اگر ماشین زمان داشتید دوست داشتید به چه زمانی بروید؟ اکثر افراد در پاسخ به این سوال، «دوران کودکی» را انتخاب میکنند چون معتقدند برههای بیدغدغه و فارغ از هرگونه استرس بوده است. در صورتی که برخلاف تصور عامه بچهها هم استرس را تجربه میکنند. به عنوان مثال، بچهها ممکن است به دلیل اختلافات خانوادگی یا طلاق دچار استرس شوند. تغییرات بزرگ زندگی، مانند رفتن به خانه جدید، ورود یک خواهر و برادر جدید یا ورود به مدرسه میتواند در ایجاد استرس برای بچهها موثر باشند.
نقطه عطف ماجرا اینجا است که استرس تا حد بهینهای میتواند در عملکرد بچهها مفید باشد. مثلا کودک را وادار میکند زمانیکه ترجیح میدهد با دوستانش بیرون باشد، برای امتحان روز بعدش مطالعه کند، اما کارکرد آن در طولانیمدت متفاوت است. استرس طولانیمدت کنترل نشده میتواند به فهرستی طولانی از مشکلات سلامت جسمی و روانی برای فرزند شما تبدیل شود. در این هنگام باید به سراغ راهکارهایی برای کاهشاسترس در کودکان رفت.
منابع استرس گاهی اوقات میتوانند فشارهایی ایجاد کند که برای بچهها طاقتفرسا باشند. شما به عنوان یک والد، نمیتوانید همیشه از فرزندان خود در برابر استرس محافظت کنید. علاوه بر این، محافظت از کودک در برابر مشکلات زندگی، هیچ لطفی به او نخواهد کرد. تربیت کودکی تابآور که بتواند از سختیها و چالشها عبور کند، بهترین هدیهای است که میتوانید به فرزندتان بدهید. در این مقاله راهکارهای موثری برای کاهش استرس در کودکان آورده شده که همراهی شما را تا انتهای متن میطلبد.
۱-اولین قدم برای کاهش استرس کودکان، تغییر طرز فکر است
به فرزندتان کمک کنید طرز فکر «استرس آسیب میزند» را به «استرس کمک میکند» تغییر دهد. اگر بچهها بفهمند که موقعیتهای استرسزا برای همیشه دوام نمیآورند؛ از این موقعیتها برای یادگیری استفاده میکنند. عصب شناسان، سیستم پاسخ استرس را با سیستم ایمنی مقایسه میکنند که با تمرین قویتر میشود. به این صورت که پس از ارائه یک پاسخ مناسب به استرس، مغز آنها را به خاطر میسپارد. اینگونه است که یادگیری پاسخهای مناسب به استرس، مغز را آماده میکند تا دفعه بعد، موقعیتهای استرسزای مشابه را مدیریت کند.
کودکان باید مقدار معینی از ناملایمات را تجربه کنند تا هم بدن و هم ذهن آنها سرسخت و انعطافپذیر شود. شما میتوانید فرزندتان را راهنمایی کنید تا زمینههای رشد یا درسهایی را که از آخرین چالش استرسزای او حاصل شده را بیابد. سپس از او بپرسید از آن موقعیتی که موجب استرس شده چه آموخته؟ از چه نقاط قوتی برای مدیریت این موقعیتها استفاده کرده؟ اکنون از چه تکنیکهایی میتواند استفاده کند؟درنظر گرفتن استرس به عنوان یک عامل رشد میتواند یکی از مهمترین راهکارها در کاهش استرس کودکان باشد. هنگامی که استرس به عنوان فرصتی برای رشد در نظر گرفته شود، فرزند شما رابطه سالمتری با استرس ایجاد میکند و مدیریت آن آسانتر خواهد بود.
۲-برای کاهش استرس کودکان،نتایج احتمالی وقایع را با او مرور کنید
اغلب کودکان و نوجوانان (و گاهی اوقات بزرگسالان) به استرس با تفکر فاجعهآمیز پاسخ میدهند. «اگه توی این آزمون مردود شم، تمام زندگیم خراب میشه!» یا، «سارا با من خوب نیست. هیچکس دیگه با من دوست نمیشه» هنگامی که این اتفاق میافتد، با صبوری کامل به احساسات فرزندتان گوش کنید تا احساس کند او را درک میکنید. در واقع بیان این جملات میتواند از علائم استرس در کودکان باشد. در این مواقع سعی کنید همدلی نشان دهید.
مثلا: «میدونم که در مورد آزمونت نگرانی و این کاملا طبیعیه» سپس از «تمرین بدترین سناریو» استفاده کنید. از فرزندتان بپرسید: «بدترین چیزی که ممکنه اتفاق بیفته چیه؟» اگر واقعا در آزمون مردود شود، یا اگر سارا همچنان نامهربان باشد، بدترین چیزی که ممکن است اتفاق بیفتد چیست؟ همچنین میتوانید از فرزندتان بپرسید که چقدر احتمال دارد این سناریو اتفاق بیفتد، یا اینکه چقدر احتمال وقوع هر سناریو دیگری وجود دارد. شما باید به آنها اجازه دهید بدن خود را آرام کنند و احساسات خود را پردازش کنند تا آماده حل مشکل، یادگیری و رشد باشند.
هدف از این تمرین برای کاهش استرس کودکان، نادیده گرفتن ترسهای بچهها نیست، بلکه کمک به آنها برای درک «بدترین اتفاق» است. در این صورت متوجه میشوند هر اتفاق استرسزایی آنقدرها هم که در ابتدا تصور میکرند، فاجعهبار نیست و قابل حل شدن است.
۳-مدیریت استرس در کودکان، نیاز به یادگیری مهارت حلمسئله دارد
اهمیت حلمسئله در کودکان بر کسی پوشیده نیست. هنگامی که کودک شما طرز فکرش را نسبت به استرس تغییر داد وقت آن است که بیاموزد، چگونه با حلمسئله این موقعیتهای استرسزا را کنترل کند. برای نمونه در مثال پاراگراف قبل از او بپرسید «اگر این بدترین اتفاقی که گفتی، بیفته، چیکار میکنی؟» به فرزندتان کمک کنید تا برای یافتن راهحل تلاش کند.
هنگامی که راهحلها را در نظر گرفتید، به فرزندتان کمک کنید تا درباره پیامدهای مثبت و منفی هر ایده پیشنهادی فکر کند و سپس یکی را انتخاب کند. کودک شما ممکن است نیاز به تشویق داشته باشد تا بیشتر حلمسئله را خودش انجام دهد. پیدا کردن یک راهحل بالقوه به کودک شما کمک میکند تا کنترل بیشتری بر استرس خود داشته باشد. هنگامی که او برنامهای برای بدترین سناریو داشته باشد، زمان بسیار کمتری را صرف نگرانی خواهد کرد. در واقع تقویت مهارت حل مسئله در کودک یک راهکار عالی برای کاهش استرس در کودکان بهشمار میرود.
۴-برای از بین بردن استرس کودک،منفیبافی را از او دور کنید
«من واقعا ریاضیاتم بده»، «از موهام متنفرم» و «بهتره منو با خودتون نبرین چون همه چیو خراب میکنم». این جملات نمونههایی از تفکر منفی کودکان هستند. کودکان و نوجوانان به راحتی میتوانند در دام تفکر منفی بیفتند. با این حال، وقتی کودکان از خودگویی منفی استفاده میکنند، فقط مخالفت نکنید! در عوض از آنها بخواهید که واقعا به درست بودن چیزی میگویند، فکر کنند یا زمانهایی را که سخت کار کرده و پیشرفت کردهاند را به آنها یادآوری کنید. یادگیری تفکر مثبت یکی از روش های موثر در کاهش استرس در کودکان است و به آنها کمک میکند تا در برابر استرس مقاومت کنند. روانشناسان معتقدند انجام بازیهای افزایش عزت نفس در کودکان و به طور کلی تقویت این حس در کودکان نیز تاثیر مهمی در کاهش این خودگوییها و افکار منفی آنها دارد.
۵-تکنیکهای سالم مدیریت استرس را به کودک آموزش دهید
تکنیکهای فهرستشده در بالا زمانی بهترین کارایی را خواهند داشت که کودک شما در یک حالت ذهنی آرام قرار داشته باشد تا بتواند از تفکر انتقادی و منطقیاش بهره ببرد. شما میتوانید با استفاده از تکنیکهای مدیریت استرس به فرزندتان کمک کنید به این حالت آرام دست یابد. گوش دادن به موسیقی، راه رفتن در طبیعت یا ورزش جزو راهکارهای کاهش استرس در کودکان به شمار میرود. در ادامه چند نمونه اثربخش از این راهکارهای کاهش استرس آورده شده است:
اجرای تصویرسازی ذهنی برای افزایش آرامش کودکان
برای کاهش استرس کودک خود از او بخواهید مکان مورد علاقه خود را در جهان تصور کند. این مکان میتواند ساحل، جنگل یا یک نقطه آرام در خانه شما باشد. برای ایجاد یک تصویر کامل در ذهن کودک، به او بگویید از حواس خود برای فکر کردن در مورد این مکان استفاده کند. چه میبیند، میشنود، چه احساسی میکند؟ آنها را تشویق کنید تا چند دقیقه در آنجا بماند. این تکنیک راهی موثر برای کاهش استرس در کودکان است.
کاهش استرس کودک با تکنیک آرامسازی عضلانی
به کودک بگویید وانمود کند که لیمو را میفشارد، سپس لیمو را رها کند و به انگشتانش استراحت دهد. در مرحله بعد او میتواند تصور کند انگشتان پایش را به عمق یک گودال گلی فشار میدهد، سپس از گودال گلی خارج میشود و پاهای خود را در آب روان میگذارد و آنها را شل میکند. این تمرینها به آزاد شدن تنش ایجاد شده در عضلات و کاهش استرس کودکان کمک میکند. زمانیکه علائم فیزیکی اضطراب در کودکان از بین برود، ذهن فریب میخورد و به صورت ناخودآگاه از میزان استرس تجربه شده توسط کودک کاسته میشود.
قدرت شگفتانگیز خنده در مقابله با استرس کودک
خنده میتواند استرس را در کودکان کم کرده و به طرز قابلتوجهی کاهش دهد. در طی صحبت کردن در مورد مشکل، میتوانید با همراهی فرزندتان چهرههای خندهداری برای چالش استرسزا بسازید یا درباره آن جوک بگویید. این تکنیک، بار هیجانی منفی زیادی که استرس روی دوش فرزندتان میگذارد را کاهش میدهد.
معجزۀ بازیهای کاهش استرس کودکان
بازیهای کاهش استرس برای کودکان میتواند نقش مهمی در درمان استرس کودکان داشته باشند. بازی پنج تایی یکی از بازی های ساده کاهش استرس است در این بازی هر بازیکن ۵ چیز را که در حال حاضر میتواند ببینید، ۴ چیز را که میتواند بشنود، ۳ چیز را میتواند توسط حس لامسهاش لمس کند، ۲ چیز را که میتواند بو کند و یک چیز را که میتواند توسط زبانش بچشد را باید نام ببرد. در واقع این کار یک نوع تمرین خودآگاهی است و حواس کودک را روی اینجا و اکنون متمرکز میکند و مناسب زمانهایی است که کودک در حال تجربه استرس است. همچنین خرید اسباببازیهای مناسب برای کاهش استرس کودکان، برای استفاده در زمانهایی که کودک تحت فشار است؛ میتواند کمککننده باشد.
انجام تمرینهای تنفسی برای از بین رفتن استرسهای کودک
این تمرین میتواند به همین سادگی باشد که کودک چشمانش را ببندد و نفس عمیق بکشد. به فرزند خود بگویید که هر نفس را بشمارد (یک دم و یک بازدم را با یک عدد، شمارش کند). هنگامی که آنها به حداقل تعداد (مثلا ۵۰) رسیدند، کودک شما میتواند نفس عمیقی بکشد، آن را به آرامی رها کند و چشمان خود را باز کند. انجام تمرینهای تنفسی نه تنها یک راهکار موثر برای درمان استرس در کودکان است، بلکه برای مدیریت استرس در بزرگسالان نیز توصیه میشود.
تکنیک شمردن راهی برای مقابله با استرس در کودکان
انجام یک فعالیت شناختی ساده مثل شمارش، میتواند حواس کودک را از تمرکز صرف روی موضوع استرسزا منحرف میکند تا بهتر بتواند از تفکر منطقیاش استفاده کند. از کودک بخواهید یک عدد را انتخاب کنند و از صفر شروع به شمارش کند. حتی میتواند این کار را برعکس انجام دهد. چند روش مختلف برای شمارش را امتحان کنید تا ببینید کدام یک در زمینه کاهش استرس کودک بهتر عمل میکند.
۶-به منظور کاهش استرس کودکان، سواد رسانهای را افزایش دهید
امروزه کودکان زمان زیادی را به صورت آنلاین میگذرانند، جایی که ممکن است با محتوای مشکوک، آزار و اذیت مجازی یا فشار همسالان مواجه شوند. همه این موارد به عنوان منابعی برای استرس کودکان به شمار میروند. شما میتوانید با آموزش به فرزندان خود در زمینه شبکههای اجتماعی و ایجاد قوانین استفاده از موبایل برای کودکان در زمینه کاهش استرس آنها گام بردارید. این تکنیک در واقع نوعی پیشگیری به شمار میرود.
۷-ساخت مجله ویژه استرس، یکی از راهکارهای موثر در کاهش استرس کودکان است
گفتگوهای دونفره درباره استرسهای روزمره میتواند یک راه عالی برای کاهش استرس در کودکان باشد. یک راه ساده برای باز کردن صحبت در مورد وقایع روز بچهها این است که مثال گل رز را بزنید. گلبرگهای زیبا نماد چیزهای خوبی که در طول روز اتفاق افتاده و خارها نمادی برای چیزهای بدی که رخ داده، هستند. اگر آنها تمایلی به صحبت رو در رو با شما ندارند، سعی کنید در مکانهایی مثل ماشین صحبت کنید. با این حال باز هم اگر فرزند شما برای شروع مکالمه کلامی مشکل دارد، به جای آن بنویسید. شما میتوانید یک مجله سهنفره راهاندازی کنید و در مورد اینکه چه اتفاق استرسزایی برای هر کدام از اعضای خانواده پیش میآید و نحوه برخورد با آنها صحبت کنید. انتخاب اسمهای مستعار میتواند در ایجاد جذابیت در نوشتن برای بچهها موثر باشد. این تکنیک، فرزند شما را با انواع راهکارهای کاهش استرس آشنا میکند و در یادگیری این راهبردها موثر است.
۸- برنامههای خودمراقبتی کودک، درمان خانگی استرس کودکان
ساخت برنامه خودمراقبتی به عنوان «زمانی برای من» نشاندهنده اهمیت به کودک در حفظ آرامش و دوری از استرسهاست. این برنامه میتواند شامل زمانی برای بازی، مطالعه، شنا، نقاشی، حمام یا سایر فعالیتهایی باشد که برای کودک آرامشبخش است. برای تدوین این برنامه با کودک در مورد برنامه کاریاش صحبت کنید. آیا کاری وجود دارد که کودک مایل باشد آن را برای حفظ آرامشش انجام دهد؟ اگر برنامه هفتگی کودک فشار زیادی را به او وارد میکند؛ کم کردن یک یا دو فعالیت سنگین از برنامه او در هفته، استرس را کاهش میدهد.
۹- کاهش و درمان استرس کودکان در مدرسه
متاسفانه به دلیل شیوههای نادرست آموزشی، بسیاری از دانشآموزان استرس را در مدرسه تجربه میکنند. این استرس گاهی تا بزرگسالی ادامه داشته و تاثیرات منفی روی آنها خواهد گذاشت. برای کاهش استرس کودکان در مدرسه سعی کنید انتظارات و توقعات خود به عنوان والد را کم کنید. کمالگرایی و انتظارات بیشازحد شما میتواند به استرس فرزندتان دامنزده و آن را تشدید کند. اگر فرزند شما استرس زیادی را در محیط مدرسه تجربه میکند این امر را با معلم و مشاور مدرسه درمیان بگذارید زیرا این استرسها ممکن است باعث ایجاد بیعلاقگی به درس در کودکان شوند. اگر کودک شما دچار این دلزدگی از مدرسه شده پیشنهاد میکنیم مقاله «با کودکان بیعلاقه به درس چه کنیم» را مطالعه کنید.
برخی مدارس نیز به دلیل برنامه پرفشار و سختشان باعث ایجاد استرس در کودکان میشوند. اگر فرزند شما در چنین مدارسی مشغول به تحصیل است، تصمیم خود در مورد انتخاب مدرسه کودک را مجددا بررسی کنید. در نظر داشته باشید که هیچچیز در برابر سلامتی کودک و آرامش روانی او اهمیت ندارد.
تاثیر استرس والدین بر کودکان، نحوه برخورد شما با استرس چگونه است؟
والدین، اولین معلمان کودکان هستند. بچهها، رفتارهای پدر و مادرها را تماشا میکنند و متوجه میشوند که وقتی استرس دارند چه کاری انجام میدهند. راهبردهای مقابلهای شما بااسترس چیست؟ آیا دوست دارید به باشگاه بروید؟ بافتنی میکنید؟ جدول کلمات متقاطع را حل میکنید؟ هر کدام از این کارها، راهکاری برای مدیریت و کاهش استرس در نظر گرفته میشود. دفعه بعد که از یک مهارت درمانی برای کاهش استرس استفاده میکنید، اطلاعات مربوط به آن را با فرزندتان در میان بگذارید. حتی میتوانید آن را با صدای بلند توضیح دهید.
مثلا: «من الان خیلی استرس دارم و فقط یک دوش آب سرد دلم میخواد». استرس همیشه وجود خواهد داشت، اما همهچیز به نحوه مدیریت آن بستگی دارد. هرچه کودک شما زودتر بتواند مهارتهای مقابلهای سالم را بیاموزد، برای ورود به جامعه، آمادهتر خواهد بود. کودکان با مجموعهای کاربردی از راهکارهای کاهش استرس، میتوانند با موفقیت با موقعیتهای استرسزا مقابله کنند. در این مقاله تلاش کردیم تکنیکهایی برای کاهش استرس در کودکان را به طور خلاصه به شما ارائه دهیم. فرزند شما معمولا در چه مواقعی استرس را تجربه میکند و از چه راهکارهایی برای مقابله با استرس بهره میبرد؟
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازیدرمانی، آموزش مهارتهای زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بودهام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی میکنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزههای بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارتهای زندگی به بچهها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کردهام. در تیم کیدزی بهعنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش میکنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغههای والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
سلامدوپسر۶و۴سالهدارملکنتخیلیکمدارن،وبهتنهاییجایینمیمونن،خیلیبهمنوابستههستن،طوریکهپسرششسالهامامسالمهدنرفتبهخاطروابستگیشدید،
سلام این موضوع میتونه ناشی از خجالت فرزند شما برای حضور در جمع به خاطر داشتن لکنت، اضطراب جدایی یا حتی عوامل دیگه باشه. پیشنهاد ما اینه برای بررسی این مشکل بهصورت عمیقتر و جلوگیری از آسیبدیدن بیشتر بچهها با یک روانشناس کودک ملاقات کنید.
درمان استرس بچه ها خیلی مهمه. ممنون از مقاله خوبتون. چقدر عالی که روانشناسای کودک کیدزی تایید کرد کردن این مطلب رو.
بله درمان استرس کودکان رو باید جدی گرفت چون در زندگی آیندشون اثرگذاره. بله تمامی مقالات بلاگ کیدزی زیر نظر روانشناسان کودک نوشته و منتشر میشه.
واقعا درمان استرس کودکان خیلی مهمه و آدم باید جدی بگیره این موضوع رو چون هزارتا مشکل جسمی از توش درمیاد.
بله درمان استرس کودک باید اولویت هر پدر و مادری باشه که با این مشکل در فززندش مواجهه.
چقدر خوب که راهکارهای درمان استرس کودک این مقاله رو مشاورای کودک ارائه دادن . ممنون امیدوارم نتیجه بگیرم.
بله تمامی مقالات بلاگ کیدزی توسط وانشناسان کودک بررسی و تایید میشن.