رویای بزرگ! این چیزی است که ما بارها و بارها به فرزندان خود می‌گوییم. بازی همان جایی است که آنها می‌توانند با رویاهای خود زندگی کنند و دنیایی خلاقانه بسازند که روی آن کنترل دارند.
بازی برای کودکان بسیار ارزشمند است و نمی‌توان مزایای بازی در رشد خلاقیت کودکان را نادیده گرفت. هر بازی یک موقعیت منحصر‌به‌فرد است که در آن مهارت‌های تفکر و خلاقیت فردی کودک پرورش می‌یابد زیرا در هنگام بازی کودکان می‌توانند هر کسی باشند و در دنیای ساختگی خود هر کاری انجام دهند.
ساتن اسمیت نیز در کتاب «ابهام بازی» درباره نقش بازی در رشد خلاقیت اینگونه توضیح می‌دهد: «از طریق بازی، کودک این امکان را دارد تا از هر چیزی که در اختیار دارد (توپ، کاغذ، چسب، قیچی، مداد، لگو، تخته ) برای افزایش ایده‌پردازی و خلاقیت استفاده کند. در بازی محدودیت‌ها کاهش یافته یا کاملا حذف می‌شود. حذف این محدودیت‌ها است که کودک را به فردی خلاق تبدیل می‌کند.»
توسعه خلاقیت در کودکان نیاز به زمان و تلاش زیادی ندارد. فقط کافی است کودک خود را به انجام بازی‌های خلاقانه ساده، دلخواه و در عین حال سرگرم کننده تشویق کنید. اگر دوست دارید با نقش بازی در رشد خلاقیت کودکان بیشتر آشنا شوید پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
۱. تقویت مهارت ایده‌پردازی خلاقانه کودک با وسایل بلااستفاده موجود در منزل
مری آن کوهل نویسنده چندین کتاب ایده‌پردازی هنری در مصاحبه‌ای به این نکته اشاره کرده است که : «خلاقیت کودکان با تجربیات هنری مثل ساخت کاردستی پرورش می‌یابد. این موضوع بسیار مهمی است که خلاقیت را نباید با استعداد، مهارت یا هوش اشتباه گرفت. خلاقیت به این معنا نیست که کودک کاری را بهتر از دیگران انجام دهد بلکه خلاقیت بر ایده‌پردازی، تفکر، کاوش، کشف و تخیل استوار است. نکته مهم این است که در زمان ایده‌پردازی و خلق کاردستی، نباید درباره شکل محصول نهایی، نگرانی وجود داشته باشد.»
بر این اساس هیچ محدودیتی برای میزان ایده‌پردازی کودکان وجود ندارد و با فراهم کردن فرصت آزمایش ایده‌های جدید برای کودک (مثلا دادن وسایل بلااستفاده)، به او اجازه می‌دهید تا بدون نگرانی، آزادانه و به طور ناخودآگاه افکار، احساسات و ایده‌های خلاقانه خود را به نمایش بگذارد.
اینکه چگونه این فعالیت‌ها، خلاقیت کودک را افزایش می‌دهد، بسیار ساده است. اگر به کودک وسایل متنوعی بدهید – مثل رنگ، مداد رنگی و موارد دیگر – احتمالا چیز کاملا منحصر به فردی را خواهید دید که توسط کودک ساخته شده است. آنها یاد می‌گیرند که در حین ساخت کاردستی، ریسک کرده و با ایده‌پردازی، مشکلات پیش آمده در ساخت محصول را حل کنند. در واقع با ساخت کاردستی علاوه بر خلاقیت، مهارت حل مساله در کودکان نیز تقویت می‌شود.
۲. پرورش قدرت تخیل داستان‌گویی به وسیله بازی‌های گروهی
در بازی‌های گروهی قصه‌گویی مانند بازی‌های کارتی استوژیت و تکمیل داستان‌های ناتمام، کودکان شخصیت‌های بازی، طرح داستان، صحنه و غیره را تصور کرده و هر طور که می‌خواهند می‌توانند آنها را در ذهن خود ادامه دهند. اینکار می‌تواند خلاقیت کودکان را افزایش داده و ذهن آنها را برای ایده‌های جدید باز کند.
هیچ قالب استانداردی برای این بازی‌های قصه‌گویی گروهی وجود ندارد یعنی پایان و روند داستان از قبل مشخص نیست و کودک باید از تخیل و خلاقیت خود برای ساخت یک داستان یا صحنه استفاده کند. در برخی از این بازی‌ها کودک با انتخاب کارت‌های تصادفی، سناریوهای داستانی متفاوتی را خلق کرده و از این طریق می‌تواند مهارت قصه‌گویی خلاقانه خود را پرورش دهد.
بهترین ویژگی این داستان‌ها ترکیب شگفت‌انگیز جملات و کلمات بی پایان است که به افزایش دایره لغات و داستان‌گویی خلاقانه کمک می‌کند. با گذشت زمان و با تمرین مداوم مطمئنا شاهد این خواهید بود که هنر قصه‌گویی خلاقانه در فرزند شما تقویت می‌شود. بازی های قصه گویی از جمله بازی‌های تقویت گفتار کودک نیز محسوب می‌شوند.
۳.تمرین مهارت تفکر خلاقانه با تمرین بازی‌های فکری مختلف
همان‌طور که فرزندان ما رشد می‌کنند، همه ما می‌خواهیم آنها به متفکرانی خلاق و مبتکر تبدیل شوند که به خوبی با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند. طیف گسترده‌ای از توصیه‌ها در مورد چگونگی آموزش تفکر خلاق به کودکان وجود دارد. یکی از این روش‌ها این است که به آنها فرصت بازی بدهید. بازی‌های فکری رومیزی، کارتی یا حتی نوع آنلاین آنها، فرصت‌هایی را برای توسعه این مهارت در کودک فراهم می‌کند. شما می‌توانید انوع این بازی‌های فکری مناسب سن کودک خود را در اپلیکیشن کیدزی بیابید.
مهارت‌های شناختی که توسط بازی‌های فکری کارتی یا رومیزی در کودکان پرورش می‌یابد، متعدد است و تطبیق، تشخیص اعداد و الگوها و مفاهیم پیچیده‌تر ریاضی بسته به سطح دشواری بازی را شامل می‌شود. افزایش سطح دشواری یک بازی به کودک اجازه می‌دهد تا از هوش خود برای یافتن راه‌حل‌های جدید استفاده کند و در نتیجه تفکر خلاق و استراتژیک را در خود پرورش دهد.
۴. پرورش مهارت تجسم خلاقانه با بازی‌های نمایشی
بازی نمایشی نوعی بازی است که در آن کودکان از تصورات ذهنی خود برای ایفای نقش در موقعیت‌های مختلف استفاده می‌کنند. این نقش‌ها می‌تواند پزشک، مادر، پدر، مغازه‌دار، آتش‌نشان و غیره باشد؛ در واقع هر چیزی که فرزند شما دوست دارد.
ایفای نقش ممکن است یک بازی بسیار ساده به نظر برسد اما وقتی کودکان در این بازی‌ها شرکت می‌کنند، با تصورات ذهنی خود به نقش‌ها جان می‌دهند و از آزادی و توانایی کنترل آنها لذت می‌برند. این ویژگی کمک می‌کند تا در محیطی بدون فشار، علایق خود را در حوزه‌های مختلف کشف کنند، مرتکب اشتباه شوند و از اشتباهات خود درس بگیرند.
۵.تقویت مهارت شکل‌سازی خلاقانه با بازی‌های ساده کودکانه
فعالیت‌های حسی مثل خمیربازی، نقاشی با سبزیجات(ساخت مهر سبزیجات و میوه‌جات) از جمله فعالیت‌های بدون شکست هستند که بچه‌ها آنها را دوست دارند.خمیربازی‌ها برای بازی در داخل خانه عالی هستند و به دلیل خاصیت شکل‌پذیری، نرمی و تنوع رنگی که دارند، خلاقیت را افزایش می‌دهند. در حین بازی، بچه‌ها از کاوش در مواد لذت می‌برند و دوست دارند به صورت عملی شکل‌ها و طرح‌های مختلفی را بسازند.
این بازی‌ها یک فعالیت با پایان باز محسوب می‌شوند. به این معنی که کودکان یک نمونه از پیش ساخته شده را کپی نمی‌کنند بلکه از تخیل خود برای ساختن یا کشیدن هر آنچه که می‌خواهند، استفاده می‌کنند. همچنین در حین بازی می‌توانند جزییات و تزیینات را تا جایی که تخیل آنها می‌خواهد، اضافه کنند. این کار نه تنها به آنها کمک می‌کند تا مهارت شکل‌سازی خلاقانه خود را توسعه دهند بلکه برای کشف علایق و استعداد یابی کودک نیز فرصت مناسبی فراهم می سازد. اگر مایل هستید با روش های گوناگون پرورش استعداد کودک خود آشنا شوید به شما توصیه می‌کنیم مقاله «نقش والدین در پرورش استعداد کودکان» را نیز مطالعه کنید.
پرورش خلاقیت کودک در خانه
در این مقاله توضیح دادیم که بازی‌های حسی، نمایشی، داستانی و فکری بخش مهمی از دنیای کودکان را تشکیل می‌دهند و منبع مهم پرورش خلاقیت در کودکان هستند. شما می‌توانید هر کدام از این بازی‌ها را با کودک خود در خانه امتحان کنید.
برای شروع نیازی نیست وسایل بازی جدید یا گران قیمتی را به فرزندتان بدهید. ساده‌ترین اقلامی که در خانه یافت می‌شوند، وسایلی عالی هستند تا تخیل کودک شما را تحریک کنند. برای مثال جعبه‌ها می‌توانند در دنیای خیالی کودک به هر چیزی مانند کامپیوتر، صندوق پول فروشگاه و تخت بیمار تبدیل شوند.
برای بازی خلاقانه باید فضای مناسبی را در خانه فراهم کنید. این مکان می‌تواند یک اتاق جداگانه یا حتی گوشه‌ای از یک اتاق باشد. کاناپه‌ها و چادرهای بازی می‌توانند مکانی عالی برای شروع دنیای خیالی کودک باشد؛ قلعه‌ای که در آن یک شاهزاده خانم زیبا اسیر یک اژدهای شیطانی است!
یک روش عالی دیگر برای پرورش خلاقیت، این است که به فرزند خود نشان دهید بیش از یک راه برای انجام کاری وجود دارد. به‌عنوان‌مثال، بیش از یک راه برای کشیدن یک شخص یا شکل، ساختن یک قلعه شنی یا نواختن یک طبل وجود دارد. این کار به کودکان اجازه می‌دهد تا بدانند می‌توانند ایده‌های خود را توسعه دهند.
اگر از روش‌های دیگری برای پرورش خلاقیت کودک خود استفاده کردید، آن را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
ممنون برای مقاله خوبتون. نمیدونستم بازی انقدر در تقویت خلاقیت بچه ها تاثیر داره
بله بازی یکی از روش های مناسب برای تقویت و پرورش خلاقیت کودکانه. ممنون از شما.