برخی از کودکان به‌راحتی از فراز و نشیب‌های زندگی عبور می‌کنند و برخی دیگر نسبت به اتفاقات به‌ظاهر جزئی، واکنش‌های بزرگی نشان می‌دهند. این تفاوت‌ها حتی بین خواهر و برادرها وجود دارد. آن‌ها DNA مشترک دارند و در یک خانواده بزرگ می‌شوند، اما ممکن است واکنش‌های آن‌ها به تجربیات یکسان بر اساس خلق‌و‌خو، بسیار متفاوت باشد. برخی از کودکان بهطور طبیعی در انتهای طیف حساسیت قرار دارند و کودکان حساس و زودرنج نامیده می‌شوند.
آن‌ها به هرگونه تغییری حساس هستند، هم زود احساساتی می‌شوند و هم احساسات دیگران را خوب درک می‌کنند، به‌راحتی اشک می‌ریزند و انتقاد را خیلی جدی می‌گیرند. اگرچه این ویژگی‌ها در بعضی از موقعیت‌ها می‌تواند مطلوب باشند، اما حساسیت بیش‌ازحد کودکان می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی برای آن‌ها شود. کودکان حساس معمولا توانایی خوبی برای مدیریت یا کنترل هیجان‌های خود ندارند. آن‌ها بهطور مداوم با احساسات شدید خود دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این موضوع می‌تواند باعث مشکلاتی در فضای کاری، تحصیلی و حتی خانوادگی آن‌ها شود. نقش والدین، تغییر شخصیت یا خلق‌خوی طبیعی کودکان نیست، بلکه کمک به آن‌ها برای بقا در دنیایی نه‌چندان حساس و مهربان است. در این مطلب راهکارهایی برای رفتار با کودک حساس و زودرنج ارائه شده است. با ما همراه باشید.
۱- به احساسات کودک حساس خود احترام بگذارید
فراموش نکنید که وجود احساسات هرگز مشکل‌ساز نیست، اما مدیریت این هیجانات و احساسات می‌تواند باعث بروز مشکل شود. پس هرگز این احساسات را رد نکنید. پذیرش هیجانات کودک حساس به او کمک می‌کند تا در مورد نگرانی‌هایش صحبت کند و در به اشتراک‌گذاشتن احساسات و تجربیاتش با شما احساس امنیت داشته باشد. دقت کنید هر چقدر هم که این احساسات برای شما غیرمنطقی یا ناراحت‌کننده باشد، فرزندتان در حال تجربه آن است. برای مثال به فرزندتان بگویید: «من می‌دونم که تو واقعا عصبانی هستی چون دوستات امروز موقع زنگ تفریح برای رفتن توی حیاط صدات نکردن! اما نیاز داریم درباره این موضوع باهم صحبت کنیم!»
۲- در رفتار با کودک حساس مدیریت هیجان را آموزش دهید
کودکان حساس معمولا احساسات را شدیدتر و عمیق‌تر از سایر کودکان تجربه می‌کنند اما قادر به مدیریت آن نیستند. برای مثال یک کودک حساس ممکن است به‌دلیل عصبانیت از این که بقیه بچه‌ها هم شمع تولد او را فوت کرده‌اند، کل زمان تولد را در اتاقش بگذراند. اولین تصمیم شما ممکن است در رفتار با چنین کودک حساس و زودرنجی این باشد که او را بابت رفتاری که نشان می‌دهد، سرزنش کنید یا تلاش کنید متوقف شود. در این صورت او اعتمادبه‌نفس خود را در حل مشکلات از دست خواهد داد و هیچ‌وقت مدیریت هیجان را یاد نمی‌گیرد. میشل بوربا، نویسنده کتاب «راه‌حل‌های والدینی»، می‌گوید: به فرزند خود نگویید که دست از گریه‌کردن بردارد چرا که احتمالا باعث سرازیرشدن اشک‌های بیشتری می‌شود. بهترین کار آموزش‌هایی برای شناخت و آگاهی از احساسات و نحوه مدیریت آن‌ها است.
یکی از راه‌های کمک به فرزندتان حساس برای مدیریت احساساتش این است که با او بازی‌هایی در راستای آموزش هیجان‌ها و نحوه مدیریتشان انجام دهید. برای مثال در رفتار با کودک حساسی که زود عصبانی می‌شود این تکنیک جالب را به کار ببرید. به این صورت که با کودک قرار بگذارید هر بار کسی در خانه خشمگین شد به او می‌گوییم: «یخ کن!» یخ‌زدن به کودک کمک می‌کند تا بایستد و به خودش مسلط شود. سپس به آن‌ها پیشنهاد دهید که یک نفس عمیق بکشند و مانند اژدها عصبانیت را از دهان خود خارج کنند. شما می‌توانید از طریق مطلب «آموزش کنترل خشم به کودکان» ترفندهای بیشتری برای آموزش مدیریت هیجان به کودکان حساس و زودرنج یاد بگیرید.
۳- برای رفتار با کودکان حساس، حل مسئله را به آن‌ها آموزش دهید
در مرحله بعد رفتار با کودکان حساس بهتر است آن‌ها را ترغیب کنید که دقیقا به شما بگویند چه چیزی موجب نارضایتی آن‌ها شده است، تا بتوانید با کمک هم راه‌حلی پیدا کنید. اگر آن‌ها گفتند دوستشان نمی‌خواهد با آن‌ها بازی کند، بپرسید: «چه‌کاری می‌تونی انجام بدی که احساس بهتری داشته باشی؟». دقت کنید در این مرحله از برخورد با کودک حساس و زودرنج نیاز است اقدامات جایگزین را یاد بگیرد. برای نمونه اگر کودک شما به‌راحتی اشک می‌ریزد، باید یاد بگیرد که به جای گریه چه کاری انجام دهد. در مورد پیشنهادات احتمالی صحبت کنید و سپس از فرزندتان بخواهید یکی را که بیشتر دوست دارد انتخاب کند.
با کمی تمرین و آموزش صبر به کودکان، بچه‌ها یاد می‌گیرند در آرامش و صبر بهترین راه‌حل را پیدا کنند، بدون این که هربار پس از تجربه هیجانات منفی مثل غم، ناکامی، شکست و… تسلیم شوند و انزوا را انتخاب کند.
۴- به بچه‌های حساس و زودرنج بیاموزید روی رفتارهای دیگران کمتر تمرکز کنند
در رفتار با کودک حساس به فرزندتان تاکید کنید شما نمی‌توانید آن‌چه را که شخص دیگری می‌گوید یا انجام می‌دهد را کنترل کنید، اما می‌توانید نحوه واکنش خود را کنترل کنید. برای مثال بگویید: «شاید نتونی جلوی هم‌کلاسی‌ات رو بگیری که اینقدر بدجنس نباشه، اما اگر تمرین کنی، می‌تونی یاد بگیری که وقتی مسخره‌ات می‌کنه خیلی جدی نگیریش و بی‌محلی کنی بهش». با این تمرین‌ها به کودک حساس و زودرنج خود می‌آموزید که به‌جای تمرکز روی رفتار دیگران، نوع واکنش‌های خود را تغییر دهند تا کمتر آسیب ببینند. این راهکار می‌تواند یک تکنیک موثر در آموزش مقابله با قلدری به کودکان هم باشد.
۵- پیامدهای طبیعی حساسیست‌های بیش‌ازحد کودکان حساس را به آن‌ها نشان دهید
گاهی اوقات حساسیت بیش‌ازحد کودکان حساس و زودرنج باعث می‌شود برچسب لوس روی این بچه‌ها بخورد و در دوست‌یابی دچار مشکل شوند. در واقع این کودکان نیاز به مهارت‌هایی در حوزه دوست‌یابی دارند. او ممکن است آن‌قدر از اخم‌کردن، گریه‌کردن، قهرکردن و… استفاده کرده باشد که متوجه عواقب آن نباشد.
برای جلوگیری از لوس‌شدن کودک حساس و ارتقای مهارت دوست‌یابی او، بهتر است وقتی فرزندتان در شرایط عادی است، حواس او را به پیامدهای رفتارش جلب کنید. مثلا بگویید: «تا حالا توجه کردی که وقتی ناراحت میشی چهره‌ات تغییر می‌کنه؟» اگر متوجه منظور شما نشد، حالت چهره‌‌اش را به او نشان دهید. حتی می‌توانید این سوال و جواب‌ها را در قالب بازی انجام دهید. در ادامه از او بپرسید: «فکر می‌کنی وقتی چهره‌ات این شکلی میشه دوستات دلشون می‌خواد که باهات بازی کنن یا تنهات بذارن؟ بچه‌ها چی کار انجام میدن که چهره تو این شکلی میشه؟ بیا باهم به کارهای دیگه‌ای فکر کنیم که وقتی ناراحت هستی می‌تونی انجام بدی تا چهره‌ت این شکلی نشه»
آرامش شما در رفتار با کودک حساس و زودرنج منجر به آرامش فرزندتان می‌شود
شاید آرام‌ماندن در برخورد با کودکی حساس و زودرنج کار چندان آسانی نباشد، اما واکنش‌های افراطی والدین در برابر این کودکان، ناراحتی آن‌ها را افزایش می‌دهد و منجر به رفتارهای خارج از کنترل می‌شود. به‌خصوص اگر بچه‌ها در سن لجبازی باشند، حساس‌تر بوده و به هر برخوردی، شدیدتر واکنش نشان می‌دهند. هرچه بیشتر به رفتار آن‌ها واکنش احساسی افراطی و نسنجیده نشان دهید، تحریک‌پذیریشان را بیشتر تقویت می‌کنید. وقتی با آرامش رفتار می‌کنید، احتمالا فرزندتان زودتر به حالت تعادل بازمی‌گردد. این موضوع به این معنا نیست که شما احساسات کودک حساس را نادیده بگیرید. بلکه به‌معنای فراهم‌کردن یک محیط امن و سرشار از آرامش برای بروز هیجانی آن‌هاست. برای نمونه در رفتار با کودک حساس و زودرنجی که هر روز صبح به‌دلیل رفتن پدرش به محل کار گریه می‌کند می‌توانید او را در آغوش بگیرید و به او بگویید: «من می‌دونم وقتی بابا میره واست سخته. من کاملا درکت می‌کنم. من هم وقتی تو پیشم نیستی دلم واست تنگ میشه. ما بهت کمک می‌کنیم تا با این موضوع کنار بیای». فراموش نکنید یک واکنش عاطفی شدید در رفتار با کودک حساس، فقط به ناراحتی او دامن می‌زند.
در این مطلب تلاش کردیم راهکارهایی برای رفتار با کودکان حساس و زودرنج را باهم مرور کنیم. آیا فرزند شما جزو این کودکان طبقه‌بندی می‌شود؟ شما چطور با او برخورد می‌کنید؟ نظرات خود را در انتهای همین صفحه با ما به اشتراک بگذارید.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
