یک قانون نانوشته بین تمام پدر و مادرهای جهان می‌گوید: «یک بچه خوب، بچه‌ایه که خواب باشه». این تنها زمانی است که والدین می‌توانند نفس راحتی بکشند و کمی استراحت کنند. اما آیا خواب برای خود کودکان هم مزیتی دارد؟ خواب برای کودکان مهم‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنید. یک بچه معمولی در طول روز تحرک و فعالیت زیادی دارد. رفتن به مدرسه، دویدن، بازی با دوستان، تمرینات ورزشی، انجام تکالیف مدرسه یا فعالیت‌های دیگر از جمله کارهایی است که کودک در طول روز انجام می‌دهد و انرژی زیادی برای آن‌ها صرف می‌کند. در نتیجه در پایان روز، بدن نیاز دارد تا به تعطیلات درست و حسابی رفته و با کسب انرژی از دست رفته، خود را برای شیطنت‌های فردا آماده کند! اگر به خواب کودکان، لقب پادشاه بدن آن‌ها را بدهیم کاملا شایسته است. در ادامه مقاله باهم این موضوع را مرور میکنیم که این فرایند طبیعی، چگونه مثل یک پادشاه، تاثیرات چندجانبه‌‌ای بر سرزمین بدن کودکان دارد. با ما همراه باشید.
۱-ارتقای فعالیت‌های شناختی بچه‌ها در طول خواب
درست مانند گوشی موبایل که نیاز به شارژ شدن دارد، کودکان نیز طی خواب عمیق شارژ می‌شوند و بستری برای رشد مغزی آن‌ها فراهم می‌شود. مغز کودکان هنگام خواب خاطرات را پردازش و تثبیت می‌کند. این فرایند به بچه‌ها کمک می‌کند تا چیزهای مهم زندگی را به خاطر بسپارند. در واقع خواب کافی در عملکرد ذهنی و شناختی کودک تاثیر مستقیمی دارد، عملکردهایی نظیر تمرکز و دقت، تثبیت و طبقه‌بندی مطالب آموخته شده، حافظه، قدرت تحلیل و یادگیری، و هوشیاری در طی خواب ارتقا پیدا می‌کنند.
۲-تاثیر خواب بر رشد کودک، اهمیت ویتامین «خ» در رشد جسمانی
همه ما از میزان اهمیت تغذیه و تامین مواد مغذی بدن کودک برای رشد جسمانی او آگاهیم، اما حواسمان باشد بهبود وضعیت بدنی کودک تحت تاثیر ویتامین «خ» یا همان خواب کافی او نیز قرار دارد. کلید این موضوع در دست هورمون‌هایی است که طی خواب عمیق شبانه در بدن ترشح می‌شود. این هورمون‌ها در ساخت عضلات، رشد استخوان‌ها و حتی سم‌زدایی بدن بچه‌ها تاثیر به‌سزایی دارند و در رسیدن آن‌ها به حداکثر رشد قدی کمک می‌کنند. در صورت به هم ریختن خواب کودکان، مشکلات متعدد جسمی به بار خواهد آمد.
۳-محرومیت از خواب کودکان دلیلی برای افسردگی و اضطراب
کودکانی که کمتر می‌خوابند بیشتر در معرض افسردگی هستند. افسردگی همچنین می‌تواند در میزان و کیفیت خواب کودک تاثیر بگذارد، بنابراین این رابطه دو طرفه می‌تواند به یک چرخه معیوب تبدیل شود. شما می‌توانید نحوه تشخیص افسردگی را در مقاله «دلایل افسردگی در کودکان و راه‌های تشخیص آن» مطالعه کنید. همچنین تحقیقات جدید نشان می‌دهد که ممکن است بین مشکلات خواب مداوم در دوران کودکی و مشکلات سلامت روان مانند افسردگی، اختلالات اضطرابی و سوء مصرف الکل در مراحل بعدی زندگی ارتباط وجود داشته باشد. تحقیقات بیشتری برای اثبات قطعی این نظریه‌های جدید ادامه دارد، اما در این میان، بین محققین توافق نظر وجود دارد که خواب کافی و با کیفیت کودکان، بخش مهمی از سلامت روان آن‌ها را تامین می‌کند.
۴-خواب کودکان، به عنوان تنظیم‌کننده خلق و خو
تقریبا اکثر والدین از بدقلقی یا بدخلقی فرزندشان در برخی روزها گله‌مندند. جالب است بدانیم یکی از دلایل به هم خوردن خلق کودک، نداشتن خواب کافی است. هرکسی که یک بعدازظهر را با یک کودک خسته و خواب‌آلود گذرانده باشد، می‌داند که دلپذیرترین کودک(و یا حتی بزرگسال)، اگر به اندازه کافی نخوابد، می‌تواند مانند یک کاکتوس خاردار رفتار کند و به هرکسی که نزدیکش می‌آید با پرخاشگری آسیب برساند. خستگی بیش‌ازحد می‌تواند مدیریت احساسات کودک را دشوار کند.
خواب کافی میزان تحریک‌پذیری، عصبیت، پرخاشگری و بی‌حوصلگی کودک را تا حد قابل توجهی کم می‌کند. کودکی که خواب کافی و با کیفیت دارد، از نظر ذهنی قوی‌تر عمل می‌کند، خوش اخلاق‌تر است و ساختار روانی قدرتمندی دارد. پس اگر می‌خواهید فرزند دلبندتان از سلامت روانی خوبی برخوردار باشد، به خواب او اهمیت دهید. در صورتی که پرخاشگری فرزندتان حتی در صورت داشتن خواب کافی ادامه‌دار شده است، خواندن مقاله «علت پرخاشگری کودکان» را به شما پیشنهاد میکنیم.
۵-خواب کافی دشمنی برای چاقی کودکان
خواب بر وزن بچه‌ها تاثیر می‌گذارد. شواهد فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد کم‌خوابی یا خواب بدون کیفیت باعث اضافه وزن کودکان از دوران نوزادی می‌شود. این نکته کلیدی است، زیرا به نظر می‌رسد ارتباط خواب کافی و وزن کودک شبیه گلوله برفی است. وقتی کودک به اندازه کافی غذا می‌خورد تا سیر شود، سلول‌های چربی بدنش هورمونی را تولید می‌کنند که مغز این پیام را صادر کند: « عزیزم دیگه غذا نخور سیر شدی». کمبود خواب ممکن است بر این هورمون تاثیر بگذارد، بنابراین بچه‌ها به خوردن ادامه می‌دهند. اگر کودک دچار کم وزنی بر اثر کمبود خواب است باید علت بی خوابی کودک را هرچه زودتر پیدا کرده و این مشکل را برطرف کرد.
همچنین تحقیقات نشان داده است که کودکان، مانند بزرگسالان، زمانی که خسته هستند، هوس خوردن غذاهای پرچرب یا کربوهیدرات می‌کنند و در عین حال تمایل بیشتری به بی‌تحرکی دارند. بنابراین کالری کمتری می‌سوزانند. اگر کودک به صورت مداوم چنین سبک زندگی را در پیش بگیرد، بروز چاقی و دیابت، اجتناب‌ناپذیر است. همان‌طور که می‌بینید ایجاد اختلال در خواب کودک شاید در ابتدا مثل یک گلوله کوچک برف به نظر برسد اما کم‌کم بزرگتر می‌شود و باعث مشکلات مختلفی مثل چاقی می‌شود.
۶-خواب برای کودکان به عنوان یک عامل مهم تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن
بدنی که به خوبی استراحت کرده باشد بهتر از یک بدن خسته می‌تواند با یک بیماری مبارزه کند. سیستم ایمنی بدن هر انسانی فقط زمانی بهتر کار می‌کند که استراحت لازم در طول خواب اتفاق بیفتد. احساس خواب‌آلودگی بچه‌ها هنگام ابتلا به بیماری یک کاربرد مهم دارد. بدن کودک با افزایش هورمون‌های خواب، شرایط استراحت بیشتر و خواب عمیق‌تر را فراهم می‌کند. در واقع با این کار سربازان بدن(گلبول‌های سفید) به جنگ با بیماری فراخوانده شده و سیستم ایمنی را قوت می‌بخشند. با توجه به میزان اهمیت خواب در سلامت جسمانی کودک، بهتر است سبک زندگی خانواده را طوری تنظیم کنید که هم کودک، هم خودتان از فواید متعدد خوابیدن بهره‌مند شوید و زندگی سالم‌تری داشته باشید.
۷-افزایش توجه یکی از فواید خواب با کیفیت کودکان
خواب کافی و با کیفیت کودکان موجب بهبود تمرکز و توجه آن‌ها در طول روز می‌شود. روانشناسان کودک می‌گویند کودکانی که قبل از ۳ سالگی، کمتر از ۱۰ ساعت در شب می‌خوابند، ۳ برابر بیشتر از سایرین، علائمی مشابه بیش‌فعالی را در سن ۶ سالگی نشان می‌دهند. به عبارت دیگر، بچه‌های خسته حتی اگر ADHD نداشته باشند، می‌توانند حواس‌پرت یا کم‌توجه باشند. هیچ‌کس نمی‌داند برای چند کودک به اشتباه این بیماری را تشخیص داده‌اند. تحقیقات نشان داده است که اضافه کردن ۲۷ دقیقه خواب اضافی در شب برای کودکان در سنین مدرسه، موجب می‌شود، بهتر روی تکالیف مدرسه تمرکز کنند. همچنین در صورتی هم که کودک، بیش‌فعال باشد؛ نسبت به سایر کودکان، در برابر اثرات کم‌خوابی آسیب‌پذیرتر است. اگر هنوز نمی‌دانید که فرزندتان دارای اختلال بیش فعالی است یا توجه و تمرکز پایین او ناشی از کم‌خوابی است به مقاله «بیش فعالی کودکان چیست» مراجعه کنید.
۸-خواب کافی کودکان راهی برای محافظت در برابر آسیب جسمی
بچه‌ها وقتی به اندازه کافی نمی‌خوابند تعادل کمتری دارند یا به زبان خودمانی «گیج و منگ‌تر» هستند. احتمالا شما هم کودکانی را دیده‌اید که وقتی به موقع نمی‌خوابند یا به قول مادربزرگ‌ها «سیر خواب» نشدند، مدام به در و دیوار و وسایل برخورد می‌کنند یا زمین می‌خورند. این موضوع خیلی از اوقات، خطرات جسمی جبران نشدنی برای آن‌ها ایجاد می‌کند.
جالب است بدانید یک مطالعه روی کودکان چینی نشان داد که، بچه‌های دچار مشکلات خواب یا کم‌خوابی (یعنی کمتر از ۹ ساعت در شب برای کودکان مدرسه‌ای) به مراتب بیشتر در معرض آسیب‌هایی هستند که نیاز به مراقبت پزشکی دارند. ۹۱ درصد از کودکانی که در یک دوره ۱۲ ماهه بیشتر از ۲ بار آسیب‌هایی دیده‌اند که منجر به مراجعه بیمارستان شده، کمتر از ۹ ساعت در شب خوابیده‌اند.
۹-تقویت یادگیری در طول خواب کودک
ممکن است کودک هنگام خواب آرام به نظر برسد، اما مغز او تمام شب را مشغول است. در طول خواب، مسیرهای عصبی جدیدی در مغز ایجاد می‌شود که به کودک در یادگیری چیزهای جدید کمک می‌کند. تمام این عوامل، عملکرد تحصیلی و آموزشی کودک را ارتقا بخشیده و سایر فاکتورها نظیر اعتمادبه‌نفس و اشتیاق بچه‌ها به مدرسه رفتن را افزایش می‌دهد. گاهی از اوقات علت بی‌علاقگی بچه‌ها به درس و مدرسه، صبح زود بیدار شدن و خواب آلودگی است. شما می‌توانید با ایجاد یک سری قانون برای خواب به موقع، این مشکل را حل کنید. سایر راهکارهای مربوط به این موضوع را می‌توانید در مقاله «با بچه‌های بی‌علاقه به درس چه کار کنیم» مطالعه کنید.
بهترین ساعت خواب برای کودکان
میزان خواب کافی برای هر کودک بر اساس سن و تفاوت‌های فردی او متفاوت است. لازم است بدانیم و بپذیریم میزان ساعات خوابیدن ممکن است بنا به دلایل گوناگونی در کودکان متفاوت باشد، همچنین اهمیت کیفیت و عمق خواب نیز از جمله موارد بسیار مهمی است که باید والدین از آن آگاه باشند. میزان خواب مورد نیاز براساس سن کودک توسط انجمن روانشناسی کودکان در کشورهای مختلف بدین شرح پیشنهاد شده است:
- نوزادان زیر ۱ سال: ۱۲-۱۶ ساعت
- کودکان ۱-۲ ساله: ۱۱-۱۴ ساعت
- کودکان۳-۵ ساله: ۱۰-۱۳ ساعت
- کودکان ۶-۱۲ ساله: ۹-۱۲ ساعت
- نوجوانان۱۳-۱۸ سال: ۸-۱۰ ساعت
بر اساس سن و میزان خواب موردنیاز و همچنین ساعتی که لازم است کودک بیدار شود، بهتر است فرزند شما بین ساعات ۶ تا ۹ شب خوابیدن را آغاز کند. برای رسیدن به این هدف و تنظیم خواب کودک راهکارهای متعددی وجود دارد که بستگی به شرایط خانه و همراهی سایر اعضا دارد. در آغاز شاید تنظیم سبک زندگی بر این اساس دشوار باشد، اما امری امکان‌پذیر است و در نهایت با دیدن نتایج شگفت‌انگیز آن، دشواری‌اش به شیرینی تبدیل خواهد شد.
شما چه ساعتی را برای خوابیدن فرزند خود در نظر گرفته‌اید؟ لطفا قوانینی جالب از خانه‌تان را که مربوط به خواب کودکان است با سایر والدین خواننده این مطلب، به اشتراک بگذارید.
گلنار رضازاده هستم بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران. از سال ۱۳۹۴ به صورت تخصصی در حوزه بازی‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی کودک، فرزند پروری و مدیریت استرس والدین مشغول به کار بوده‌ام. باتوجه به اینکه محتوای حوزه کودک بسیار حساس و مهم است، تمامی منابع و مطالب تولید شده در بلاگ کیدزی را پیش از انتشار بررسی می‌کنم.
زهرا سادات طالبیان هستم روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد. از سال ۱۳۹۲ به صورت تخصصی در حوزه‌های بازی درمانی، درمانگری کودک( تشخیص و درمان اختلالات مختلف)، آموزش مهارت‌های زندگی به بچه‌ها و فرزندپروری مثبت، فعالیت کرده‌ام. در تیم کیدزی به‌عنوان نویسنده و روانشناس کودک، تلاش می‌کنم مطالب مربوط به کودکان و دغدغه‌های والدین را در قالب مقالات آموزشی ارائه دهم.
دختر من چون خیلی خواب بد میبینه از خوابیدن بدش میاد همش باید به زور بخوابونیمش شما چه راهکاری پیشنهاد میدین؟
پیشنهاد میکنیم به مقاله چرا کودکان کابوس می‌بینند مراجعه کنید.
https://kidzy.land/blog/why-do-children-have-nightmares/
ممنون برای مقاله خوبتون. واقعا اینکه بچه خوب بخوابه خیلی مهمه و به سلامتش کمک میکنه.
بله خواب فواید زیادی برای سلامت بچه ها داره . ممنون از توجه شما.خوشحالیم مقاله براتون مفید بوده.