اگر به ویدئوهایی که در شبکه‌های اجتماعی از بچه‌ها دست به دست می‌شود، دقت کنید؛ متوجه می‌شوید که در تعداد زیادی از آن‌ها، کودک در حال ضربه زدن به خودش، اطرافیان یا وسایل است و این موضوع در نگاه خیلی از کاربران، بامزه و خنده‌دار به نظر می‌رسد. در صورتی که اگر کودک همین رفتار را در سنین بالاتر نشان دهد، والدینش ناراحت و نگران می‌شوند.
پدر و مادر کودکی که دست بزن دارد و دیگران را کتک میزند از این واهمه دارند که این رفتار ناخوشایند ادامه‌دار شود و تبدیل به نوعی مواجهه معمولی فرزندشان با مسائل مختلف شود. در این مواقع در ذهن پدر و مادرها یک صدای آژیر بلند خطر پخش می‌شود. به همین دلیل است که هول می‌شوند و عکس‌العمل‌های مخربی نشان می‌دهند که اکثر اوقات شامل دعوا، سرزنش، تنبیه و کتک زدن کودک است.
این عکس‌العمل‌ها شاید در ابتدای امر به نظر پاسخگو به نظر برسند، اما هرگز به ریشه‌کن شدن رفتار کتک زدن فرزندتان کمک نمی‌کنند. در این مقاله قصد داریم از روش‌های اصولی علمی و روانشناسی برای رفتار با بچه‌ای که کتک میزند، سخن بگوییم. به نظر می‌رسد آشنایی شما با این راهکارها به مدیریت بهتر و تربیت اصولی فرزندتان در این موقعیت‌ها کمک شایانی می‌کند. با ما تا پایان این مطلب همراهی کنید.
۱- در قدم اول به دنبال ریشه‌یابی رفتار کودک بگردید
عصبانیت و کتک زدن کودک ممکن است ریشه در مشکلاتی مثل کم غذا خوردن، جلب توجه، کمبود خواب، برخورد نامناسب والدین با او، شرایط جسمی بد یا بسیاری موارد دیگر باشد. قبل از هر چیز به دنبال ریشه اصلی مشکل کتک زدن در کودک بگردید و آن را برطرف کنید. کودک شما چه می‌خواهد؟ آیا نیازهای او برطرف می‌شوند؟ خیلی از اوقات وقتی علت اصلی این رفتار برطرف می‌شود، کتک زدن دیگران هم خودبه‌خود حذف می‌گردد. در مقاله علت پرخاشگری کودکان به بررسی تعدادی از این عوامل پرداختیم.
۲- در برخورد با کودک مدیریت هیجان آموزش دهید
اکثر کودکان زمانی که ناراحت یا عصبانی هستند و یا احساس ناکامی و ترس می‌کنند، نمی‌دانند چطور این هیجان‌ها را بروز دهند و گاهی به رفتارهایی مثل کتک زدن پناه می‌برند. بچه‌ای که با پرخاشگری و برخوردهای فیزیکی احساسات خود را بروز می‌دهد، به این معنی است که نمی‌تواند آن‌ها را بیان کند و نیاز به آموزش‌هایی در زمینه مدیریت هیجان دارد. اولین قدم در رفتار با بچه‌ای که کتک میزند این است که فضای امنی برای بیان کردن احساساتش به وجود آورید. آموزش کنترل خشم به کودکان نیز در این زمینه تاثیر فوق‌العاده‌ای دارد.
به طور مثال در این آموزش‌ها شما نیز باید با کودک خود رابطه‌ای صمیمانه برقرار کنید، از احساسات خود برای بگویید و او را ترغیب کنید احساساتش را بیان کند، از او بپرسید دلیل عصبانیتش چیست و در تمامی این مراحل مواظب باشید تا عکس‌العمل و برخورد مناسبی را با او داشته باشید. نشان دهید که احساسات او را درک می‌کنید و تجربه چنین هیجاناتی طبیعی است اما نیاز به مدیریت و کنترل دارد.
۳- کودکی که بچه‌های دیگر را میزند را از موقعیت دور کنید
زمانی‌که حس می‌کنید فرزندتان ممکن است به کسی ضربه بزند سریع از این موضوع جلوگیری کنید و اگر این رفتار اتفاق افتاده است، او را به گوشه خلوتی ببرید و جمله‌ای مثل «اگر بس نکنی، مجبورم ببرمت توی ماشین/ توی اتاقت» را به صورت جدی و بدون هیچ‌گونه بروز خشمی به او بگویید.
هشدار دادن به کودک به صورت خصوصی(نه در جمع) و با تغییر موقعیت می‌تواند یکی از بهترین راه‌حل‌ها برای رفتار با بچه‌ای که کتک میزند باشد. ممکن است مجبور شوید این کار را بیش از یک بار انجام دهید تا کودک متوجه شود که یک پیامد واضح برای رفتار کتک زدنش وجود خواهد داشت. یعنی این که، چنان‌چه بقیه را کتک بزند مجبور است در اتاق خودش بماند و قادر به بازی با دیگران نیست.
اگر در مکان عمومی یا در خانه شخص دیگری هستید، خودرو می‌تواند موثر باشد. اگر در خانه خود هستید، مکانی آرام و ساکت و به دور از فعالیت‌های دیگر را انتخاب کرده تا به آن‌ها کمک کنید، آرامش خود را به دست بیاورند. دقت کنید هیچ‌وقت کودک را به مکان‌هایی که می‌ترسد مثل انباری یا جایی که تاریک باشد نبرید و در را به هیچ‌وجه قفل نکنید. هنگامی که از موقعیت دور شدید، مجدد با فرزندتان صحبت کرده و در مورد پیامدهای رفتارش برای خودش و دیگران به او هشدار دهید. دقت کنید در رفتار با بچه‌ای که کتک میزند، جدی و بدون هیچ‌گونه عصبانیتی عمل کنید. این ترفند در جلوگیری از لوس شدن کودکان نیز تاثیر مثبتی دارد.
۴- مسیر رفتار کودکی که والدین را میزند، تغییر دهید
یکی از راهکارهای موثر در برخورد با بچه‌ای که دست بزن دارد و دیگران را کتک میزند به خصوص در مورد کودکان نوپا، این است که به رفتارش تغییر جهت دهید. به عنوان مثال، در مورد کودکان ۱ تا ۲ ساله، می‌توانید دستی را که از آن برای ضربه زدن استفاده کرده، بگیرید و روی صورتتان به آرامی بکشید تا تبدیل به ناز کردن شود. در این صورت بدون صحبت کردن و فقط با نشان دادن رفتار درست، از شکل‌گیری عادت کتک زدن جلوگیری می‌کنید.
نکته مهم درباره این راهکار این است که مطمئن شوید که ضربه زدن کودک مورد توجه قرار نمی‌گیرد. اگر هر بار که آن‌ها به شما ضربه می‌زنند توجه زیادی نشان دهید یا سریعا درخواست او را اجابت کنید ممکن است رفتار کتک زدن افزایش یابد.
۵- به کودک یاد دهید به جای کتک زدن چه کارهایی می‌تواند بکند؟
حتی ممکن است به ذهن کودکتان خطور نکرده باشد که راه‌های دیگری برای مقابله با ناامیدی، حسادت، خشم و سایر احساسات وجود دارد. مگر اینکه شما به صراحت در رفتار با بچه‌ای که کتک میزند این واکنش‌ها را آموزش داده یا در طی مشاهدات خود الگوبرداری کرده باشید. برای مثال زمانی‌که یکی از دوستانش اسباببازی مورد نظرش را گرفته است. در زمانی که آرام شد به بررسی موقعیت بپردازید و بپرسید چه واکنش های احتمالی دیگری می‌توانست به جای کتک زدن دوستش داشته باشد؟
مطمئن شوید که رفتارهایی مانند صحبت کردن، دور شدن از موقعیت برای به دست آوردن آرامش یا گفتن مشکلات به بزرگسالان در بین راه‌حل‌ها ذکر شود. کودک نوپای شما به والدینش نیاز دارد تا این واکنش‌ها را یاد بگیرد، اما این فرایند زمان‌بر است و صبر شما را می‌طلبد. در مقاله رفتار با کودک پرخاشگر به ارائه تعدادی از رفتارهای جایگزین پرخاشگری و کتک زدن برای کودکان پرداختیم.
۶- از پیام‌های قاطع برای مقابله با بچه‌ای که دست بزن دارد استفاده کنید
زمانی که کودک شروع به کتک زدن می‌کند، قاطعانه به او بگویید: «این کار خطرناکه و به بقیه صدمه میزنه». عصبانیت و تنبیه کودکان معمولا نتیجه عکس می‌دهد و کودک را گیج می‌کند. در ذهن کودک این سوال مطرح می‌شود اگر پدر و مادرم می‌توانند من را کتک بزنند چرا من این حق را ندارم. نظرتان را بدون سرزنش کردن درباره رفتار به فرزندتان بگویید. سعی کنید کودک را متوجه این موضوع کنید که کار بدی انجام داده است و باعث صدمه به دیگران شده است.
۷- در خانه، قوانینی را برای جلوگیری از عصبانیت و کتک زدن کودک، تعیین کنید
یکی از بهترین راهکارهای رفتار با بچه‌ای که کتک میزند، این است در خانه قوانینی وضع کنید که به صورت خیلی صریح بگوید: بی‌احترامی، کتک زدن، لگد زدن و به‌طور کلی هر نوع پرخاشگری کلامی و فیزیکی ممنوع است! برخی از کودکان نیز در هنگام عصبانیت جیغ می‌زنند در این مواقع نباید دست پاچه شوید و تسلیم خواسته کودک شوید. باید قوانین خانه را به کودک یادآور شوید. مقاله «علت جیغ زدن کودکان» نیز شاید بتواند در این باره به شما کمک کند.
شما می‌توانید حتی قوانین را با جمله‌ای مثبت بیان کنید. مثلا به جای «کتک نزن» می‌توانید بگویید «فقط در صورتی که دیگران اجازه بدن و اذیت نشن می‌تونیم خیلی آروم(نه با ضربه زدن) لمسشون کنیم». با کودک خود مکالمه‌ای داشته باشید تا مطمئن شوید این قوانین در ذهنش ثبت شده‌اند و آن‌ها را از عواقب قانون‌شکنی مطلع کنید. در این صورت علاوه بر کاهش برخورد فیزیکی، رعایت قوانین را نیز به فرزند خود یاد می‌دهید.
همچنین مجازات‌های سبکی را برای رعایت نکردن قوانین در نظر بگیرید. عواقبی مانند از دست دادن امتیاز بازی با یک اسباببازی خاص یا تماشای یک کارتون یا جبران کاری که بتوانید از دل شخص ناراحت شده دربیاوریم. دقت کنید این قوانین به طور یکسان باید برای تمامی اهالی خانه اجرا شوند و استثنا وجود ندارد.
۸- تسلیم خواسته کودکی که مادرش را میزند، نشوید!
خیلی از اوقات کودکانی که دست بزن دارند در موقعیت‌های مختلف مادرشان را برای دستیابی به خواسته‌ای خاص کتک می‌زنند. اگر شما هم چنین تجربه ناخوشایندی دارید، در هیچ موقعیت مکانی و زمانی، نگذارید فرزندتان با کتک زدن به مقصودش برسد. مثلا زمانی که فرزندتان در یک مهمانی خانوادگی برای روشن کردن پلی استیشن و اجازه بازی با آن، شما را کتک میزند، برای ساکت کردن او جلوی بقیه این وسیله را در اختیارش نگذارید. چون یاد می‌گیرد که هر بار با کتک زدن و پرخاشگری فیزیکی به خواسته‌اش برسد و در واقع شما با این کار، رفتار نامناسبش را تقویت می‌کنید. اگر برای مخالفت با خواسته کودک مشکل دارید می‌توانید از مقاله «نه گفتن به کودکان» کمک بگیرید.
با کودکی که پدر و مادرش را میزند، یکسان رفتار کنید
اگر شما، والدینتان و پرستار کودکتان هر کدام در رفتار با بچه‌ای که کتک میزند به سه روش متفاوت عمل کنید چه اتفاقی می‌افتد؟ مثلا مادربزرگ بخندد و بگوید: «نه، نه این کارو دیگه نکنیا»، پرستار کودکتان به او بگوید: «عصبانی نشیا چون هیچکی دوست نداره وقتی عصبانی میشی» و همسرتان مقابله به مثل کند و محکم روی دستش بزند و بگوید: «دیگه این کارو تکرار نکنی». هیچ کدام از روش‌های ذکر شده تاییدشده نیست و نه تنها روی کودک تاثیر مثبت نمی‌گذارد، بلکه آسیب هم ایجاد می‌کند. بهترین راه این است که راهکارهای موردتایید روانشناسان کودک( که تعدادی از آن‌ها را در این مقاله ذکر کردیم) را با افرادی که با کودک در ارتباط هستند در میان بگذارید و به‌صورت یکپارچه اجرا کنید. در این صورت با استراتژی یکسانی به این مشکل حمله می‌کنید و در یک جبهه متحد قرار می‌گیرید.
رفتار کتک زدن در فرزند شما چقدر پر تکرار است؟ شما در رفتار با بچه‌ای که کتک میزند چه عکس‌العملی نشان می‌دهید؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی میکنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش میکنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
ممنون از کیدزی بابت مطالب مفید و کاربردی
سپاس از لطف شما همراه گرامی🙏🏻
سلام، پسر من ۵ ساله اشه ،برای به دست اوردن هر چیزی بیشتر اوقات با داد و فریاد واوردن کفگیر و ملاقه و گاهی اوقات چاقو به همه افراد خانواده واکنششو نشون میده ، و حالت تهدید که مثلا بزارین من کارتونمو ببینم یا گریه میکنه و هر چیزی رو احتمال داره پرتاپ کنه ،به نظر شما در این گونه مواقع جیکار کنم؟
سلام مواردی که می‌فرمایید نمونه‌هایی از پرخاشگری کودکانه که نیاز به بررسی دقیق‌تر به‌همراه روانشناس کودک داره. علت شکل‌گیری این رفتارهای پرخاشگرانه به عوامل مختلفی مرتبطه که یک متخصص با ملاقات حضوری فرزندتون قادر به تشخیصش خواهد بود. بهتره این نوع رفتارهای کودکان رو رها نکنین و به‌طور جدی‌تر پیگیری کنین.
سلام من پسرم نزدیک۱۹ماهشه همه رو میزنه علی الخصوص من باباش رو دائما باهاش یم میخواستم بدونم چه رفتاری باید باهاش داشته باشم؟
سلام وقت بخیر در سنین پایین فرزند شما ممکنه برای کشف نحوه تاثیر اعمال مختلفش این کار رو انجام بده معمولا رفتارهایی مثل تغییر جهت رفتار کتک‌زدن، برای این سن می‌تونه موثر واقع بشه. در تکنیک شماره ۴ این موضوع به‌صورت کامل توضیح داده شده
سلام پسر من ۲سالو۹ماهشه خیلی پرخاشگر.مخصوصاازوقتی پسردومم ک الان ۲ماهونیمشه ب دنیا اومده بدتر شده.مدام من رو میزنه و میگه مامان بده.همه چیزروپرت میکنه واگردعواش کنم خودشم میزنه.واقعادیگه نمیدونم چیکاربایدبکنم.خیلی اذیت میکنه من واقعاخسته شدم.درضمن جدیدا ناخن هم میخوره
ای روانشناسان کودک خواهش میکنم راهنماییم کنید. خودمم خیلی عصبی شدم و وقتی اذیت میکنه و کتک میزنه کاری از دستم برنمیادوگریه میکنم
سلام این موضوع طبیعیه که گاهی اوقات والدین هم عصبی و خسته و بی‌حوصله باشند اما این که چطور این احساساتشون رو مدیریت می‌کنند مهمه و خیلی از اوقات نیازمند تمرین و آموزشه. بنابراین پیشنهاد میشه که حتما از یک روانشناس کودک در زمینه فرزندپروری یا یک روانشناس فردی درباره مهارت‌های کنترل خشم کمک بگیرید.
خیلی مقاله خوبی بود. ممنون وافعا
ممنون از دقت و توجه شما.
سلام پسرم ۸سالشه همه رو کتک میزنه ولی همه میزننش من باید چکار کنم خیلی عصبی بزرگ‌تر و کوچکتر هم نمیدونه
سلام بچه‌ها به دلایل مختلفی پرخاشگری نشون میدن و این موضوع نیازمند بررسی عمیق به همراه یک روانشناس کودکه. خیلی از اوقات احساسی که زیر پرخاشگری کودک پنهان شده خشمه و کودک بلد نیست این حس رو مدیریت کنه و نیازمند آموزش مهارته اما در مواردی هم می‌تونه دلایل متفاوت دیگری داشته باشه. کارهایی مثل تنبیه یا دعواکردن کودک می‌تونه منجر به شدیدتر شدن این مشکل بشه.پس بهترین راه مراجعه به یک روانشناس کودک و یافتن دلیل اصلی این رفتاره.