اگر تصور کنیم مهارت صبر کردن یک ماهیچه است، شما چطور آن را به عضله تبدیل میکنید؟ بله تمرین کردن! این همان روشی است که برای آموزش صبر به کودکان نیز باید به آن توجه کرد. هیچچیز به اندازه تمرین مستمر در تقویت مهارتهای جسمی یا ذهنی تاثیر مثبت ندارد. هیچ کودکی از ابتدا صبور به دنیا نمیآید. کودکان به طور کامل در لحظه زندگی میکنند. این ویژگی میتواند انتظار را برای آنان سخت کند چون به جای نتیجه نهایی به رضایت آنی فکر میکنند. به همین دلیل است که رانندگی یک ساعته تا شهربازی، میتواند طاقتفرساتر از کار معدن به نظر برسد. کودک شما روی این واقعیت تمرکز دارد که حوصلهاش سررفته است و نمیتواند پیشبینی کند تا بفهمد در پایان رانندگی، بازی و سرگرمی در انتظارش است.
فرزندان ما در دنیایی بزرگ میشوند که در آن رضایت فوری، امری عادی است. دنیای ما به سرعت در حال تغییر است و عجول بودن را طلب میکند. با این حال، ما میدانیم که صبور بودن مزایای زیادی دارد. صبر باعث همدلی، احترام متقابل و تقویت روابط با دیگران میشود. وقتی صبور هستیم، استرس کمتری را تجربه میکنیم. همچنین سلامت جسمی، خوشبینی، احساس شادی بیشتر و تصمیمگیری بهتر از فواید داشتن این ویژگی است. با تمامی این تفاسیر چگونه میتوانیم به فرزندانمان که دنیایی، جز دنیای سریع کنونی نمیشناسند، صبر کردن را آموزش دهیم؟ با ما در این مقاله همراه باشید تا ۱۱ تکنیک عملی آموزش صبر به کودکان را باهم مرور کنیم.
۱-برای یاد دادن صبر به کودک، مفهوم شکیبایی را توضیح دهید
آموزش صبر به کودکان دشوار خواهد بود مگر اینکه آن را با یک گفتگوی مستقیم و واضح درباره صبر شروع کنید. در این مکالمه باید مطمئن شوید که فرزندتان میداند صبر چیست و چرا اهمیت دارد. به طور مثال این جملات را میتوانید برای شروع مکالمهتان امتحان کنید: «میدونی صبر یعنی چی؟ صبر یعنی این که بتونیم برای چیزی بدون ناراحتی منتظر بمونیم. به نظرت سخته؟ بیا فکر کنیم چه موقعهایی واست سختتر بوده؟ به نظرت اگه هیچکس صبور نبود چی میشد؟ اگه همه آدمای اطرافمون صبور بودن چی میشد؟ به نظرت وقتی بیتابیم تصمیمای خوبی میگیریم؟ وقتی ما عجله میکنیم به نظرت بقیه نسبت به ما چه احساسی دارن؟»
اگر فکر میکنید کودک شما نمیتواند عجول بودن را در خودش تشخیص دهد یا بداند چه احساسی دارد، مثالهای بیشتری از موقعیتهای اخیر، ارائه دهید. همچنین در مورد تفاوت علائم بیصبری از عصبانیت و علائم فیزیولوژیکی خشم با او صحبت کنید. این علائم را میتوانید در مقاله «آموزش کنترل خشم به کودکان» مطالعه کنید. بسیاری از این واکنشهای بدنی به خشم، شبیه واکنشهای بدنی در زمانی است که کودکان عجله دارند.
همچنین خیلی از اوقات فرزند شما ممکن است عجول به نظر برسد چون نمیداند چرا باید منتظر بماند. وقتی در حال انجام کاری هستید، میتوانید به فرزندتان توضیح دهید. برای مثال: «درحال حاضر نمیتونم واست آبمیوه بگیرم چون دارم پوشک برادرتو عوض میکنم. لطفا صبر کن تا کار من تموم شه، بعدش میام و واست آب پرتقال میگیرم»
۲-آموزش صبر به بچهها را با روش «آهسته عمل کردن» شروع کنید
بهترین راه برای آموزش صبر به کودکان این است که به صورت عملی و از طریق کارهای روزمره این مفهوم را به کودک بیاموزید. مثلا زمانی که کودک ۳ ساله شما، درخواست میانوعده کرد، با آرامش هر چه تمامتر این کار را انجام دهید و هرگز عجله نکنید. اجازه دهید فرزندتان ببیند که در حال انجام درخواستش هستید، اما تقاضای او فرایندی زمانبر است.
با فرزندتان در مورد مراحل کاری که انجام میدهید صحبت کنید. مثلا: «خب حالا سیبزمینیا رو واسه پسر قشنگم برداریم. اهااان الان دیگه واسش ریزشون کردیم حالا دیگه چی مونده؟ باید روغن بریزیم تو ماهیتابه و واسش سرخشون کنیم و بعدش دیگه میتونیم بخوریمشون». اجازه دهید فرزندتان ببیند که درخواست او مورد توجه قرار میگیرد،اما ممکن است سرعت انجام کار با سرعت مدنظر او متفاوت باشد. در پایان این فرایند، کودک را به خاطر صبر و حوصلهای که نشان داده تحسین کنید.
۳-در آموزش بردباری، با کودک همدلی نشان دهید
در آموزش صبر به کودک ، تلاش او را تحسین کنید. به فرزندتان بگویید که کاملا حس و حال او را به هنگام انتظار درک میکنید. به او توضیح دهید که صبر کردن برای اکثر افراد کاری دشوار است، اما با تمرین، از میزان سختی آن کاسته میشود. حتی میتوانید به آنها کمک کنید تا احساسات خود را به هنگام انتظار بروز دهند.به عنوان مثال، بگویید: «من درک میکنم که صبر کردن سخته میدونم که تو ممکنه عصبانی یا خسته شی، اما به نظرم خیلی خوبه که عجله نمیکنی و داری کمکم یاد میگیری که صبور باشی». این تمرین علاوه بر آموزش صبر در آموزش همدلی به کودکان نیز مفید است.
به یاد داشته باشید که کودکان با بزرگ شدن، اغلب با تاخیر ارضا شدن نیازهایشان دستوپنجه نرم میکنند. کمک به کودک برای ابراز احساسات میتواند به کاهش این احساسات ناکامی و بیتاب شدنشان کمک کند.
به کودک خود یادآوری کنید که همه گاهی باید منتظر بمانند.برای آموزش صبر به کودکان میتوانید در زمانی مناسب با تعریف کردن یک خاطره، به موقعیتی اشاره کنید که شما هم منتظر چیزی بودید و لحظات سختی داشتید، اما بالاخره موفق شدید. زمانیکه کودکان متوجه میشوند اکثر افراد در هنگام صبر کردن چنین احساساتی دارند و این کار فقط برای آنها سخت نیست، باعث میشود در یادگیری مهارت صبر کردن موفقتر باشند. نکتهای که در این قسمت وجود دارد این است که هرگز چیزی را که فرزندتان میخواهد، فقط به خاطر عصبانیت و بیقراری به او ندهید. به فرزندتان کمک کنید قبل از این که به خواستهاش برسد آرام شود وگرنه رفتار اشتباهش را تقویت خواهید کرد.
۴-برای تربیت کودک صبور، از برآورده کردن آنی خواستهها خودداری کنید
پس از موفقیت در روش «آهسته عمل کردن»، روش «کمی بیشتر صبر کردن» را اجرا کنید. این روش فقط به این معنی است که وقتی فرزندتان از شما میخواهد چیزی برای او بیاورید (مثلا یک اسباببازی)، به او بگویید که دوست دارید به او کمک کنید، اما ابتدا باید یک کار دیگر را تمام کنید. کمی صبر کنید. بسته به سن کودک و میزان مهارت کودک در تمرین صبر، این انتظار میتواند ۱۰-۱۵ ثانیه یا ۲-۵ دقیقه باشد. سپس بلند شوید و به درخواست کودک خود احترام بگذارید. این روش یکی از موثرترین روشها در آموزش صبر به کودکان است.
به طور مثال تا قبل از ۲ سالگی اگر کودک از شما میخواهد در تکمیل کاری مثل پازل یا بازی کمکش کنید میتوانید بگویید: «بذار ببینم خودت میتونی راهشو پیدا کنی؟ یا بیا بیشتر فکر کنیم یا الان که من بهت راهشو نمیگم(با لحن شوخی)». بعد از ۳ سالگی در زمان قصه خواندن یا استفاده از اپلیکیشنهای قصهگو مانند اپلیکیشن پرنده، میتوانید داستان را نیمهکاره بگذارید و از کودک بخواهید برای شنیدن ادامه آن برای زمانی معین منتظر بماند. مثلا: «خب برای این که بفهمی پری دریایی چیکار کرد باید تا فردا شب صبر کنی»
کودکان خردسالی که هیچ مفهومی از زمان ندارند ممکن است در ابتدای این راه کمی بیقراری کنند، اما کمکم در تمرین صبر بهتر خواهند شد. مجددا، وقتی به خواسته او پاسخ دادید، به او بگویید «ممنون که صبر کردی» و «چه دختر صبوری دارم» به فرزندتان یادآور شوید که در حال تمرین چه مهارتی است. اجازه دهید از سختکوشی خود احساس خوبی داشته باشد و صبور بماند.
۵-بازی برای افزایش صبر کودکان، یادگیری صبر را از طریق بازی تمرین کنید
آیا تا به حال بازیای انجام دادهاید که مجبور شوید به نوبت بازی کنید؟ اکثر بازیها به نوبت نیاز دارند و رعایت آن یک راه عالی برای تمرین صبر است! رعایت نوبت در بازیهای رومیزی میتواند برای بچههای کوچک دشوار باشد، اما این بدان معنا نیست که شما نباید با آنها بازی کنید. شما میتوانید در حالی که بازی میکنید، بگویید: « الان نمیتونی تاس رو بندازی، اما من قول میدم که اگه صبر کنی، نوبت توام میرسه».
برای موثر واقع شدن آموزش صبر به کودکان سعی کنید کارهایی را با هم انجام دهید که نیاز به صبر دارد. برای مثال، سعی کنید اسباببازیهایی بخرید که نیاز به تکمیل شدن دارند. شیرینیپزی راه دیگری برای تبدیل صبر به فعالیت است. با کودکتان کیک بپزید و اجازه دهید او به اندازهگیری و مخلوط کردن مواد کمک کند. بازی شبیهساز ماهیگیری نیز میتواند در عین تقویت تمرکز کودک، به او صبر و شکیبایی را آموزش دهد.
۶-در آموزش شکیبایی به کودک از زمانسنج(تایمر) استفاده کنید
زمانسنج ممکن است راه خوبی برای آموزش صبر به کودک خردسال شما باشد. میتوانید از یک ساعت شنی یا زمانسنج عددی استفاده کنید که به فرزندتان چیزی برای تماشا کردن در هنگام انتظار میدهد. این کار به آنها کمک میکند یاد بگیرند که انتظارشان پایانی دارد و برای همیشه دوام نمیآورد. زمانسنجها همچنین میتوانند به کودکان کمک کنند که صبر و انتظار خود را کنترل کنند.
۷-کودک را در فرایند آموختن صبر، تحسین کنید
وقتی فرزندتان صبور است، به او بگویید که کار خوبی انجام داده است. تمجید از کودک به تقویت رفتارش کمک میکند. به عنوان مثال، اگر کودک شما در حالی که در رستوران منتظر غذا است یا در اتاق انتظار نشسته است، آرام نقاشی میکشد، به او بگویید که به رفتار صبورانه او افتخار میکنید.
۸-برای پرورش کودک صبور به او بیاموزید که چگونه خودش را مشغول نگه دارد
بچهها باید یاد بگیرند که چگونه در زمان انتظار خود را به روشهای سالم دیگری سرگرم کنند. آنها میتوانند با نواختن، خواندن شعر یا دیدن انیمیشنهای مناسب کودکان حواس خود را پرت کنند. میتوانید با یادآوری فعالیتهای ممکن به فرزندتان این عادت را تقویت کنید: «برای این که بخوایم بریم خونه مامانجون باید صبر کنیم بابا برسه خونه و لباس عوض کنه. میخوای تا بابا میرسه به ماهیا غذا بدیم؟»
از این روش، حتی میتوانید در انتظارهای طولانی مدت بهره ببرید. مثلا اگر هفتهها از هماکنون تا تعطیلات فاصله دارید، یک زنجیره شمارش معکوس کاغذی بسازید. در داخل هر حلقه، کاری را بنویسید که میخواهید با هم انجام دهید، مانند پختن کلوچه یا دوچرخهسواری روزانه. فرزندتان میتواند هر روز بعد از انجام فعالیت، یک حلقه را قیچی کند. تماشای کوچک شدن زنجیره به او کمک میکند تا به طور مشخص ببیند که رویداد واقعا در حال نزدیکتر شدن است. در این صورت صبر کردن برایش آنقدرها هم سخت به نظر نمیرسد. این تکنیک یک روش موثر و مفید برای آموزش صبر به کودکان است.
۹-توضیح زمان به زبان ساده، به تربیت کودک صبور کمک میکند
بچههای کوچک واقعا مفهوم زمان را درک نمیکنند، بنابراین گفتن «ده دقیقه صبر کن» به آنها کمکی نمیکند تا بفهمند چقدر باید صبر کنند. شما میتوانید از روشهای دیگر برای آموزش صبر به کودکان و کمک به آنها در درک روند انتظار استفاده کنید. به عنوان مثال، به جای گفتن «شام ۱۰ دقیقه دیگه حاضر میشه»، بگویید: «این کارتون که تموم بشه شام ما هم آماده میشه» یا «وقتی صدای زنگو بشنویم خواهرت از مدرسه میاد بیرون و میتونیم باهم بریم پارک». این کار به کودک توالی رویدادها را آموزش میدهد تا بداند منتظر چه چیزی است.
۱۰-برای آموزش صبر به کودک، الگوی خوبی باشید
کودکان دقیقا عادتهای شما را ادامه خواهند داد. اگر شما راننده عجولی هستید و دست از روی بوق برنمیدارید و در صف نانوایی کلافه میشوید، خیلی عجیب نیست که کودکانتان هم عینا در خواستههایشان همین رفتار را نشان دهند! سعی کنید وقتی فرزندتان در میانه انجام کاری است صبور باشید. اگر میتوانید، قبل از این که از آنها بخواهید کار دیگری انجام دهند، اجازه دهید یک فعالیت را تمام کنند. این کار باعث میشود علاوه بر حفظ تمرکز بتوانند مهارت صبر کردن را در خود تقویت کنند.
۱۱-مهارت صبر کردن را با راهکارهای جانبی به کودک بیاموزید
به فرزندتان مهارتهایی را آموزش دهید که صبر کردن را برایش تسهیل میکند. به طور مثال به او یاد دهید چطور با خودش، خودگویی مثبت انجام دهد. یعنی در حالی که منتظر است، در ذهنش با خودش صحبت کند. مثلا به خودش بگوید که کار خوبی انجام میدهد که صبر میکند و خیلی هم کار سختی نیست یا به این فکر کند که درست است که الان مجبور است انتظار بکشد، اما کلی کار دیگر را میتواند به جایش انجام دهد تا حالش بهتر شود.
همچنین تمرینات تنفسی، فرایند صبر کردن را برای بچهها آسانتر میکند. تمرینات تنفسی زیادی وجود دارد که برای کودکان عالی است. برای نمونه میتوانند هنگام دم و بازدم تا یک عدد خاص بشمارند یا هنگام دم انگشت اشاره خود را جلوی خود بگیرند و وانمود کنند که یک گل را بو میکنند و سپس انگار میخواهند یک شمع را فوت کنند تمام بازدم خود را خارج کنند. این تمرینات باعث افزایش تمرکز در کودکان شده و بیقراری و استرس کودک را هنگام انتظار کاهش میدهد.
نکات ظریف آموزش صبر به کودک را بشناسید
والدین در هر فرصتی میخواهند صبر را به کودکان آموزش دهند،اما گاهی اوقات، زمان مناسبی برای آموزش صبر به فرزندان نیست. کودکان نوپا، گرسنه، خسته و مریض ممکن است نتوانند خودشان را کنترل کنند یا مهارتهای مورد انتظار برای صبور شدن را تمرین کنند. سعی کنید در زمان چرت زدن یا صرف غذا مهارتهای صبوری را با آنها تمرین نکنید. توقعات خود را برای آموزش صبر به کودکان تعدیل کنید. مدت زمانی که کودک شما میتواند صبر کند ممکن است بسته به سن او متفاوت باشد. احتمالا کودکان بزرگتر نسبت به کوچکترها بیشتر و بهتر بتوانند صبر کنند.
از فرزندتان انتظار نداشته باشید که باحوصله به تماشای تمام فیلمهای طولانی بنشیند. با این حال، میتوانید انتظار داشته باشید که آنها چند دقیقه منتظر بمانند تا شما یک مکالمه تلفنی یا یک کار کوتاه را تمام کنید. اکثر کودکان به طور معقولی میتوانند چند ثانیه یا چند دقیقه صبر کنند. هرچه بیشتر این کار را تمرین کنند و به انتظار کشیدن عادت کنند، بیشتر میتوانند صبر کنند.
با در نظر گرفتن تمام این نکات، شما میتوانید ویژگی صبر کردن را در فرزندتان پرورش دهید. اگر کودک شما برای انتظار کشیدن در مقایسه با همسن و سالهایش متفاوت به نظر میرسد؛ شاید برای بررسی بیشتر علائم اختلال بیشفعالی به ملاقات با روانشناس کودک نیاز داشته باشید. نشانههای این اختلال را میتوانید در مقاله «بیشفعالی کودکان چیست» مطالعه کنید. اگر این مقاله برای شما مفید بود لطفا نظراتتان را با ما به اشتراک بگذارید و وبلاگ کیدزی را به پدر و مادرهای اطرافتان معرفی کنید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازیدرمانی، آموزش مهارتهای زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بودهام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی میکنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزههای بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارتهای زندگی به بچهها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کردهام. در تیم کیدزی بهعنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش میکنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغههای والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
ممنون از مطلب مفیدتون. آموزش صبر به کودکان از چه سنی باید شروع بشه؟
سپاس . کودکان از ۲ سالگی به بعد آمادگی یادگیری صبر را دارند تا قبل از این سن، مفهوم صبر برای آنها بیمعنی است و حتی آموزش این موضوع ممکن است باعث ایجاد ناامنی در آنها شود.
اکثر کودکان به طور معقولی میتوانند چند ثانیه یا چند دقیقه صبر کنند. هرچه بیشتر این کار را تمرین کنند و به انتظار کشیدن عادت کنند، بیشتر میتوانند صبر کنند.
بله دقیقا این یک راهکار موثر برای آموزش صبر به کودکان است.
سپاس. مطلب مفیدی بود.
ممنون از لطف شما.
ممنون از مطالب قشنگتون. میشه آخر مطالب منابع مفیدی هم که میشناسید برای مطالعه بیشتر معرفی کنید؟
سپاس از لطف بیکران و پیشنهاد مفیدتون🌻 این مطالب معمولا از مجموعهای از مقالات علمی خارجی توسط کارشناسان ما گردآوری و ترجمه میشه تلاش میکنیم در مطالب بعدی قسمتی هم برای معرفی منابع برای والدین و مربیان در نظر بگیریم.
به چه نکات خوبی اشاره کردید . ممنون از مقاله خوبتون . البته برای آموزش صبر به بچه ها لازمه خود والدین هم صبور باشن.
بله دقیقا همینطوره . ممنون از نظر و توجه شما.