دیدن ناخن‌هایی کوچک با زوایای ناصاف و کنارههای زخمی، یک صحنه تکراری و ناراحت‌کننده، برای پدر و مادرهای کودکانی است که ناخن می‌جوند. بعضی کودکان از روی بی‌حوصلگی، کنجکاوی، بیکاری و گذران وقت یا حتی برای آرام کردن خود به این کار می‌پردازند. اگر ناخن جویدن کودکتان تبدیل به دغدغه‌ای مهم برای شما شده است، باید بگوییم تنها نیستید. آمارها نشان می‌دهد ۳۰ الی ۶۰ درصد از کودکان و نوجوانان درگیر عادت ناخن جویدن هستند. در واقع ناخن جویدن تنها یکی از «عادت‌های نامناسبی» است که از رفتارهای دیگری نظیر کندن پوست لب، کندن مو و دندان قروچه شایع‌تر است و احتمال ادامه‌دار بودن آن تا بزرگسالی نیز بیشتر است.
کودکان به دلایل مختلفی دست به این کار می‌زنند که هر کدام نیاز به راه درمانی ویژه‌ای دارد. بهتر است پیش از شدت گرفتن و جدی شدن این مشکل، درصدد کشف علت و راهکارهای بهبود آن بر بیایید. در این مقاله با ما همراه باشید تا از علل این عادت و راهکارهای مفید خانگی برای درمان ناخن جویدن کودکان برای شما بگوییم.
علت ناخن جویدن کودکان، چرا فرزندم ناخن‌هایش را می‌جود؟
عوامل و فاکتورهای مختلفی در شکل گرفتن یک عادت، به‌خصوص عادت‌هایی که یک لذت نهفته در خودشان دارند، تاثیرگذارند. پیدا کردن دلیل اصلی و قطعی در علم روانشناسی امکان‌پذیر نیست، اما نظریه‌پردازان و محققان با توجه به تحقیقات و تجربه خود، مواردی را به عنوان علت‌های احتمالی هر موضوع مطرح می‌کنند. در این قسمت ما به بیان دلایل احتمالی برای عادت ناخن جویدن کودکان می‌پردازیم.
۱- بی‌حوصلگی و بیکاری می تواند دلیلی برای ناخن جویدن کودکان باشد
حتما شما هم تجربه کرده‌اید که درست وقتی بیکار شده‌اید دستهای از موهایتان را در نور گرفته‌اید و شروع به جدا کردن موخوره‌هایش کرده‌اید یا لحظاتی به ناخن‌های خود خیره شده‌اید و به این فکر کرده‌اید که چقدر کنارههای ناصاف است و نیاز به یکدست شدن دارد. نوجوان‌ها گاهی این زمان را به کشف جوش‌های سرسیاه صورت خود و فشار دادن آن‌ها اختصاص می‌دهند.
در کودکان هم دقیقا این اتفاق رخ می‌دهد وقتی یک کودک بیکار یا بی‌حوصله می‌شود ممکن است شروع به خوردن ناخن‌های خود کند، زیرا کار دیگری برای انجام دادن ندارد. در واقع ذهن به نزدیک‌ترین چالش ذهنی لذت‌بخش، چنگ می‌زند و سپس آن را به عنوان عادتی لذت‌بخش برای پر کردن زمان‌های اضافی در نظر می‌گیرد. طوری که از کنترل خارج شده و تبدیل به یک عادت ناخودآگاه می‌شود.
۲- عادت ناخن جویدن در بچه‌ها می‌تواند نشانه‌ای فرعی از اختلالات دیگر باشد
در صورتی که عادت ناخن جویدن کودک شما پرتکرار و طولانی مدت باشد احتمال‌های دیگری از سمت روانشناسان مطرح می‌شود که نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد. مثلا ناخن جویدن کودک شما ممکن است نشانه‌ای از علائم وسواس فکری کودک یا به تعبیری دیگر رفتاری اجباری در پاسخ به فکر وسواسی‌اش باشد که بررسی همه‌جانبه از طریق روانشناس کودک را می‌طلبد. از طرفی گاهی فرزند شما چون نمی‌تواند تمرکز کند و به دنبال روشی برای ایجاد این تمرکز است، ناخن‌هایش را می‌جود. در این صورت ممکن است ناخن جویدن، جزو علائم بیش‌فعالی کودکان باشد. شما می‌توانید برای اطلاعات بیشتر درباره این اختلال، به مقاله «بیش فعالی کودکان چیست» مراجعه کنید.
۳-تقلید را به عنوان بزرگ‌ترین دلیل ناخن جویدن کودکان، در نظر بگیرید
بچه‌ها در سنین پایین، مثل یک طوطی، تمام رفتارهای شما را تقلید می‌کنند. ناخن جویدن هم از این قضیه مستثنی نیست و می‌تواند جزو رفتارهای آموخته‌شده بچه‌ها طبقه‌بندی شود. آن‌ها یاد می‌گیرند به هنگام تماشای تلویزیون یا مطالعه کردن، ناخن بجوند چون می‌بینند پدر و مادرشان دقیقا همین کار را انجام می‌دهند. در نتیجه رفتار آن‌ها را تقلید می‌کنند.
۴-ناخن جویدن کودکان مثل یک قرص مسکن در برابر تنش‌ها عمل می‌کند
جویدن ناخن ممکن است پاسخی آرام‌بخش به استرس یا اضطراب کودک در مقابله با یک تغییر باشد یا در واقع مثل یک مسکن عمل کند. گاهی حتی به عنوان یک عکس‌العمل گذرا در برابر ترس‌های کودک شناخته می‌شوند. مثلا برخی از کودکان برای به خواب رفتن، انگشت شست خود را می‌مکند و گاهی ناخن‌های خود را هم می‌جوند چون از تاریکی یا سایه‌ها، به هنگام خواب می‌ترسند. برای شناخت دقیق‌تر ترس‌های کودکان می‌توانید به مقاله «انواع ترس در کودکان» مراجعه کنید.
راهکارهای درمانی برای ناخن جویدن کودکان چیست؟
ترک هر عادتی مستلزم مقدار زیادی خودکنترلی و یادگیری مهارت است. وقتی با کودک نوپایی سروکار دارید که ناخن‌هایش را می‌جود، میزان بیشتری از خودکنترلی و راهکارهای تغییر عادت را نیاز دارید که بتوانید این تکنیک‌ها را با تنوع بیشتری به کار بگیرید. در این قسمت ما ۸ استراتژی برای ترک عادت و درمان ناخن جویدن در کودکان را به شما معرفی می‌کنیم.
۱- برای متوقف کردن عادت ناخن جویدن کودک، از اهمیت رابطه با فرزندتان غافل نشوید
در اولین قدم باید متوجه اهمیت ارتباطتان با کودک باشید. از داد زدن بر سر کودک، گفتن داستان‌های ترسناک از عواقب ناخن جویدن، اطلاع‌رسانی به خاله و دایی و عمه و عمو برای نصیحت کودک و تنبیه کردن او خودداری کنید. این کارها موجب تشدید اضطراب و در نتیجه تقویت این عادت خواهد شد. به جای آن بر روی بهبود رابطه صلح‌آمیزتان با کودک تمرکز کنید. هر چقدر رابطه شما و کودک بهتر باشد و او بتواند در فضای امنی که به او می‌دهید، احساسات خود را بروز دهد و از ترس‌ها و نگرانی‌های خود صحبت کند، کمتر دچار اضطراب می‌شود.
دقت کنید هرگز و در هیچ صورتی برای ناخن جویدن ،حس شرم و گناه به کودک ندهید. عباراتی مثل: «از سنت خجالت نمی‌کشی همش مثل نی‌نی کوچولوها دستت تو دهنته؟» یا «جلوی مامانی و بابایی خجالت نمی‌کشی ناخناتو می‌جوی میدونی چقدر زیرش پر میکروبه؟ اه اه اه همه به خاطر کار تو حالشون بد شد دیگه نمی‌تونن غذا بخورن» در جهت عکس، عمل می‌کنند و انگیزه کودک را برای تغییر از بین می‌برند.
۲- کوتاه کردن ناخن‌های بچه‌ها را در برنامه روزانه خود بگنجانید
این راهکار ساده است.برای جلوگیری از ناخن جویدن کودک، ناخن‌های او را با فاصله زمانی کم، کوتاه کنید تا چیزی برای جویدن وجود نداشته باشد. کوتاه‌بودن ناخن‌ها از تجمع میکروب‌ها و آلودگی‌ها نیز جلوگیری می‌کند و احتمال بروز بیماری‌های عفونی را کاهش می‌دهد. هرگز این کار با دعوا یا زور و اجبار انجام ندهید تا فرزندتان نسبت به آن گارد نگیرد. برای کم کردن احتمال مقاومت فرزندتان این کار را به عنوان یکی از روتین‌های بهداشتی در برنامه اصلی خانواده بگنجانید. در صورت امکان، حتی از کوتاه کردن ناخن‌ها و استفاده از لاک‌های بی‌ضرر مخصوص کودکان، در سالن‌های مانیکور، یک تفریح بسازید تا او را با خود همراه کنید.
۳-اصل ناخن نجویدن کودکان را به کتاب قانون خانوادگی اضافه کنید
کودک با مفهوم قوانینی که در خانه برای حفظ نظم وجود دارد از طرق مختلف آشنایی دارد. مثلا می‌داند که بدون پوشیدن دمپایی نمی‌تواند از دست‌شویی استفاده کند و یا روشن کردن تلویزیون بعد از ساعت ۹ شب ممنوع است. پس گذاشتن قانونی مثل: «زمانی که با من صحبت می‌کنی جویدن ناخن ممنوع است.» با منطق کودک همخوانی دارد و امکان‌پذیر است. اگر کودک در برابر این قانون مقاومت کرد، می‌توانید از چنین عبارتی استفاده کنید: من برای چند دقیقه اتاق را ترک میکنم. چون دیدن ناخن جویدن تو برایم آزاردهنده است.
۴-برای ترک عادت ناخن جویدن کودک از زبان رمزی دونفره استفاده کنید
می‌توانید یک اسم رمز یا یک حرکت مخفی بین خودتان و کودک تعریف کنید تا هروقت در حال جویدن ناخن بود از آن استفاده کند. برای مثال دو بار بشکن‌زدن پشت سر هم، دست دادن با کودک، قلقلک دادن گردنش، گرفتن آرام بازویش و یا گفتن عبارت رمزی مثل: استپ، دست‌ها بالا، توجه توجه. هر چه قدر فضا جدیت کمتری داشته باشد، کودک اشتیاق بیشتری نشان داده و مشارکت بیشتری با شما خواهد داشت.
۵-دست و دهان کودک را به منظور پیشگیری از ناخن جویدن، مشغول نگه دارید
تا حد ممکن دستهای کودک را مشغول نگه دارید. احتمال ناخن جویدن، وقتی که دستهای کودک مشغول باشد خیلی کم است. حتما متوجه شده‌اید وقتی که کودک در حال دیدن برنامه تلویزیونی است، ناخودآگاه به جویدن ناخن می‌پردازد. برای جلوگیری از این اتفاق، اسباب بازی نرمی مثل خمیر بازی، قرار دادن چند کش در مچ دست کودک، توپ‌های نرم ضد استرس و خمیر اسلایم به دستش دهید تا مشغول باشد. ّ
در مواقع دیگر نیز استفاده از پلاستیک‌های حباب‌دار می‌تواند هم جنبه سرگرمی و بازی داشته باشد و هم پیشگیری از جویدن ناخن. مشغول نگه داشتن کودک به بازی‌هایی که نیاز به کار با دست دارند و زمان‌بر هستند، مثل: درست کردن پازل، لگو، کلاژ، یویو علاوه بر درمان استرس در کودکان، برای درمان ناخن جویدن کودکان نیز تاثیر مثبتی دارد. همچنین مشغول نگه داشتن دهان کودک با ساقه کاهو یا کرفس، هویج، آدامس‌های بدون قند، چوب شور، سیب، در تغییر عادت ناخن جویدنش موثر است.
۶-ارائه جایزه و پاداش به کودک برای پیروزی در برابر ناخن جویدن فراموش نکنید
تا حدود سن ۹ سالگی شما می‌توانید، جدولی بر اساس روزهای هفته تهیه کنید و به ازای روزهایی که کودک ناخن نمی‌جود، ستاره یا استیکری به آن تعلق دهید. بعد از رسیدن ستاره‌ها به تعداد مشخص، کودک می‌تواند فعالیت یا جایزه موردعلاقه‌اش را از میان گزینه‌هایی که در اختیار دارد، انتخاب کند.
اگر کودکتان نمی‌تواند یک روز را بدون جویدن ناخن تمام کند، جدول را به زمان‌های کوتاه‌تری تقسیم کنید. مثلا زمان دیدن تلویزیون، زمان غذا خوردن، زمان مشق نوشتن، زمان حرف زدن با دوستان، زمانی که در ماشین حضور دارد. همچنین مشارکت خود کودک در کشیدن ستاره یا چسباندن استیکر روی جدول برای او خوشایند و تشویق‌کننده خواهد بود. اگر نجویدن ناخن تمام انگشتان برای کودک سخت بود، می‌توانید با تمرین ناخن نجویدن روی یک انگشت شروع کنید و سپس تعداد انگشتان را زیاد کنید.
۷-کودک را درباره شکل‌گیری عادت جویدن ناخن‌ها، آگاه کنید
از آن‌جایی که کودکان معمولا ناخودآگاه درگیر ناخن جویدن می‌شوند و کم‌کم این کار، شکل عادت به خود می‌گیرد، اگر متوجه نباشند که به این عادت گرفتار شدند، نمی‌توانند ناخن جویدن را ترک کنند. در واقع اگر کودک، انگیزه‌ای برای ترک ناخن جویدن نداشته باشد و اهمیت آن را درک نکند، احتمالا تلاش‌هایتان بی‌نتیجه خواهد ماند.
در قدم بعدی به فرزندتان نشان دهید که با او در یک تیم هستید و درباره بهداشت دست‌ها و ناخن‌ها از طریق کتاب‌‌های مناسب یا کارتون‌های آموزنده ویدزی با او گفت‌وگو کنید تا متوجه شود چرا جویدن ناخن عادت خوبی نیست. به‌طور کلی درک مفهوم بهداشت توسط کودک می‌تواند کمک خوبی باشد. برای ترک ناخن جویدن کودک ،اجازه دهید کودک کم‌کم نسبت به این عادت و نرمال نبودن آن آگاه شود. می‌توانید این مطلب را به این شکل بیان کنید: «تازگی متوجه شدم ناخن‌هات رو می‌جوی. درسته؟خودت متوجه شدی؟» و یا «فکر میکنم بعضی وقتا ناخن‌هات درد می‌گیرن یا می‌سوزن. میدونی دلیلش چیه؟ وقتی این کارو می‌کنی چه حسی داری؟»
کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان معمولا تمایل به دخالت والدین ندارند. کافی است به آن‌ها بگویید که متوجه عادت ناخن جویدن آن‌ها شده‌اید و تا هرجا که خودشان تعیین کنند در کنارشان خواهید بود تا جویدن ناخن را ترک کنند. شما در یک تیم کنار هم هستید و نه دو تیم مقابل.
۸-استفاده از لاک‌های مخصوص جلوگیری از ناخن جویدن را برای مواقع اضطراری در نظر بگیرید
استفاده از لاک‌های مخصوص را به عنوان آخرین راه‌حل برای درمان ناخن جویدن کودکان در نظر بگیرید. اگر تمام راهکارهای قبلی نتیجه ندادند و از طرفی سلامتی کودک نیز با ناخن جویدن مورد تهدید جدی قرار گرفت، از لاک‌های مخصوصی که برای این هدف در بازار موجود هستند، استفاده کنید. لازم است قبل از زدن لاک برای کودک، مطمئن شوید که او متوجه معنی و دلیل این کار می‌شود. در استفاده از لاک دقت کنید. بعضی از آن‌ها حاوی فلفل هستند و در صورت تماس با چشم کودک باعث سوزش خواهند شد.
با بچه‌ای که ناخن می‌جود چه کار کنیم؟
ناخن جویدن کودکان می‌تواند موجب آسیب‌های مختلفی در آن‌ها شود. آسیب‌هایی از قبیل خون‌ریزی و زخم شدن کنار ناخن‌ها، عفونت، رشد نامتناسب ناخن‌ها که باعث فرورفتن آن‌ها در گوشت می‌شود و بیماری‌های دهان و دندان که از طریق انتقال آلودگی از دست به دهان ایجاد می‌شود. شدت بروز این عادت در کودکان گاهی به حدی می‌رسد که روابط اجتماعی و فعالیت‌های روزمره آن‌ها را دچار اختلال می‌کند.
زمانی که کودک از مسخره شدن توسط دوستانش با شما صحبت می‌کند به این معنی است که در این مرحله نیازمند توجه ویژه است. به صحبت‌های کودک گوش دهید و به او اطمینان دهید که می‌تواند عادت ناخن جویدن را ترک کرده و حمایت شما را در طی این مسیر خواهد داشت. ناخن جویدن در کودکان ممکن است طی مدتی کم شده و سپس مجددا زیاد شود. نگران نباشید. این اتفاق، روالی طبیعی در طی درمان این عادت است.
به طور کلی ترک عادت‌ها بسیار سخت است و اگر کودکتان در طی روند ترک عادت ناخن جویدن شکست می‌خورد و از شکست خود غمگین و افسرده می‌شود، به او یادآوری کنید که در کنارش هستید. اگر خودتان نیز از موفقیت در این روند ناامید می‌شوید، به خود یادآوری کنید که این اتفاق طبیعی است و جای نگرانی وجود ندارد. به تلاش خود ادامه دهید و ناامید نشوید. توجه بیش‌ازحد به عادات بد فرزندتان احتمالا نتیجه معکوس خواهد داشت و جویدن ناخن ممکن است بدتر شود. تنبیه کردن کودک یا ایجاد حس خجالت در او برای جویدن ناخن، در تغییر عاداتش موثر نخواهد بود. به کودک خود کمک کنید تا ناخن جویدن خود را مدیریت کند، اما بیش‌ازحد درگیر این نشوید که او را متوقف کنید. آیا این مقاله برای شما مفید بود؟ فرزند شما چه عادت نامناسب دیگری دارد که آزاردهنده است؟ سوالات خود را با کارشناسان کیدزی در میان بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی میکنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش میکنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
چقدر این موضوع فراگیره و انقدررررر کلافه بودم و نمیدونستم چیکار کنم ممنون بابت نوشتن این مطلب لطفا دندون قروچه رو هم در موردش راهکار بدین
خوشحالیم که این موضوع مورد توجهتون قرار گرفته. بله اتفاقا موضوعی با همین عنوان به تازگی در بلاگ کیدزی منتشر شده و امیدواریم کمک کننده باشه:
https://kidzy.land/blog/causes-of-childrens-bruxism-and-its-treatment/
واقعا ناخن جویدن بچه ها خیلی نگران کننده است. دختر منم ناخناشو میجوه. فکر کنم علت ناخن جویدنش استرس باشه. نیازه ببرمش پیش روانشناس؟
ممنون از راهنمایی های جامع و با ارزشتون بابت اختلالات کودکان مخصوصا جویدن ناخن
خوشحالیم که این مطلب براتون مفید بوده.
این ناخن جویدن بچه‌ها هم از اون عادت‌هاست که همه خانواده‌ها رو درگیر می‌کنه
بله دقیقا همینطوره ناخن‌جویدن کودکان می‌تونه به موضوعی آسیب‌زننده برای کل خانواده تبدیل شه
سلام وقت بخیرپسرمن دوسالشه ودائم ناخنهاشومیخوره ناخن هاشومیخوره نه این که بجوه حتی ناخن شصت پاشوهم خورده بودکه خونی شده بودوهرکاری میکنم بی فایدست درحدی که بی اشتهایی ویبوست هم داره ونمیتونم اینکاروازسرش بندازم میگن اثرهمی ناخن خوردنشه میشه راهنماییم کنین لطفا
واقها ناخن جویدن بچه خیلی اذیت کننده است. ممنون از راهکارهایی که ارائه دادید.
بله مشکل ناخن جویدن کودکان معمولا برای والدین نگران‌کننده است. امیدواریم با این راهکارها مشکلتون حل بشه.