نتایج رفتارش را بررسی کند. در این قسمت به متداول‌ترین موضوعات لجبازی کودکان در سن ۳-۴ سالگی می‌پردازیم.
لجبازی کودک در دستشویی رفتن
سن از پوشک گرفتن در هر کودکی متفاوت است و بستگی به زمانی دارد که شما آموزش‌های توالت رفتن به کودک را آغاز کرده باشید اما حدود ۲-۴ سالگی دقیقا بعد از شروع آموزش‌ها درست وقتی که در سن لجبازی در کودکان برای دستشویی رفتن می‌رسید ممکن است با معضل امتناع آن‌ها برای رفتن به توالت روبه‌رو شوید. دقت کنید قبل از این که این رفتار را نوعی لجبازی بدانید، بررسی کنید که فرزند شما آماده از پوشک گرفتن بوده است یا خیر. می‌توانید برای این کار با پزشک کودک مشورت کنید. لجبازی‌ها می‌تواند شامل امتناع از رفتن به دستشویی و نگه‌داشتن ادرار و مدفوع یا دیر رفتن به توالت و انکار احساس فشار برای تخلیه باشد. به نظر می‌رسد قصه‌ها، شعرها یا انیمیشن‌های آموزشی موثر واقع شوند.
لجبازی کودک در لباس پوشیدن
اگر والد کودکی ۴ ساله باشید حتما روزهایی را تجربه کردید که فرزندتان اصرار کرده است تا در یک روز گرم تابستانی چکمه بپوشد یا تصمیم گرفته برای رفتن به پارک، لباس عروسش را به تن کند. نگران نباشید در این سن لجبازی در کودکان به طور خاصی روی انتخاب لباس و پوشیدن یا نپوشیدن آن متمرکز می‌شود. لجبازی در این سن مربوط به شکل گرفتن فردیت و پرورش حس خودمختاری است. لباس پوشیدن می‌تواند بخش بزرگی از این تلاش باشد.
در مقاله «با کودک لجباز خود چه کنیم» راهکارهایی مفید و موثر برای لجبازی‌های کودکان ارائه داده‌ایم، اما برای مدیریت این مورد به طور اختصاصی شما می‌توانید در مرحله اول به کودک خود برای انتخاب لباس‌هایش تا حدودی حق انتخاب بدهید. سپس به کودک نشان دهید که هر روز چگونه لباس می‌پوشید و آن را به یک فعالیت گروهی تبدیل کنید. به جای گفتن «زمان لباس پوشیدنت»، بگویید «زمان لباس پوشیدن ما» فرا رسیده است و هر مرحله از لباس پوشیدن را با هم انجام دهید
همچنین می‌توانید لباس پوشیدن را به یک فعالیت سرگرم‌کننده تبدیل کنید. می‌توانید آن را به مسابقه‌ای تبدیل کنید. مثلا بگویید: «ببینیم کی سریع‌تر می‌تونه شلوارشو بپوشه؟» یا «اگه خودت بتونی پیراهنتو بپوشی، اجازه داری جورابتو خودت انتخاب کنی».
لجبازی کودکان ۴ تا ۷ ساله، سن لجبازی و اعتراض
در سن پیش‌دبستانی کودکان توجه بیشتری به انگیزه افراد برای انجام دادن کارها دارند. به همین دلیل است که فرزند شما به صورت مداوم از واژه «چرا» استفاده می‌کند. مثلا زمانی که می‌گویید: «می‌شه این لیوان آب رو بدی مامان‌بزرگ؟» از شما دلیلش را می‌پرسد و سپس درخواست را رد می‌کند. او در حال بررسی این موضوع است که هر کاری برای خودش چه منافعی دارد. زمانی که متوجه می‌شود قبول کردن یک درخواست و انجام یک کار هیچ منفعتی ندارد، ناامید شده و لجبازی می‌کند.
در این سن، لجبازی در کودکان به منظور اعتراض به خودخواهی دیگران است. سرکوب شدید چنین رفتارهایی نه تنها به شکستن مقاومت کودک کمک نمی‌کند، بلکه به طور قابل توجهی وضعیت لجبازی فرزندتان را بیشتر می‌کند. همچنین نادیده گرفتن رفتارهای لجبازی کودک در این سن می‌تواند منجر به لوس شدن یا تقویت لجبازی کردن او شود. بهتر است در این موارد از راهکارهایی که در مقاله «جلوگیری از لوس شدن کودک» قید شده استفاده کنید.
لجبازی کودکان در خوابیدن
کودکان در بازه سنی ۴ تا ۷ سال به حدود ۱۲ ساعت خواب در شبانه‌روز نیاز دارند. روانشناسان کودک اذعان می‌کنند که اهمیت خوابیدن در رشد کودکان به اندازه تغذیه آن‌هاست. در واقع فواید خواب کافی برای کودکان موضوعی است که محققان بسیاری را به خود مشغول کرده است. گاهی اوقات بچهها به دلیل الگوی نامناسب زندگی والدین یا مشکلاتی مثل ترس از تاریکی یا تنهایی، کابوس و بدخوابی و موارد این چنینی در برابر خوابیدن مقاومت می‌کنند. لجبازی کودک به خصوص در سن پیش‌دبستانی،شدت می‌گیرد و بچهها مایلند ساعات بیشتری را در کنار همبازی‌های خود بمانند و بازی کنند یا تلویزیون تماشا کنند.
در این صورت می‌توانید لجبازی کودک را با استفاده از یک راهکار میانه مثل باهم به رختخواب رفتن و قصه خواندن یا استفاده اپلیکیشن‌های قصه‌گویی مثل پرنده به جای بازی کردن با گوشی، کاهش دهید. همچنین وضع قوانین خانوادگی خوابیدن، به بهتر شدن الگوی خواب و بیداری فرزندتان کمک خواهد کرد.
لجبازی در کودکان ۷ ساله و بزرگتر، سن بازگشت لجبازی‌های کودکانه
مدرسه رفتن کودکان، چالش‌های جدیدی را برای لجبازی علاوه بر مواردی قبلی در اختیار فرزند شما قرار می‌دهد. سرسختی و لجبازی کودکان در سن مدرسه، اغلب به دلیل تمایل به محافظت از خود در برابر الزامات متعدد در مدرسه و خانه است. بحث‌ها و امتناع‌های بی‌پایان به آن‌ها کمک می‌کند تا ابراز وجود کنند و انجام وظایف اجباری را به تعویق بیندازند. با این حال این چالش‌ها و مخالفت در برابر قوانین در نوجوانی به اوج خود می‌رسد و تبدیل به قانون‌شکنی و مخالفت‌های بی‌پایان می‌شود.
لجبازی کودکان در مدرسه
دقت کنید گاهی در اوایل ورود به مدرسه، لجبازی کردن بچهها به دلیل سردرگمی و هجوم مسئولیت به سمت آن‌ها است. در سنین مدرسه، دانش‌آموزان نگرش انتقادی نسبت به توانایی‌های خود پیدا می‌کنند. اگر کودکی در این سن از انجام کاری امتناع می‌کند، شاید در ظاهر به نظر لجباز برسد، اما پشت این لجبازی، ترس از شکست پنهان شده باشد. در این صورت به کودک اطمینان دهید که گاهی تلاش او برای انجام یک کار ارزشمندتر از نتیجه است و اضطراب او را کاهش دهید.
گاهی هم کودک در مدرسه برچسب لجباز را دریافت می‌کند، چون تکالیفش را انجام نمی‌دهد، حواس‌پرت است و به صحبت‌های معلم گوش نمی‌دهد. در این صورت بهتر است به جای سرزنش فرزندتان، دلیل این موضوع را به صورت دقیق‌تری مورد بررسی قرار دهید. احتمال دارد این رفتارهای کودک که لجبازی نامیده شده، ریشه در اختلال بیش‌فعالی داشته باشد. برای آگاهی از علائم این اختلال می‌توانید به مقاله «بیش فعالی کودکان چیست» مراجعه کنید.
لجبازی در کودکان را ریشه‌یابی کنید!
همان‌طور که در ابتدای این مقاله قید شد، لجبازی کودکان در هر سنی می‌تواند دلیل متفاوتی داشته باشد. روانشناسان کودک معتقدند در بسیاری از موارد، والدین باعث تشدید این رفتار و ادامه پیدا کردن آن به عنوان یک ویژگی شخصیتی می‌شوند. بهتر است بدانید هیچ کودکی به یک‌باره لجباز نمی‌شود بلکه مجموعه‌ای از عوامل در ایجاد و تداوم این رفتار نقش دارند. عواملی مثل توجه نکردن به کودک، تنبیه جسمانی و روانی کودک، ناهماهنگی تربیتی بین دو والد، الگوبرداری از والدین، تنش و تعارضات خانوادگی، سبک تربیتی سخت‌گیرانه یا آسان‌گیر از جمله این موارد است. پیدا نکردن ریشه لجبازی در کودکان و تشخیص ندادن لجبازی مطابق با سن کودک از حالت غیرطبیعی آن، می‌تواند منجر به پیامدهای ناگواری برای کودک و اطرافیانش شود. در این مقاله تلاش کردیم لجبازی‌های رایج و مطابق هر سن بچهها را بیان کنیم. فرزند شما کدام نوع لجبازی را نشان می‌دهد؟ شما از چه روشی برای مدیریت آن استفاده می‌کنید؟
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچهها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
چقدر مقاله خوبی بود و همه چیز رو درباره سن لجبازی بچه ها گفته بود. ممنون واقعا.
ممنون از دقت و توجه شما.