دنیا مکانی است مملو از اشکال و رنگ‌ها، صداها و بوهایی که دائما حواس ما را تحریک می‌کنند. توانایی توجه و تمرکز از کودکی تا بزرگسالی بهبود پیدا می‌کند و بچه‌ها کم‌کم یاد می‌گیرند محرک‌های غیر مهم را نادیده بگیرند و روی کار موردنظرشان متمرکز شوند. با این وجود حواس پرتی برای تمام سنین اتفاق می‌افتد و می‌تواند درجات مختلفی داشته باشد. در واقع شدت آن متناسب با علت حواس پرتی می‌تواند تغییر کند. حتی در انتهای این طیف شاهد کودکانی هستیم که از حواس پرتی بیمارگونه‌ای رنج می‌برند و با اختلالاتی مانند بیش‌فعالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
به نظر می‌رسد که امروزه بسیاری از دانش‌آموزان نسبت به نسل‌های قبلی توانایی تمرکز کمتری دارند یا حواس پرت‌‌تر هستند. این مشکل به‌نظر ساده در تمرکز می‌تواند به شیوه‌های مختلف بر عملکرد بچه‌ها در مدرسه و خارج از مدرسه تاثیر مخربی بگذارد. برای درک اینکه چه چیزی باعث این مشکل در کودکان نسل امروز می‌شود، باید به علت حواس پرتی در کودکان نگاه کنیم. از آن‌جایی که مشکل توجه به‌طور گسترده با بیش‌فعالی مرتبط است، این دلیل اولین چیزی است که معلمان، والدین و پزشکان به آن مشکوک می‌شوند. در صورتی که تعدادی احتمال دیگر وجود دارد که منجر به مشکلات توجه یا حواس پرتی در بچه‌ها می‌شود. در این مطلب چک لیستی از دلایل رایج حواس پرتی در کودکان، آورده شده است. با ما برای مرور آن‌ها همراه باشید.
۱- اضطراب، مادر مشکلات حواس پرتی کودکان به شمار می‌رود
کودکی که به نظر می‌رسد حواس پرت است، می‌تواند اضطراب‌هایی داشته باشد که معلمان و حتی والدین از آن بی‌خبرند. برای مثال اضطراب جدایی در کودکان می‌تواند باعث شود که آن‌ها در زمان‌های جدایی از والدین مثل مدرسه یا مهدکودک نتوانند روی تکالیف خود تمرکز کند. برخی از بچه‌ها اضطراب حضور در جمع یا عملکرد خوب را دارند همین موضوع علت حواس پرتی کودکان به شمار می‌رود. عکس‌العمل این کودکان ممکن است رفتارهای اجتنابی مانند مقاومت در برابر رفتن به مدرسه یا پنهان‌کردن خود از معلم باشد. اگر فرزند شما چنین علائمی را نشان می‌دهد بهتر است به مقاله «درمان اضطراب جدایی در کودکان» مراجعه کنید.
۲- وسواس فکری-عملی عامل مهمی برای حواس پرتی کودکان است
کودکان مبتلا به وسواس نه تنها افکار وسواسی دارند، بلکه احساس می‌کنند برای جلوگیری از اتفاقات بد باید اعمالی را انجام دهند. علائم وسواس فکری در کودکان مانند فکرکردن دائمی به شستن دست‌ها ممکن است باعث حواس پرتی کودک شود. همچنین احتمال دارد به علت این افکار وسواسی کودک سر کلاس درس نشسته باشد، اما زمانی که معلم او را صدا می‌زند نتواند به سوال پاسخ دهد. در این موقعیت‌ها شاید کودک حواس پرت و بی‌توجه به نظر بیاید اما علت حواس پرتی او وسواس فکری است. از آن‌جایی که کودکان مبتلا به وسواس فکری-عملی اغلب از علائم خود خجالت می‌کشند، ممکن است افکار یا اعمال خود را از دیگران پنهان کنند.
۳- عدم تمرکز کودکان می‌تواند به تجارب استرس‌زا مرتبط باشد
پژوهشگران حوزه روانشناسی کودک عنوان می‌کنند اگر بچه‌ها تحت‌تاثیر استرس یا تجارب تروماتیک باشند دچار مشکلات تمرکز و حواس پرتی می‌شوند. کودکانی که شاهد خشونت یا سایر تجربیات آزاردهنده بوده‌اند ممکن است در توجه‌کردن مشکل داشته باشند و احساس ناامنی مداومی داشته باشند که جزو مهم‌ترین دلایل حواس پرتی کودکان به‌شمار می‌رود. چنین شرایطی باعث می‌شود کودکان به هر محرکی بیش‌ازحد واکنش نشان دهند و حواس پرت به‌نظر برسند.
به‌طور مثال کودک با شنیدن صدای ترمز ماشین در خیابان‌های اطراف مدرسه، یاد تجربه تصادف خود بیفتد و نتواند به‌درستی کنفرانس درسی‌اش را ارائه دهد.
۴- اختلالات یادگیری یکی از بزرگ‌ترین دلایل حواس پرتی دانش‌آموزان است
خیلی از اوقات کودک در مدرسه کارهایی مثل یادگیری الفبا یا خواندن و نوشتن را نمی‌توانند انجام بدهند و معلمان یا والدین آن‌ها را حواس پرت می‌نامند. در صورتی که ممکن است علت حواس پرتی کودکان یا دلیل این مشکل، اختلال یادگیری‌ای به‌نام نارساخوانی باشد. در این مواقع کودک از اینکه نمی‌تواند کاری را انجام دهد که بچه‌های دیگر می‌توانند به‌سادگی انجام دهند، ناامید می‌شوند یا احساس شرم می‌کنند.
همچنین در اختلال یادگیری ریاضی، چون کودک نمی‌تواند محاسبات را یاد بگیرد ممکن است از حواس پرتی‌هایی استقبال کند که به او اجازه می‌دهد به چیز دیگری فکر کند یا از تکمیل تکلیف اجتناب کند. مشکلات پردازش شنوایی می‌تواند باعث شود کودک برخی از آن‌چه معلم می‌گوید را از دست بدهد، حتی اگر در حال گوش‌دادن باشد، به نظر می‌رسد که حواسش پرت است و توجه نمی‌کند. برخی از بچه‌ها می‌توانند ناتوانی‌های یادگیری خود را با سخت‌کوشی جبران کنند. در صورتی که علت حواس پرتی کودک شما، اختلالات یادگیری تشخیص داده شده است می‌توانید با نظارت روانشناس فرزندتان از راهکارهای قید شده در مطلب «افزایش تمرکز کودکان» استفاده کنید.
۵- کمبود خواب، حواس پرتی کودکان را تقویت می‌کند
خوابیدن بخش مهمی از برنامه روزانه هر کودک است. خواب خوب شبانه می‌تواند در فعالیت‌های ذهنی و شناختی معجزه کند و به همین دلیل اهمیت خاصی برای کودکان که در سن یادگیری هستند، دارد. یک کودک بسته به سنش بین ۸ تا ۱۲ ساعت خواب در روز نیاز دارد. کمبود خواب علاوه بر آثار مخرب دیگر، علت مهم حواس پرتی کودکان به‌شمار می‌آید. روانشناسان کودک پیشنهاد می‌کنند که والدین برنامه‌ای برای تنظیم خواب کودکان در نظر داشته باشند و مطمئن شوند فرزندشان هر روز به اندازه کافی می‌خوابد.
۶- رژیم غذایی نادرست ممکن است منجر به حواس پرتی کودکان شود
خوراکی‌هایی مانند بلغور، جو دوسر، نان سبوس‌دار، شیر همراه با غلات و غذاهای غنی از کربوهیدرات‌های پیچیده به آرامش بدن کمک می‌کنند و باعث به خواب رفتن کودک می‌شوند. از سوی دیگر، نوشیدنی‌های غنی از کافئین مانند چای، قهوه و نوشابه‌ها به بدن انرژی می‌دهند و باعث می‌شوند کودک شما بیدار بماند. به‌طور خلاصه، رژیم غذایی نادرست منجر به عدم تمرکز در کودکان و نوجوانان شده و به‌عنوان علت حواس پرتی کودکان شناخته می‌شود. بنابراین مهم است که والدین به برنامه‌غذایی کودک توجه ویژه‌ای نشان دهند.
۷- استفاده افراطی از تکنولوژی علت تمرکز نداشتن کودکان در نظر گرفته می‌شود
از میان تمام پژوهش‌هایی که برای کشف علت حواس پرتی کودکان انجام شده است، تعداد زیادی از آن‌ها به نقش موبایل و ابزارهای تکنولوژی در حواس پرتی و عدم تمرکز دانش‌آموزان اشاره کرده‌اند. تعداد دیگری نیز به این موضوع پرداخته‌اند که استفاده هدفمند از این ابزارها می‌تواند به بهبود فعالیت‌های شناختی و علی‌الخصوص توجه و تمرکز کمک کند.
این شواهد ضد و نقیض در نهایت روانشناسان کودک را به این نتیجه رسانده است که استفاده افراطی بچه‌ها از این ابزارها می‌تواند تاثیرات مخربی مثل حواس پرت‌شدن را ایجاد کند. در حالی که استفاده قانونمند و دارای هدف در کاهش مضرات موبایل برای کودکان موثر است و می‌تواند منجر به توسعه فعالیت‌های شناختی آن‌ها شود.
آیا علت حواس پرتی کودک من، بیش‌فعالی است؟
خیلی از اوقات والدین یا معلمان با دیدن یک کودک حواس پرت به او برچسب بیش‌فعالی می‌زنند؛ در صورتی که تشخیص این موضوع فقط و فقط در تخصص روانشناس کودک است. نقص توجه خارج از معمول یا حواس پرتی بیش‌ازحد کودکان می‌تواند یکی از سه علامت کلیدی بیش‌فعالی باشد. برخی از بچه‌ها فقط نقص‌توجه یا حواس پرتی را نشان می‌دهند و دو نشانه دیگر از علائم بیش‌فعالی در کودکان در آن‌ها ظاهر نمی‌شود.
برای تشخیص دقیق، یک روانشناس باید اطلاعاتی را از چندین نفر که فرزند شما را مشاهده کرده‌اند، از جمله شما، سایر مراقبان و معلمان جمع‌آوری کند. بدین صورت که از والدین و معلمان خواسته شود تا مقیاس رتبه‌بندی مخصوصی را پر کنند تا ارزیابی دقیقی از فراوانی علائم داشته باشند. این رفتار باید در یک دوره طولانی ادامه یابد و در بیش از یک محیط مشاهده شود، برای مثال، هم در خانه و هم در مدرسه!
همچنین مهم است که توانایی کودک در توجه‌کردن با سایر هم‌سن و سال‌های خودش مقایسه شود نه صرفا یک گروه خاص. جالب است بدانید زمانی برای کودک تشخیص اختلال بیش‌فعالی در نظر گرفته می‌شود که تقریبا اکثر دلایل بالا که در توضیح علت حواس پرتی در کودکان مطرح شد رد شده باشند.
در این مطلب تلاش کردیم ۷ دلیل از مهم‌ترین و رایج‌ترین علت‌های حواس پرتی در کودکان را باهم مرور کنیم. آیا فرزند شما حواس پرت است؟ آیا با استفاده از این مطلب دلیل حواس پرتی فرزندتان را پیدا کردید؟ از عدد یک تا ده چه نمره‌ای به حواس پرتی فرزندتان می‌توانید بدهید؟ نظراتتان را با ما به اشتراک بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
ممنون خیلی مقاله خوبی بود. فکر نمیکردم تغذیه هم میتونه باعث حواس پرتی کودک بشه. عالی بود
بله یکی از دلایل حواس پرتی در کودکان تغذیه نادرسته. خوشحالیم که مقاله برای شما مفید بوده.