آیا تابه‌حال به مانیتوری که تصاویر تمام دوربین‌های مدار بسته فروشگاه را نشان می‌دهد؛ نگاه کرده‌اید؟ این دوربین‌ها چون در مکان‌های مختلفی از فروشگاه نصب شده‌اند می‌توانند یک موقعیت را از چند جهت یا چند زاویه نشان دهند. خلاقیت درست مثل دوربین‌های مدار بسته است و به فرد، دیدی چندگانه از یک موضوع می‌دهد.
برای درک این موضوع که کودکان خلاق چه کارهایی را متفاوت انجام می‌دهند، ابتدا مهم است که مشخص کنیم خلاقیت چیست؟ خلاقیت آزادترین شکل ابراز وجود است. هیچ‌چیز برای کودکان رضایت‌بخش‌تر از این نیست که بتوانند خود را آشکارا و بدون قضاوت بیان کنند. به بیانی دیگر، خلاقیت توانایی دیدن هر چیز، به شیوه‌ای جدید، حل مشکلات از طریق راه‌هایی که به ذهن هر کسی نمی‌رسد و ارائه ایده‌های ذهنی و محصولاتی جدید و منحصر‌به‌فرد است.
اما شاید جالب باشد که بدانید، خلاقیت، کلید رشد کودکان به نظر می‌رسد. بنابراین شناسایی خلاقیت در دوران کودکی به دلیل اهمیت در رشد شناختی، هیجانی و اجتماعی بچه‌ها یک چالش بزرگ است. محققان، فرضیه‌ها و نظریه‌های متعددی در مورد چگونگی تبیین خلاقیت در چارچوب علمی ایجاد کرده‌اند. با این حال، جوانب آن هنوز به طور کامل شناخته شده نیست ولی تقریبا همه محققان بر روی چند ویژگی مشترک خلاقیت اتفاق نظر دارند که در این مقاله به آنها می‌پردازیم. والدین می‌توانند با شناسایی این ویژگی‌ها در فرزندشان به پرورش خلاقیت آنها کمک کنند. با ما در ادامه مقاله همراه باشید تا ویژگی‌های کودکان خلاق را با هم مرور کنیم.
۱-کودکان خلاق، کنجکاوی سیری‌ناپذیری دارند
«بابا کلاغا شبا کجا میرن می‌خوابن؟ وقتی زنبورا دستاشونو به همدیگه می‌مالن یعنی چی؟ مامان این تصفیه‌کننده آب چطور کار می‌کنه؟ خانوم معلم اگه این معادله رو برعکس کنیم و براساس اون انرژی جنبشی رو حساب کنیم چی می‌شه؟» اکثر کودکان به‌طور طبیعی در مورد دنیای اطراف خود احساس کنجکاوی می‌کنند، اما کودکانی با خلاقیت بالا بیش از حد معمول در مورد همه‌چیز سوال می‌پرسند. آنها می‌خواهند بدانند که هر چیزی چرا و چگونه کار می‌کند، شما حتی ممکن است تابه‌حال به موضوع سوال آنها فکر نکرده باشید یا پاسخ تمام سوالات را ندانید. اگر فرزند شما نیز دارای چنین ویژگی‌ای است، شما می‌توانید با فراهم کردن زمینه‌ای برای تحقیق در مورد موضوعات موردعلاقه‌شان به آنها کمک کنید تا خلاقیت خود را تقویت کنند. بازی کردن نیز روشی دیگر برای پرورش خلاقیت این کودکان به شمار می‌رود. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید به مقاله «نقش بازی در رشد خلاقیت کودکان» مراجعه کنید.
۲-خلاقیت کودکان با داشتن حافظه قوی ارتباط دارد
شاید جالب باشد که بدانید کودکان خلاق نسبت به سایر کودکان، حافظه‌ی قوی‌تری دارند. این ویژگی کودکان خلاق باعث می‌شود تجربیاتی را که داشته‌اند و در حافظه ذخیره شده است را به هم متصل کنند و ایده‌های جدیدی تولید کنند. در واقع به بیانی دیگر آنها هم به دلیل کنجکاوی خود تجربیات بیشتری دارند و هم به دلیل حافظه قوی خود، بیشتر از سایر افراد به تجربیات خود فکر می‌کنند.
۳-تخیل قوی، یکی از نشانه‌های خلاقیت در کودکان است
تخیل نقش بسیار مهمی در رشد کودک خلاق دارد. فانتزی‌ها و دنیاهای خیالی اولین گام برای توسعه خلاقیت هستند. رویاپردازی در واقع یک حالت ذهنی بسیار فعال است که در آن، ذهن، بین وقایع غیرممکن ارتباط برقرار می‌کند. کودکان خلاق در تخیل خود راهحلهای مختلفی را برای یک موضوع در نظر می‌گیرند و در آن ایده پردازی می‌کنند. مثلا در تخیل خود یک قطعه جدید موسیقی را متصور می‌شوند، یا برای یک کار عملی درس علوم خود، آزمایش جدیدی را با وسایل دورریختنی خانه، طراحی می‌کنند.
۴-علاقه به هنر، از ویژگی‌های بارز بچه‌های خلاق است
اگر فرزند شما علاقه زیادی به حوزه‌های مختلفی که لزوما به تحصیلات مرتبط نیستند، مانند هنر، نقاشی و موسیقی نشان می‌دهد، به احتمال زیاد فردی خلاق است. هنر به دلیل ذات بدون ساختار و قانون خود دست کودکان خلاق را برای ایده‌پردازی و اجرا باز می‌گذارد و به همین دلیل محبوب کودکان خلاق است.
به طور مثال فرزند شما می‌تواند دستش را در رنگ‌ها فرو کند و فقط با اثر انگشتان خود نقاشی بکشد یا می‌تواند تصویری که در ذهن در خیال خود دارد را روی بوم نقاشی بکشد و یا حتی طرحایی بی‌ربط و نامفهوم را ایجاد کند در هر حال قانون و قاعده‌ای او را محدود نمی‌کند.
۵-علاقه به خواندن کتاب در کودکان خلاق بیشتر است
یک خصوصیت آشکار در کودکان خلاق، عشق به مطالعه در سنین بسیار پایین است. آنها به احتمال زیاد کتاب‌ها را بسیار بالاتر از سطح خواندن خود انتخاب می‌کنند و به موضوعات خاص و عجیبی مانند آب‌و‌هوا یا دایناسورها علاقه نشان می‌دهند. بچه‌هایی که عاشق خواندن هستند، تخیل زیادی دارند و از گم شدن در جهان‌های مختلفی که نویسندگان خلق می‌کنند لذت می‌برند. کودکان خلاق به دلیل اشتیاق و کنجکاوی زیادشان برای کسب دانش درباره دنیای اطرافشان به سمت کتاب‌ها گرایش پیدا می‌کنند. اگر می‌بینید که فرزندتان عاشق خواندن است، با پرسیدن این که درباره چه نوع موضوعاتی دوست دارد بخواند، به او کمک کنید تا خلاقیت خود را تقویت کند. همچنین اگر نمی‌دانید چه کتاب‌های برای فرزند شما مناسب است، می‌توانید به مقاله «کتاب‌های مناسب برای شروع کتابخوانی کودک» مراجعه کنید.
۶-اولویت‌بندی کردن از خصوصیات کودکان خلاق است
انجام همزمان تکالیف مدرسه، تمرین فوتبال، بازی با پلی استیشن و انجام کلی کارهای دیگر برای یک کودک، شاید به نظر غیرممکن باشد، اما کودکان خلاق می‌توانند در مورد آن بخش از کار که مهم و تعیین‌کننده است، اولویت‌بندی کنند. اولویت‌بندی به این معنا نیست که تک‌تک کارها، کاملا به پایان برسند. این ویژگی، به معنای تصمیم‌گیری در مورد انجام بخش مهم و کلیدی هر مسئولیت در ابتدا و انجام بقیه در پس‌زمینه است.
۷- کودکانی با خلاقیت بالا می‌توانند تهدید را به فرصت تبدیل کنند
کودکان خلاق معمولا از مشکلات، پُلی برای حرکت روبه‌جلو می‌سازند. آنها متوقف نمی‌شوند یا در برابر سد مشکلات روی زمین نمی‌شینند بلکه با اصرار و پافشاری دنبال راهی دیگر می‌گردند. آنها گاهی این کار را با ایجاد یک محصول منحصر‌به‌فرد یا تلاش برای کمک به دیگران انجام می‌دهند. روانشناسانی که رشد پس از سانحه یا اتفاق را مطالعه می‌کنند دریافته‌اند که بسیاری از کودکان در پی سختی‌ها و آسیب‌هایی که خودشان یا اطرافیانشان متحمل می‌شوند، خلاقیت خود را بروز می‌دهند. در واقع خیلی از اوقات، خلاقیت کودکان به خاطر وجود چالش‌ها شکوفا می‌شود.
۸-کودکان خلاق، بهتر از دیگران استدلال و حل مسئله می‌کنند
خلاقیت، لنزی جادویی به کودکان می‌دهد. کودکان خلاق می‌توانند زوایای پنهان یک موضوع را ببیند و نتیجه‌ای بگیرند یا راهکاری ارائه دهند که متفاوت و بهینه‌تر است. اگر شما دارای فرزندی با سطح بالای خلاقیت باشید احتمالا متوجه خواهید شد که به دلیل قدرت استدلال فوق‌العاده، فرزندتان قادر به حل مشکلات و یافتن راهحلهای منحصربه‌فردی خواهد بود که از درک و توانایی دیگران خارج است. به طور مثال فرض کنید برای جشن تولد فرزندتان، به‌طور خانوادگی مشغول درست کردن اوریگامی‌هایی برای هدیه دادن به سایر بچه‌ها هستید. اگر یک تکه کاغذ را به این کودک خلاق بدهید احتمالا بعد از چند بار درست کردن این کاردستی‌ها، راه پرسرعت‌تری را پیدا می‌کند که آن را درست کنند و به بقیه هم این روش تازدن متفاوت را توضیح می‌دهد.
۹-بچه‌های خلاق ممکن است در مدرسه خسته شوند
بچه‌های خلاق اغلب از کارها و درس‌های معمول مدرسه خسته می‌شوند. آنها ممکن است احساس کنند که از قبل، همه‌چیز را می‌دانند یا از تکرار یک روش خاص آموزشی خسته شوند. آنها خیلی از اوقات در حین تدریس معلم در رویاهای خود غرق می‌شوند. همچنین ممکن است برای تکمیل تکالیف مدرسه مشکل داشته باشند زیرا آنها می‌خواهند در مورد چیزهای دیگری مطالعه کنند یا به روش‌های عملی و متفاوت درس را یاد بگیرند. کودکان خلاق معمولا در کلاس‌هایی که سرگرمی‌های خلاقانه مانند طراحی یا نقاشی ارائه می‌شود موفق‌ترند.
برای تقویت خلاقیت و کمک به کودک خلاق در ادامه مسیر تحصیلی، می‌توانید هر روز وقتی از مدرسه به خانه می‌آیند، کارهای مورد علاقه‌شان را به برنامه روزانه اضافه کنید. این موضوع را با معلم فرزندتان در میان بگذارید تا در صورت امکان شیوه جدیدی برای تدریس به او انتخاب کند. ما در مقاله «با بچه‌های بی‌علاقه به درس چه رفتاری داشته باشیم » نیز راهکار‌هایی برای علاقه‌مند کردن کودکان به درس و مدرسه ارائه داده‌ایم که درباره کودکان خلاق هم کارآمد به نظر می‌رسد بنابراین پیشنهاد می‌کنیم آن را مطالعه کنید.
همه کودکان خلاق‌اند فقط نیاز به شناسایی و حمایت دارند
خلاقیت ویژگی خارق‌العاده‌ای نیست که در بعضی کودکان وجود داشته باشد و در بعضی نه! هر کودکی که به دنیا می‌آید خلاق است و این موضوع را با علامتی خاص به اطرافیانش نشان می‌دهد. فرزند شما نیز خلاق است؛ ولی ممکن است ویژگی‌هایی را که در این مقاله به آنها اشاره کردیم نداشته باشد. خلاقیت کودک با رفتار اطرافیان او ارتباط داشته و سرکوب و تشویق آنها در رشد خلاقیت کودک نقش مهمی دارد. به‌طور مثال اگر او را مجبور به کشیدن نقاشی‌هایی از روی الگو بکنید، ممکن است خلاقیتش را از بین ببرید، اما اگر اجازه دهید تحت نظر یک استاد خبره باشد، ممکن است سبک نقاشی خود را پیدا کند.
اگر پدر و مادر هستید، طبیعی است که نگران پشتکار فرزندتان در زمینه تحصیلی باشید، اما اگر متوجه علائم یا نشانه‌هایی از خلاقیت در فرزندتان شدید، با تحت فشار قرار دادن او برای تمرکز بر درس‌هایش، این ویژگی را سرکوب نکنید. او را تشویق کنید تا در زمینه‌هایی که مورد علاقه‌اش است فعالیت کند. به او ایمان داشته باشید. باور داشته باشید که فرزندتان می‌تواند با خلاقیت در هر زمینه‌ای که به او هدیه داده شده است کارهای بزرگی انجام دهد. به ما بگویید فرزند شما در چه زمینه‌ای خلاقیت نشان می‌دهد و شما آن را چگونه شناسایی کردید؟
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
مطلب خوبی بود ولی کاش راهای پرورش خلاقیت رو هم میگفتین خب :||
سپاس از نگاه پرمهر شما🌻 بله اتفاقا مطلبی تحت همین عنوان در بلاگ کیدزی منتشر شده که لینکش رو برای شما این‌جا میذارم:
https://kidzy.land/blog/fostering-creativity-in-children/
ممنون از مطلب خوبتون . من نمیدونستم بچه های خلاق این ویژگی ها رو دارن.
خوشحالیم مطلب برای شما مفید بوده.