امروزه پدر و مادرها به اهمیت دانش روانشناسی پی‌برده‌اند. دانشی که به آنها کمک میکند کودکانی سالم و موفق تربیت کنند. یکی از مهم‌ترین مباحث در زمینه روانشناسی کودکان، مبحث مهارت‌های شناختی است. منظور از مهارت‌های شناختی، توانایی مغز هر فرد برای فکر کردن، خواندن، درک کردن، برقراری ارتباط، یادگیری، به خاطر سپردن، استدلال و توجه کردن است.
ارتقای مهارت‌های شناختی در اوایل کودکی، بچه‌ها را قادر می‌سازد تا ارتباط بین پدیده‌های مختلف را بهتر ببینند، علت و معلول را درک کرده و تفکر تحلیلی را توسعه دهند. این توانایی‌ها می‌توانند در تحصیل و آینده کودک تاثیرگذار باشند. بنابراین تقویت و توسعه مهارت‌های شناختی کودکان یکی از مهم‌ترین وظایف والدین است، اما چگونه میتوان این مهارت‌ها را در کودکان بهبود داد؟
مسلما موثرترین روش برای آموزش به کودکان، بازی است. اگر بازی‌های کودکان هدفمند باشد؛ می‌تواند در رشد ذهنی آنها نقشی اساسی ایفا کند. در این مقاله سعی کردیم تا ۹ بازی سرگرم کننده و مفید را که به رشد مهارت‌های شناختی فرزندتان کمک میکند، به شما معرفی کنیم. با استفاده از این بازی‌ها، می‌توانید در خانه، به سادگی توانایی‌های شناختی فرزندتان را تقویت کنید.
بازی سوپ کلمات، روشی برای تسریع یادگیری
در این بازی، یک تصویر به کودک نشان دهید و از او بخواهید کلمه مرتبط با تصویر را در بین کلمات دیگر که مثل یک سوپ به هم ریخته هستند، پیدا کند(برای سنین بالاتر میتوان حروف کلمه را در بین حروف دیگر پنهان کرد). به طور مثال اگر تصویر یک فیل را نمایش می‌دهید، کودک باید حروف یا کلمه فیل را در سوپ الفبا و کلمات پیدا کند. این یک تمرین عالی برای بهبود حافظه‌ی دیداری، تداعی، فراخوانی واژه و آموزش‌هایی مقدماتی در زمینه‌ی یادگیری رنگ‌ها، اشکال، اعداد، الفبا و حیوانات است. همچنین این سبک بازی‌ها، از بازی‌های تقویت گفتار کودک نیز محسوب می‌شوند. بدین صورت که در حقیقت کلمات، نمادی برای معرفی هر چیزی در جهان اطراف ما هستند. همراه کردن تصویر یک شی یا موجود با املای آن، باعث می‌شود کودک این مجموعه را در حافظه خود نگه دارد و درک کامل‌تری نسبت به وقایع داشته باشد؛ در نتیجه بهتر می‌تواند در مورد هر چیزی صحبت کند.
بازی نقطه به نقطه یک تمرین خوب برای بالا بردن دقت کودک
بازی‌های کامل کردنی از جمله فعالیت‌هایی هستند که تمرکز، سرعت پردازش اطلاعات و تشخیص الگو را به کودک یاد می‌دهند. این بازی‌ها در بهبود عملکرد حافظه نیز نقش موثر دارند. در روند انجام این فعالیت، یک تصویر با به هم پیوستن نقاط مختلف به یکدیگر شکل می‌گیرد. نقاط با اعداد مشخص می‌شوند و کودک باید به ترتیب صحیح آنها را به یکدیگر متصل کند. این بدان معناست که کودک باید مسیر را مرحله به مرحله طی کند تا آن چه را که در زیر نقاط و اعداد پنهان شده است کشف کند.
یادگیری مهارت طبقه‌بندی با بازی جفت و جور
این بازی به راحتی در خانه و با وسایل ساده قابل انجام است. به طور مثال کودک خود را تشویق کنید تا درب مناسب را با قابلمه یا ماهیتابه هماهنگ کند، یا آنها را به ترتیب از کوچک به بزرگ یا از بزرگ به کوچک بچیند. این کار را با لیوان یا قاشق‌ها هم می‌توانید انجام دهید. این بازی قدرت طبقه‌بندی و سازمان‌دهی، حافظه، تمرکز، توجه، ادراک و تجسم فضایی آنها را بهبود می‌بخشد و زمینه‌ی هماهنگی چشم و دست را فراهم میکند.
بالا بردن تمرکز کودک با بازی تفاوت را شناسایی کن
این فعالیت می‌تواند برای کودکان واقعاً سرگرم کننده و دوست داشتنی باشد. بازی با ارائه‌ی دو کارت با طرح‌های نسبتا مشابه که تقاوت‌های جزئی باهم دارند به کودک شروع می‌شود و فرزند شما باید آنها را تشخیص دهد. مثلا دو کارت با تصویر خرسی با لباس زرد که در یک کارت کلاه بر سر دارد و در دیگری نه! این تفاوت‌ها را متناسب با سن کودک و میزان مهارت او، انتخاب کنید. این بازی بخش‌های مرتبط با تقویت حافظه، سرعت عمل، تمرکز، توجه را مورد هدف قرار می‌دهد.
توجه: این بازی می‌تواند برای کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری، اوتیسم و انواع مختلف کودکان بیش فعال مناسب باشد البته در این باره حتما با روانشناس کودکتان مشورت کنید. همچنین برای آشنایی بیشتر با بازی‌های مناسب برای کودکان بیش فعال می‌توانید به مقاله « بازی‌های فکری برای افزاییش تمرکز کودکان بیش فعال » مراجعه کنید.
شطرنج راهی برای بهبود تجسم فضایی کودک
بازی‌های رومیزی، مانند شطرنج، می‌توانند استدلال، تفکر منطقی و حل مساله را در کودکان تقویت کنند. مهارت‌های تجسم فضایی نیز در این بازی ارتقا داده می‌شوند چون بازیکنان باید بتوانند ۱۰ حرکت بعدی حریف را پیش بینی و تجزیه و تحلیل کنند! این توانایی‌ها شامل تجسم یک شی در فضا، تصویربرداری از موقعیت ثابت آن و سپس دستکاری ذهنی تصویر است. همچنین مهارت‌های شناختی کودک، در اثر تلاش برای درک نحوه‌ی بازی کردن، غنی می‌شود. بازی‌های رومیزی مانند شطرنج می‌تواند به خوبی مهارت‌های شناختی مانند: حل مساله، انعطاف پذیری شناختی، تفکر منطقی، توسعه زبان (برای درک دستورالعمل‌ها و استراتژی)، حافظه بصری (برای یادآوری موقعیت‌ها و تجسم) را بهبود دهند.
پیدا کردن کلمه‌ی مزاحم، بهترین بازی برای افزایش مهارت درک مطلب کودک
تنها چیزی که برای این بازی نیاز دارید یک مداد و کاغذ است. کاری که باید انجام دهید این است که جمله‌ای بنویسید که حاوی کلمه‌ای باشد که در آن جا نمی‌گیرد و در واقع مزاحم است نوبت هر کسی که رسید باید زیر آن کلمه خط بکشد. به عنوان مثال: «رزها صندلی قرمز هستند» در این مورد مزاحم جمله، کلمه‌ی «صندلی» است. با انجام این بازی کودک می‌تواند کم کم ارتباط بین پدیده‌های مختلف و ویژگی‌های آن را درک کند و استدلال بهتری داشته باشد.
آموزش حل مسئله با بازی نقشه گنج
اهمیت مهارت حل مسئله برای کودکان بر هیچ والدینی پوشیده نیست . این مهارت را میتوان از طریق بازی‌های متنوع تقویت کرد. بازی نقشه گنج یکی از جذاب‌ترین بازی‌های شناختی برای افزایش مهارت حل مسئله در کودکان است. شما و فرزندتان با این بازی به خصوص در مناسبت‌های خاص مانند تولد او، بسیار سرگرم خواهید شد. این بازی شامل مخفی کردن هدیه در جایی و وادار کردن فرزندتان برای گشتن، با استفاده از چند سرنخ که هر کدام او را به محل بعدی هدایت میکند. سعی کنید از تعداد زیادی سرنخ استفاده نکنید و یا تعداد آنها را افزایش ندهید چون خسته و ناامید می‌شود، این بازی توانایی‌های حل مساله فرزندتان را بهبود خواهد بخشید.
-رشد حافظه‌ی دیداری کودک با بازی تابلوی خاطرات
یک فعالیت مناسب برای رشد حافظه کودکان این است که از آنها بخواهید تصویری از چیزی که قبلا دیده‌اند بکشند را نقاشی کنند. مثلاً: خانه‌ی مادربزرگ، پارک یا مدرسه آنها. اصلا مهم نیست که این نقاشی را خیلی هنرمندانه بکشند، بلکه مهم این است که با یادآوری جزئیات حافظه آنها به چالش کشیده شود و در واقع آن خاطرات را به واقعیت منتقل کنید. برخی از بازی‌ها نیز برای رشد حافظه شنیداری کودکان مناسب هستند. برای آشنایی با این بازی‌ها می‌توانید به مقاله « بازی برای تقویت حافظه شنیداری کودکان » مراجعه کنید.
-فلش کارت‌ها، مفیدترین وسیله برای پیشرفت مهارت‌های شناختی
با فرزندتان، تعدادی عکس را از مجلات یا روزنامه‌ها جمع آوری کنید و در دسته‌بندی دلخواه به طور مثال: خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها، مرتب کنید. تصاویر مختلف را به فرزندتان نشان دهید و از او بخواهید که شی را نام ببرد، نحوه‌ی استفاده از آن را توضیح دهد یا به شما بگوید چه رنگی است. شما همچنین می‌توانید از تصاویر برای ساخت مجموعه ای از فلش کارت‌ها استفاده کنید. تنوع بازی‌هایی که میتوان با این کارت‌های دستساز، انجام داد باعث ارتقای همزمان طیف وسیعی از کارکردهای شناختی ذهن فرزندتان می‌شود.
با توسعه مهارت‌های شناختی یادگیری را برای فرزندتان آسان‌تر کنید!
اکثر والدین به دنبال راهی هستند تا یادگیری را برای فرزندانشان آسان‌تر کنند. یکی از راه‌هایی که موجب می‌شود ظرفیت ذهنی کودکان افزایش یافته و یادگیری بهتری داشته باشند، توسعه‌ی مهارت‌های شناختی است. همان طور که گفتیم بازی، بهترین روش برای توسعه‌ی مهارت‌های شناختی کودکان است. زیرا این کار، مشارکت بهتر کودک را در پی دارد و منجر به نتایج بهتری می‌شود.
این تمرینات ذهنی، هم برای شما و هم برای کودک، مفید و لذت بخش است و در آینده نیز موجب بهبود عملکرد تحصیلی او خواهد شد. در این مقاله، به معرفی بازی‌های شناختی ساده‌ای که شما و فرزندتان می‌توانید به راحتی در خانه‌ی خود انجام دهید، پرداختیم. بهتر است با این فعالیت‌ها، فرزندتان را برای دستیابی به پتانسیل کامل ذهنش، یاری کنید. شما چه فعالیت دیگری برای رشد و پیشرفت مهارت‌های شناختی کودکان پیشنهاد می‌دهید؟ لطفا با خانواده‌ی بزرگ کیدزی در میان بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
ممنون برای مقاله خوبتون . این بازی های شناختی باعث بهبود عملکرد تحصیلی بچه ها هم میشه .
بله این بازی‌ها میتونن نقش موثری در بهبود عملکرد تحصیلی بچه ها داشته باشند. ممنون از نظر شما.