فرزند شما به مهمانی بهترین دوستش دعوت شده و برای شرکت در آن بسیار هیجان زده است، اما به محض اینکه وارد میشوید میبینید کودکتان پشت گلدانها پنهان شده و یا با هر سلام و احوالپرسی مثل یک فرفره فرار می کند.
زمان بازگشایی مدارس است و درحالیکه سایر کودکان در حال آشنا شدن با هم هستند، کودک شما در کنار حیاط ایستاده و با پایش سنگها را جابهجا میکند.
دیدن چنین صحنههایی ممکن است برای هر والدینی ناراحت کننده باشد. والدین کودکان خجالتی همیشه نگران فرزندشان و آینده او هستند. آنها تلاش میکنند تا فرزندشان خجالتی بودن را کنار بگذارد تا بتواند از حق خودش در جامعه دفاع کند. اما آیا خجالتی بودن یک ویژگی طبیعی کودکان است یا غیر طبیعی؟ چگونه میتوان بدون تحمیل کردن شرایط به کودکان آنها را به اجتماعی بودن تشویق کرد و در نهایت طرز رفتار صحیح با کودکان خجالتی چیست؟
در این مقاله قصد داریم به شما کمک کنیم تا پاسخ این پرسشهای همیشگی را بیابید و با راهکارهایی ساده به شما آموزش دهیم که رفتار با کودک خجالتی چگونه است؟ پس در ادامه همراه ما باشید.
۱_کودک را به برقراری ارتباط مجبور نکنید،خجالتی بودن نقطه ضعف نیست
مهمترین نکتهای که باید اول از همه بدانید این است که اگر فرزندتان در موقعیتهای جدید خجالتزده شود، اصلا چیز بد یا عجیبی نیست!
کورالی پرز-ادگار ( Koraly Pérez-Edgar)، دستیار مدیر موسسه تحقیقات علوم اجتماعی در دانشگاه ایالتی پن، معتقد است که: «خجالت در کودکان، یک امر کاملاً طبیعی است و این خجالت اولیه به علت ورود به یک فضای تازه است و بیشتر کودکان هنگام ملاقات با افراد جدید، سکوت میکنند.مثلاً یک مهدکودک را در روز اول تصور کنید. ممکن است یک یا دو کودک، پرجنبوجوش و در حال دویدن باشند، اما بقیه نزدیک مربیان میمانند و حتی قبل از اینکه وارد اتاق شوند، نیاز به کمی اصرار دارند.»
خجالتی بودن در بچههای بزرگتر نیز دیده میشد که اصلا چیز غیر عادی یا بدی نیست. متاسفانه این واقعیت وجود دارد که اکثر والدین (بزرگسالان)، هنوز تمایل دارند که برونگرایی را ایدهآل ببینند.
به گفتهی سوزان کین، نویسنده کتاب “بیصدا” «یک سوگیری فرهنگی ناعادلانه نسبت به برونگراها وجود دارد. هرگز پدر و مادری نزد من نیامدهاند که نگران تعداد زیاد دوستهای فرزندشان باشند، یا از اینکه او همیشه در تمام فعالیتها حضور پررنگ دارد ناراحت باشند، زیرا والدین به نوعی آن را ایدئال میدانند. درحالیکه کودک شما میتواند یک فرد خجالتی باشد که یک یا دو دوست واقعا خوب دارد که با آنها صحبت میکند و وقت میگذارد. نگران نباشید. این شخصیت فرزند شماست». در واقع، کمرویی میتواند یک مزیت باشد. این دست از افراد اغلب آرامتر و قابل اعتمادتر به نظر میرسند. کارشناسانی که درباره خجالتی بودن مطالعه کردهاند از مردم میخواهند که آن را راهی بهتر یا بدتر برای اجتماعی بودن تصور نکنند، بلکه فقط آن را روشی متفاوت برای اجتماعی بودن تلقی کنند.
۲_با برچسب خجالتی زدن به کودک، کم رویی او را تشدید نکنید
یکی از رفتارهای به شدت اشتباه، «برچسب زدن» به کودکان است. اگر برای اولین بار با یک کودک روبهرو میشوید و به او سلام میکنید و در پاسخ شما، کودک فورا به پشت پاهای مادرش پناه میبرد، سریع به او برچسب «آخی، خجالتیه دیگه!» نزنید.
کیسی رنگان (Kasey Rangan)، پرستار اطفال در یک پست وبلاگی برای بیمارستان کودکان لس آنجلس، میگوید: «به کودک خود برچسب «خجالتی بودن» نزنید. سعی کنید به افراد توضیح دهید که فرزندتان دیر با دیگران گرم میگیرد، اما تمام تلاش خود را بکنید تا به این رفتار برچسب نزنید.» همین جملهی شما به دیگران گوشزد میکند که دیگر به کسی برچسب نزنند؛ حتی اگر قصد آسیب زدن نداشته باشند.برچسب زدن تاثیر بسیار زیادی در اعتماد به نفس افراد دارد و ممکن است سبب محدودیت و یا حتی تضعیف روحیهی آنها شود.
مردم گاهی اوقات از کلمات «خجالتی، مضطرب اجتماعی و درونگرا » به جای یکدیگر استفاده میکنند، اما همه آنها معنای متفاوتی دارند. اگر کودک شما خجالتی است، ممکن است در موقعیتهای اجتماعی احساس ناخوشایندی کند یا عصبی شود. زیرا از قضاوت منفی میترسد و نگران است که طرد یا تحقیر شود. از سوی دیگر، اضطراب اجتماعی، یک اختلال قابل تشخیص است که با ترس از قضاوت شدن توسط دیگران مشخص میشود و آنقدر شدید و مداوم است که زندگی روزمره را مختل میکند. کودکان خجالتی ممکن است در انتقال به مدرسه جدید مشکل داشته باشند و احتمال دارد پس از چند هفته یا حتی چند ماه احساس آرامش کنند در حالیکه بچههای مضطرب اجتماعی ممکن است هرگز به آن نقطه نرسند و اصلاً از رفتن به مدرسه امتناع کنند. بنابراین بین اختلال و رفتارهای عادی کودکان تفاوت قائل شوید و هرگز از برچسب خجالتی برای کودک خود استفاده نکنید.
۳_ برای اجتماعی شدن کودک کم رو، به او فرصت معاشرت در جمع را بدهید
نکته بسیار مهمی که وجود دارد این است که والدین هرگز نباید کودکان خجالتی را به سمت موقعیتهای اجتماعی طاقتفرسا یا فضاهای جدیدی که در آن واقعاً احساس ناراحتی میکنند، سوق دهند. اما باید کم کم به کودکان فرصت تجربه چیزهای تازه و یا ملاقات با افراد جدید داده شود تا با محیطهای جمعی نیز آشنا شوند.
تعدادی از مطالعات انجام شده نشان میدهد که حضور کودکان خجالتی در یک تیم، باشگاه و یا رفتن آنها چند روز در هفته به پیشدبستانی، میتواند در یادگیری مهارتهای جدید و اجتماعی شدن آنها تاثیر بگذارد. شما باید سعی کنید کودک خجالتیتان را کمی هل دهید به شکلی که بدون اجبار او را وارد موقعیتهایی کنید که با شخصیتاش همخوانی ندارد.
خوب است بدانید که امکان دارد کودک شما در ابتدا نیاز به زمان داشته باشد یخاش آب شود و خجالتش کم شود (مثلا ۲۰ دقیقه). برای همین بهتر است به او فرصت کافی دهید تا ببینید در نهایت شروع به بازی و کاوش میکنند یا خیر؟ برای اطلاعات بیشتر در این زمینه میتوانید به مقاله چگونه کودکی اجتماعی تربیت کنیم مراجعه کنید.
۴_ برای کشف علت خجالتی بودن کودک از او دربارهی احساساتش سوال کنید
درحالیکه نمیخواهید به کودک خود برچسب «خجالتی بودن» بزنید، مهم است که به او فرصت دهید تا در مورد احساساتی که هنگام بیرون رفتن و کشف موقعیتهای جدید دارد، صحبت کند.
شما میتوانید از او سوالات سادهای بپرسید مثل «امروز به چه چیزی فکر میکردی؟» این روش به شما کمک میکند تا بدون اینکه به او برچسب بزنید یا نگرانیهای خود را بروز دهید، متوجه شوید که علت اصلی خجالتی بودن او چیست و از این موضوع ناراحت است یا خیر؟ گاهی اوقات ترس باعث میشود کودکان احساس خجالت کنند. برای مقابله با این مشکل میتوانید با کودک خود حرف بزنید و از تمرینهایی برای آموزش شجاعت به کودکان استفاده کنید. این کار به کودک احساس امنیت میدهد و باعث کاهش احساس خجالت در او خواهد شد.
۵_برای درمان خجالتی بودن کودک به مشاور مراجعه کنید
اگر متوجه شدید که خجالتی بودن فرزندتان شدید است (در دوست یابی مشکل جدی دارد)، یا حتی با وجود فرصت کافی، باز هم بهبود نیافته، بهتر است که با روانشناس کودک مشورت کنید. به گفته پرز ادگار ( Pérez-Edgar): «کودکی که باید نگران او باشید، کودکی است که هرگز با دیگران گرم نمیگیرد، هیچوقت با خوشحالی وارد این موقعیتها نمیشود و نمیتواند جایگاه خود را پیدا کند.» اما خبر خوب این است که مداخلات اولیه میتوانند در درمان یا حتی پیشگیری از اضطراب اجتماعی کاملاً موثر باشند.
با کودک خجالتی صبورانه برخورد کنید
در نهایت به خاطر بسپارید که خجالتی بودن کودک مطلقاً هیچ اشکالی ندارد و والدین باید به فرزندان خود نشان دهند که شخصیت آنها را همانطور که هستند دوست دارند و نباید با برچسب زدن به زور چیزی را به آنها تحمیل کنند. صبور بودن والدین در این موضوع یک امر بسیار مهم است. وقتی کودک شما شیوه جدید رادر پیش میگیرد، شاید همسالانش سریع متوجه این تغییر نشوند، اما شما باید به تواناییِ فرزندتان در رشد و یادگیری ایمان داشته باشید. فرزند شما با راهنمایی و تلاش پیگیرانه، به مرور زمان ایجاد رابطه با بچههای دیگر را یاد خواهد گرفت. از آنجایی که تغییر این خصوصیات مدتی زمان میبرد به شما پیشنهاد میکنیم مقاله «چگونه والدینی صبوری باشیم» را مطالعه کنید.
امیدواریم خواندن این مقاله برای شما مفید واقع شده باشد. اگر تجربه مشابهی در مورد کودکان خجالتی داشتید، خوشحال میشویم که آن را با تیم ما درمیان بگذارید.
سوالات متداول
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازیدرمانی، آموزش مهارتهای زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بودهام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی میکنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزههای بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارتهای زندگی به بچهها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کردهام. در تیم کیدزی بهعنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش میکنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغههای والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
جدا رفتار با بچه خجالتی خیلی مهمه مخصوصا تو مدرسه . این مقاله شما به من که خیلی کمک کرد.
بله بچه های خجالتی معمولا روحیه حساسی هم دارند. خوشحالیم که مقاله به شما کمک کرده.