حسادت به عنوان یک واکنش دفاعی و پیچیده زمانی ایجاد می‌شود که فرد تهدیدی برای یک وسیله یا رابطه با ارزش احساس کند. این حس در کودکان معمولاً زمانی به وجود می‌آید که عشق و علاقه والدین با آمدن خواهر یا برادر تقسیم شود. حسادت یک احساس رایج در کودکان است، اگرچه یکی از ناخوشایندترین احساساتی است که ممکن است تجربه کنند. همچنین ممکن است باعث عصبانیت، اضطراب یا رنجش نسبت به سایر خواهر و برادرها شود. علاوه بر این، کودکان ممکن است در صورت حسادت به خواهر یا برادر یا دوست خود، با هم اختلاف داشته باشند یا دعوا کنند. حسادت در کودکان در بیشتر موارد توسط والدین تحریک می‌شود. مثلاً اگر والدین به شخص دیگری بیشتر از کودک اهمیت بدهند باعث ایجاد حس حسادت در کودک می‌شوند.
پیش از همه چیز باید بگوییم حسادت یک واکنش فراگیر در افراد است که تا پایان عمر هم نشانه‌های آن در رفتار انسان‌ها دیده می‌شود. پس جای نگرانی نیست و سطحی از حسادت همواره در کودکان مشاهده می‌شود. اما چیزی که ممکن است شرایط را کمی پیچیده کند این است که در اغلب موارد اولین واکنش والدین در این شرایط سرزنش یا شرمسار کردن کودک است! اما این شیوه وضعیت را بدتر می‌کند. در ادامه با ما همراه باشید تا چند راهکار مناسب برای کاهش احساس حسادت در کودکان را به شما معرفی کنیم.
۱.برای کاهش حسادت در کودکان از مقایسه آنها با یکدیگر خودداری کنید
مقایسه‌کردن کودکان با یکدیگر باعث ایجاد احساس بی‌ارزش بودن در آنها می‌شود. حتی این کار می‌تواند باعث بروز مشکلات ریشه‌ای و طولانی مدت در آنها شود. این مقایسه‌ها باعث می‌شود بچه‌ها به این نتیجه برسند که مثلاً: «تو علی را بیشتر از من دوست داری» یا: «فکر می‌کنی سارا بهتر از منه».
هرگز تکالیف مدرسه، کارنامه و نمرات آزمون یک کودک را با خواهر، برادر یا دوستانش مقایسه نکنید. این کار باعث نمی‌شود که فرزند شما بیشتر تلاش کند. در عوض، حس حسادت را در آنها بیدار می‌کند. ید نیست بدانید مقایسه کردن کودکان یکی از نشانه‌های والدین کنترل‌گر است، بنابراین اگر شما نیز دائم فرزندان خود را با دیگران مقایسه می‌کنید بهتر است در رفتار خود تجدید نظر کرده و با یک مشاور صحبت کنید.
گفتن جملاتی مانند «چرا نمی تونی مثل خواهرت ساکت باشی» یا «کاش می‌تونستی مثل برادرت رفتار کنی» هیچ تاثیری در کودکان ندارد. این اظهار نظرها فقط باعث می‌شود فرزند شما احساس ناخشنودی بیشتری را تجربه کند و در واقع هیچ‌چیز سازنده‌ای به دست نخواهد آورد. در عوض می‌توانید برای کاهش حسادت در کودکان از جملاتی استفاده کنید که حالت مقایسه‌ای نداشته باشند. مثلا: «می‌دونم که تو انرژی زیادی داری، نظرت چیه تا من دارم پوشک داداشتو عوض می‌کنم تو بری توی اتاق و با اسباب‌بازی‌هات بازی کنی؟»
۲.به فرزندان خود نشان دهید که نمی‌توانند همیشه در مرکز توجه باشند
حتما این تجربه را داشته‌اید که وقتی در یک مهمانی با کسی در حال حرف‌زدن هستید یا در خانه دارید فوتبال تماشا می‌کنید یا فعالیت مورد علاقه خود را انجام می‌دهید فرزندتان برای جلب توجه شما هر کاری انجام می‌دهد. مثلاً وسط حرف شما می‌پرد یا جلو تلویزیون می‌ایستد یا با داد و فریاد تمرکز شما را به هم می‌زند. در این موقعیت‌ها بهتر است با آرامش به کودک خود بگویید که در این لحظه نمی‌توانید به او توجه یا با او بازی کنید و او را به انجام کار دیگری تشویق کنید. مثلا کشیدن نقاشی یا بازی با اسباب بازی مورد علاقه‌اش.
مثلاً می‌توانید بگویید: «من می‌خواهم چند دقیقه دیگه با آقای احمدی صحبت کنم. میشه تا وقتی کارم تمام بشه با اسباب‌بازی‌هات بازی کنی؟» یا در موقعیتی دیگر بگویید: «من می‌خواهم در حال حاضر به مینا در انجام تکالیفش کمک کنم. می‌خوای تا پایان کارم تلویزیون تماشا کنی؟»با این کار کودک متوجه شود که مرکز توجه شما نیست در این صورت اگر توجه شما به سمت خواهر برادر یا فرد دیگری جلب شود او می‌فهمد که این امر کاملا طبیعی است. این کار علاوه بر جلوگیری از لوس شدن کودک در کاهش حسادت کودکان نیز بسیار موثر است.
۳.نقاط قوت کودکان را تحسین کنید تا حسادت آنها کاهش پیدا کند
بسیاری از اوقات بچه‌ها تمایل دارند خود را با خواهر، برادر، دوستانشان مقایسه کنند. که این مقایسه منجر به تلخی و حسادت در کودکان می‌شود. به کودک خود یادآوری کنید که او دارای بسیاری از صفات و ویژگی‌های شگفت‌انگیز است که او را خاص می‌کند و نیازی به مقایسه خود با دیگران ندارد. برای این کار می‌توانید به کودکان جملاتی از این دست بگویید: «تو در نواختن پیانو خیلی خوب هستی» یا «تو یک بازیکن بسکتبال حرفه‌ای هستی» این جملات می‌تواند به فرزند شما کمک کند تا روی نقاط قوت و توانمندی‌های خود تمرکز کند.
۴.برای کم کردن حسادت در کودکان سعی کنید خودتان الگوی خوبی باشید
در خانه الگوی خوبی برای فرزندان خود باشید. ممکن است در زندگی خود کمی حسادت را تجربه کنید، که کاملاً طبیعی است و مشکلی پیش نمی‌آورد اما در هرحال سعی کنید احساسات خود در این مورد را به کودک نشان ندهید. به جای اینکه این احساسات منفی را به فرزندانتان منتقل کنید، راه‌های سالم و محترمانه‌ای برای مقابله و کاهش حسادت در کودکان به آنها نشان دهید.
به فرزندان خود نشان دهید که طبیعی است و اشکالی ندارد که احساس حسادت کنید، اما این احساسات نباید زندگی شما را کنترل کنند. به عنوان مثال، ممکن است بگویید: «من احساس می‌کنم کارمند جدیدی که توی شرکت استخدام شده خیلی بیشتر از من بلده با کامپیوتر کار کنه، اما مطمئنم که من هم توانایی‌های ارزشمندی دارم که می‌تونم از اون‌ها استفاده کنم.» می‌توانید به جای این که بگویید «خانه ما به زیبایی خانه همسایه نیست» بگویید «خانه همسایه با گلدان‌هایش معرکه است.»
الگو بودن یکی از ترفندهای عالی برای کاهش حسادت در کودکان است. دیگران را به خاطر شوخ طبعی، رفتار خوب یا هر ویژگی دیگری که ممکن است داشته باشند تحسین کنید. با این کار کودکان شما هم به مرور مانند شما خواهند شد.
۵.با مسخره کردن آتش حسادت کودک را شعله‌ور نکنید
وقتی کودکان در موقعیت حسادت قرار می‌گیرند باید از مسخره‌کردن آنها اجتناب کنید. سعی نکنید احساس حسادت در کودکان را نادیده بگیرید یا به آن بخندید. این کار شما باعث می‌شود کودکان احساسات خود را بروز ندهند و سرکوب شدن حس حسادت کمکی به آنها نخواهد کرد.
به جای مسخره کردن احساسات کودکان با آنها صحبت کنید و درباره دلایل حسادت به آن موضوع خاص نظر او را بپرسید. یک شنونده خوب بودن کمک خیلی بزرگی در این موقعیت است و باعث می‌شود احساس حسادت کودکان به طور چشم‌گیری کاهش یابد.
پس به جای اینکه با خنده بگویید: «به نظر می‌رسه به نفر اینجا داره حسودی میکنه» می‌توانید بگویید: «درک می‌کنم که چنین احساسی داری. دلت می‌خواد در موردش با هم صحبت کنیم؟»
۶.برای کاهش حسادت در کودکان محبت خود را به آنها نشان دهید
ما نمی‌گوییم شما فرزندتان را دوست ندارید. بلکه تأکید می‌کنیم که آنها به تمام عشق و محبتی که می‌توانید در این مرحله از زندگی به آنها بدهید نیاز دارند. به کودکان اطمینان دهید که دوستشان دارید. منشاء حسادت کودک ناامنی و ترس است. وظیفه شما این است که به کودک خود یادآوری کنید که همیشه او را دوست خواهید داشت و از او مراقبت خواهید کرد، حتی اگر خانواده شما در حال رشد باشد. در بسیاری از مواقع یادآوری کنید که آنها بخش بسیار مهمی از خانواده هستند. این نوع برخورد و محبت شما در کاهش حسادت کودکان معجزه می‌کند.
شما می‌توانید چیزی شبیه این بگویید: «ما همیشه شما رو دوست داریم ، مهم نیست چقدر خانواده ما بزرگ میشه شما جای خودتون رو دارید»
گاهی اوقات کودکان به خاطر اینکه به آنها نمی‌گویید دوستشان دارید دچار کمبود محبت می‌شوند. بد نیست در این رابطه مقاله علائم کمبود محبت در کودکان را مطالعه کنید.
۷.روی رفتارهای پرخاشگرانه ناشی از حسادت در کودکان حساس باشید
اگر کودک شما در موقعیت حسادت پرخاشگرانه رفتار می‌کند، نسبت به آن حساس باشید. این پرخاشگری می‌تواند فیزیکی باشد(به‌خصوص در مورد بچه‌های کوچک‌تر). ممکن است متوجه شوید که کودکتان اسباب‌بازی‌هایش را پرتاب می‌کند، یا خواهر و برادرش را نیشگون گرفته یا می‌زند. در این حالت باید پیامدهایی را برای این رفتارهای فرزندتان در نظر بگیرید. بی‌تفاوتی یا نادیده گرفتن چنین رفتارهایی نه تنها باعث کاهش حسادت در کودکان نمی‌شود بلکه ممکن است موجب تقویت رفتار پرخاشگرانه کودک شود. کودکان باید متوجه شوند که رفتار پرخاشگرانه، آنها را به هدفشان نمی‌رساند. اگر نمی‌دانید که در برابر پرخاشگری‌های کودک چه رفتاری باید داشته باشید، پیشنهاد می‌کنیم به مقاله «رفتار با کودک پرخاشگر» مراجعه کنید.
۸.از کودکان بخواهید به جای حسادت احساس خود را با دیگران در میان بگذارند
اگر فرزند شما نسبت به همکلاسی یا دوست دیگری احساس حسادت می‌کند، کاملا طبیعی است. او را تشویق کنید تا این احساسات را به روشی مودبانه به زبان بیاورد، تا حسادت در کودک تشدید یا بدتر نشود و کاهش پیدا کند. می‌توانید به کودکان جملاتی را برای موقعیت‌های مشابه یاد بدهید. مثلاً به دوست خود بگویند: «تو واقعاً دوست خوبی هستی. اعتراف می‌کنم که ریاضی تو خیلی بهتر از منه و من کمی به تو حسادت می‌کنم. ولی این باعث نمی‌شه دوستی ما تحت تاثیر قرار بگیره.»
واکنش درست والدین در مواجهه با حسادت کودکان
واکنش والدین در برابر حسادت کودکان متفاوت است. بعضی از والدین خشمگین می‌شوند و هرگونه حرف و رفتاری را که نشانی از حسادت داشته باشد آشکارا سرکوب می‌کنند. در این خانواده‌ها کودکان به جای بیان کلامی احساسات به بروز نشانه‌های حسادت متوسل می‌شوند که می‌توان گفت خطرناک‌ترین روش ابراز حسادت است. برخی دیگر از والدین سیاست‌مدارانه عقب‌نشینی می‌کنند و تلاش می‌کنند کودکان را متقاعد نمایند که مثلاً همه فرزندانشان را به طور یکسان دوست دارند و همه امکانات زندگی عادلانه میان آنها تقسیم شده است، به همین دلیل برای توجیه حسادت در کودکان دلیلی نمی‌ماند. درحالی‌که این توجیهات کمکی به کاهش حسادت در کودکان نمی‌کند.
دسته‌ای دیگر از والدین حسادت میان فرزندان را نادیده می‌گیرند و نسبت به آن بی‌اعتنایی کرده و منکر وجود این احساس می‌شوند، اما باید بگوییم که هیچ یک از این برخوردها باعث از بین رفتن این حس نمی‌شود. تنبیه، تمجید و یا بی‌اعتنایی نمی‌تواند مانع از حسادت در کودکان شود. در هر صورت اینکه این معضل با روش منطقی حل و فصل گردد یا با واکنش‌های اشتباه به کودکان آسیب برساند همه و همه به چگونگی برخورد و رفتار والدین بستگی دارد.
در این مقاله سعی کردیم راهکارهای ساده و موثری برای کاهش حسادت در کودکان به شما معرفی کنیم. شما چه تجربیاتی در این زمینه دارید و از چه شیوه‌هایی برای کنترل حسادت در کودکان استفاده می‌کنید؟
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
حسادت بچه ها واقعا کلافه میکنه ادم رو مخصوصا حسادت بین خواهر و برادر امیدوارم این راهکارها موثر واقع شه. ممنون از مقاله خوبتون.
حسادت کودکان واقعا مسئله مهمیه و خیلی از خانواده‌ها درگیر این مشکل هستن. امیدواریم این راهکارها به شما کمک کنه در رفع این مشکل.