تماشای فرزندتان که مثل یک آتش‌فشان فعال، آماده ریختن مواد مذاب پرخاشگری بر سر اطرافیان است، فرایندی آزاردهنده و سخت به نظر می‌رسد. گاهی حتی دیدن این رفتارها شما را تحریک می‌کند تا عکس‌العمل خشنی برای متوقف کردن کودک نشان دهید، اما واقعا سرچشمه‌ی این مواد مذاب خشونت به کجا می‌رسد؟
پرخاشگری می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات ریشه‌ای متفاوتی باشد. بیشتر والدین نمی‌دانند با کودک عصبانی خود چگونه رفتار کنند و تعداد خیلی کمی از والدین راجع‌به طبیعی بودن یا نبودن عصبانیت کودک خود شک می‌کنند. نشانه‌های پرخاشگری کودک عبارت است از: عصبانیت شدید و تکرار شونده، داشتن مشکلات تمرکز و واکنش‌های سریع، دعواهای فیزیکی با کودکان دیگر، عملکرد ضعیف در مدرسه، سرپیچی از قوانین، قبول نکردن مسئولیت رفتار خود و مقصر دانستن دیگران. پرخاشگری موضوعی چند وجهی است که دلایلی مانند شرایط زندگی، شرایط روانی و مشکلات پزشکی در شکل‌گیری آن نقش دارند. در نتیجه، اولین قدم برای کنترل و درمان آن، شناخت دلایل موثر در پرخاشگری کودکان . در این مقاله، به توضیح علت پرخاشگری کودکان خواهیم پرداخت. با کیدزی در ادامه این مقاله همراه باشید.
نقش عوامل پیش از تولد در پرخاشگری کودک
مطالعات نشان می‌دهند در دوران جنینی رفتارهایی از قبیل سیگار کشیدن یا مصرف الکل توسط مادر، منجر به بروز رفتارهای خشونت‌آمیز و تغییرات شدید خلق و خو در دوران کودکی خواهدشد. این مشکلات به دلیل تاثیرات تنباکو و الکل بر روی مغز جنین در دوران شکل‌گیری آن اتفاق می‌افتند.
همچنین رفتار خشونت‌آمیز با زن باردار بر مسیرهای عصبی انتقال پیام در مغز او تاثیرگذار بوده و ریسک تغییرات منفی بر مغز در حال رشد جنین را افزایش می‌دهد. این تغییرات در نهایت منجر به مشکلات خلق‌و‌خو در کودک شده و باعث می‌شود، خشونتی بیش از حد معمول از خود بروز دهد. درواقع این عوامل پیش از تولد یکی از مهم‌ترین دلایل پرخاشگری کودکان به شمار می‌رود.
عوامل خانوادگی موثر در پرخاشگری کودک
مدل رفتاری والدین با کودک و مشاهده نوع تعامل اعضای خانواده با یکدیگر، تاثیری قابل توجه بر رفتار او دارد. مواردی که در ادامه ذکر می‌شوند، شایع‌ترین دلایل خانوادگی در بروز عصیانیت در کودکان است.
- رفتارهای آسیب‌زننده میان والدین: کودکی که در خانواده شاهد جر و بحث، دعوا، خشونت فیزیکی و کلامی والدین خود است، به این نوع رفتار عادت کرده و آن‌ها را الگوی خود قرار می‌دهد.
- خصیصه‌های والدین: والدین دارای اختلال‌های روانی یا شخصیت‌های در معرض آسیب، به خصوص شخصیت‌های پرخاشگر و ضداجتماعی، توانایی آموزش کنترل رفتارهای فردی به کودک خود را ندارند. والدینی که درگیر مصرف مواد مخدر و اعتیاد هستند، عملا به کودک خود بی‌توجهی می‌کنند، او را نادیده می‌گیرند و به جای همدلی، الگویی از پرخاشگری را در اختیار او می‌گذارند. زندگی با والدینی پرخاشگر، تاثیرات منفی و بلندمدتی بر کودکان می‌گذارد. کودکان در این شرایط اغلب والدین خود را الگو قرار می‌دهند و رفتارهای آن‌ها را در برخورد با دیگران تکرار می‌کنند. این عوامل در رشد روانی و احساسی کودک اختلال ایجاد کرده و کودک را به سمت پرخاشگری و بروز رفتارهای خشن سوق می‌دهند.
- رفتار والدین با کودک: بعضی از کودکان از پرخاشگری به عنوان ابزاری برای اعتراض به رفتار اعضای خانواده خود استفاده می‌کنند. کودکانی که در خانه تحقیر می‌شوند، به آن‌ها احساس شرم داده می‌شود و بیش از حد کنترل می‌شوند، خشونت را ابزار دفاعی خود قرار می‌دهند.
این عوامل همگی میتوانند علت پرخاشگری کودکان باشند. این در حالی است که خانواده ها با روش های ساده و آموزش کنترل خشم به کودکان خود میتوانند از بروز رفتارهای پرخاشگرانه کودکان جلوگیری کنند.
تاثیر عوامل اجتماعی در پیدایش کودک پرخاشگر
عوامل اجتماعی، شامل جامعه و محیطی است که کودک، زندگی و روابط اجتماعی خود را در آن تجربه می‌کند. کودکانی که در طی زندگی خود، در معرض پرخاشگری قرار گرفته‌اند، مستعد بروز رفتارهای پرخاشگرانه هستند. تجربه داشتن ترومای احساسی، سوءاستفاده جنسی و خشونت، تاثیری بسیار منفی در رفتار کودک دارد. به همین دلیل است که تربیت جنسی کودکان اهمیت بسیاری دارد.
دیدن خشونت در دنیای واقعی، به خصوص اگر منجر به مرگ شود یا شخص موردعلاقه کودک را درگیر کند، ممکن است زخمی عمیق بر روان کودک به جا بگذارد. این زخم به شکل درگیری ذهنی، ناکامی ، عصبانیت کودک و رفتار خشن خود را نشان می‌دهد. بعضی کودکان نیز به سادگی با دیدن پرخاشگرانه در رسانه‌های تصویری تحت تاثیر قرار گرفته و سعی می‌کنند این رفتارها را تقلید کنند. بازی‌های ویدیویی خشن نیز در رفتار کودکان موثر است و یکی از دلایل پرخاشگری کودکان به شمار می‌رود.
- زندگی در محله‌ای پرخاشگر: کودکانی که در محله‌هایی با ساکنین خلافکار و خشن زندگی می‌کنند، از طریق مشاهده این رفتارها، خشونت و پرخاشگری را یاد می‌گیرند.
- داشتن دوستان پرخاشگر: کودکی که روابط اجتماعی‌اش حول محور دوستانی پرخاشگر شکل گرفته است، این رفتار را به عنوان یک رفتار معمولی یاد گرفته و استفاده می‌کند.
بیماری‌های روانشناختی علت مهم پرخاشگری کودک
اختلالات روانی یکی دیگر از دلایل پرخاشگری در کودکان است. طبیعتا این عوامل خارج از کنترل والدین و خود کودک هستند. در ادامه به ذکر اختلال‌های شایعی که منجر به پرخاشگری در کودکان می‌شوند، می‌پردازیم.
- ختلالات روان‌پریشی: کودکانی که دچار روان‌پریشی و علائم مربوط به آن هستند، ممکن است بر اثر تجربه‌های حسی غیر واقعی خود(توهم)، رفتارهای پرخاشگرانه بروز دهند. برای مثال کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی معمولا واکنش‌های این چنینی دارند.
- اختلالات خلق و خو: عصبی بودن و واکنش‌های سریع و بی‌فکر در کودکانی با اختلال خلق و خو اتفاق می‌افتد. برای مثال در اختلال دوقطبی، هنگامی که کودک در فاز افسردگی است بی‌حس و حال و گوشه‌گیر به نظر می‌رسد، اما وقتی در فاز مانیا است، خشن و عصبی رفتار می‌کند.
- اختلالات رفتاری: اختلالات رفتاری مختلفی می‌تواند منجر به رفتار پرخاشگرانه شود که شایع‌ترین آن اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) و اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) است.
- اوتیسم: کودکان مبتلا به اوتیسم در ارتباط گرفتن و تعامل با دیگران برای برآورده کردن نیازهای خود مشکلات جدی دارند. از این‌رو در برخی مواقع ممکن است به رفتارهای پرخاشگرانه نسبت به خود یا دیگران روی آورند.
این دلایل روانشناختی همگی میتوانند علتی برای پرخاشگری کودک باشند. اگر کودک شما این نشانه‌ها را دارد لازم است تا با یک مشاور کودک در مورد آن صحبت کنید.
صبر والدین بهترین درمان خانگی پرخاشگری کودکان
گاهی اوقات علت پرخاشگری کودکان، نداشتن مهارت‌های کلامی برای برآوردن نیازهای خود است. کودکی که نمی‌تواند بگوید: «این کار را نکن»، وقتی خواهر یا برادرش اسباب‌بازی را از دستش می‌گیرد، ممکن است برای ابراز نارضایتی خود ضربه بزند یا گاز بگیرد. اکثر اوقات، بچه‌ها تصمیم نمی‌گیرند پرخاشگر باشند. آن‌ها به طور اتفاقی متوجه می‌شوند به طور مثال، کتک‌زدن یا گازگرفتن موثر است. در این زمان و برای درمان پرخاشگری کودکان لازم است والدین صبوری لازم را داشته و به راهکارهای موثر روانشناسی توجه کنند.
راهکار اول در درمان پرخاشگری کودک این است که اگر بچه‌ای متوجه شود که ضربه‌زدن، راه خوبی برای رسیدن به خواسته‌هایش است، به این رفتار پرخاشگرانه ادامه می‌دهد. پس پرخاشگری او را با برآورده کردن خواسته‌ها، تقویت نکنید. راهکار بعدی این است که اول از همه، خودتان پرخاشگر نباشید. ضربه‌زدن، فریادزدن، پرتاب کردن اشیا و با عصبانیت صدازدن فرزندتان، او را وادار می‌کند تا او هم تهاجمی برخورد کند. در نهایت یادگیری مهارت‌های حل‌مسئله نیز می‌تواند به رفع پرخاشگری کودک، کمک کند. ما در مقاله «رفتار با کودک پرخاشگر» به‌صورت مفصل، به آموزش این راهکارها پرداخته‌ایم در صورت تمایل می‌توانید به آن مراجعه کنید.
به طور کلی می‌توان گفت که خشم و پرخاشگری کودک موضوعی تک‌بعدی نیست. دلایل متعددی برای آن وجود دارد. با شناسایی علت پرخاشگری کودک و آموزش راهکارهای مناسب مدیریت خشم، کودک می‌آموزد به ناکامی‌ها و سایر احساسات شدید با روشی مناسب‌تر پاسخ دهد. با آموزش این نکات، فرزند شما می‌تواند یاد بگیرد امکان تغییر رفتار وحود دارد و نیاز نیست برای هرکار پرخاشگری از خود نشان دهد.
در این مقاله به موضوع علت پرخاشگری کودکان و درمان خانگی آن با راهکارهای ساده پرداختیم. شما چه تجربه‌ای از پرخاشگری کودکان دارید؟ چه دلایل دیگری برای خشم کودکان می‌شناسید؟ نظر خود را با ما به اشتراک بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
دوران حاملگی تو پرخاشگر شدن یا نشدن بچه خیلی تاثیر داره. تجربه اینو ثابت کرده بهم. ممنون از مقاله خوبتون.
بله یکی از دلایل مهم پرخاشگری کودکان میتونه صدمات ناشی از دوران بارداری مادر باشه. ممنون از توجه و نظر شما.